پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد « M.Sc »
گرایش : زراعت
عنوان:
بررسی تأثیر تاریخ های مختلف کاشت برخصوصیات فیزیولوژیکی رشد و نمو ارقام و لاین های گندم نان در منطقه بروجرد 
 

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

 

چکیده

این مطالعه به منظور بررسی تأثیر پنج تاریخ کاشت 10 آبان، 25 آبان ، 10 آذر، 25 آذر و10 دی بر خصوصیات فیزیولوژیکی رشد و نمو چهار رقم گندم بهار، پیشتاز، پارسی (M84-17) و سیوند (M84-18) و یک لاین امید بخشM83-17 به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بروجرد در سال زراعی 88-87  انجام شد. صفات فیزیولوژیکی مانند ارتفاع بوته، تعداد پنجه در بوته، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، عملكرد بیولوژیک (بیوماس)‌، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئین دانه و شاخص سختی دانه اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که اثر تاریخ کاشت بر روی ارتفاع بوته، تعداد سنبله در بوته، عملکرد بیولوژیک، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئین دانه و شاخص سختی دانه معنی دار بود. همچنین بین ارقام برای صفات ارتفاع بوته، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئین دانه و شاخص سختی دانه اختلاف معنی دار بود. اثرات متقابل بین تاریخ کاشت و رقم  نیز بر روی ارتفاع بوته، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئین دانه و شاخص سختی دانه
معنی دار بود. اگر کشت با تأخیر بیشتری نسبت به تاریخ کاشت مطلوب انجام گیرد، میزان عملکرد کاهش
می یابد. بیشترین عملکرد دانه به میزان 7734 کیلوگرم در هکتار مربوط به لاینM83-17 در تاریخ کاشت دوم
(25 آبان) و کمترین عملکرد دانه به میزان 3466 کیلوگرم در هکتار مربوط به رقم پارسی در تاریخ کاشت 10 آذر بود.

واژه های کلیدی:

تاریخ کاشت، رقم، گندم، عملکرد دانه، اجزای عملکرد.

  

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                      صفحه

فصل اول: كلیات……………………………………………………………………………………………………. ..1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………… ..2

1-1. اهمیت گندم……………………………………………………………………………………………………. ..3

1-2. سطح زیر كشت و مقدار تولید…………………………………………………………………………….. ..3

1-2-1. سطح زیر كشت و مقدار تولید در جهان………………………………………………………. ..3

1-2-2. سطح زیر كشت و مقدار تولید در ایران……………………………………………………….. ..5

فصل دوم: بررسی منابع…………………………………………………………………………………………… 9

فصل سوم: مواد و روش‌ها……………………………………………………………………………………….. 36

3-1. زمان و موقعیت و محل اجرای طرح……………………………………………………………………… 37

3-1-1. مشخصات اقلیمی……………………………………………………………………………………. 37

3-2. عملیات زراعی………………………………………………………………………………………………… 40

3-2-1. عملیات اولیه آماده سازی …………………………………………………………………………. 40

3-2-2. ایجاد کرت های آزمایش…………………………………………………………………………… 40

3-3. مشخصات ارقام مورد آزمایش…………………………………………………………………………….. 40

3-3-1. بهار……………………………………………………………………………………………………… 40

3-3-2. پیشتاز………………………………………………………………………………………………….. 41

3-3-3. لاین  M83-17…………………………………………………………………………………….. 41

3-3-4. پارسی …………………………………………………………………………………………………. 42

3-3-5. سیوند ………………………………………………………………………………………………….. 42

3-4. عملیات کاشت………………………………………………………………………………………………… 43

3-5. تیمارهای آزمایشی …………………………………………………………………………………………… 43

3-6. سطوح مورد آزمایش…………………………………………………………………………………………. 43

3-7. عملیات داشت………………………………………………………………………………………………… 43

3-8. اندازه گیری صفات و جمع آوری داده ها ……………………………………………………………… 44

3-8-1. زمان جوانه زنی  ……………………………………………………………………………………. 44

3-8-2. درصد سبز مزرعه …………………………………………………………………………………… 44

3-8-3. زمان پنجه دهی  …………………………………………………………………………………….. 45

3-8-4. ارتفاع بوته    ………………………………………………………………………………………… 45

3-8-5. تعداد بوته در واحد سطح………………………………………………………………………….. 46

3-8-6. تعداد پنجه در بوته………………………………………………………………………………….. 46

3-8-7. تعداد سنبله در بوته………………………………………………………………………………….. 47

3-8-8. تعداد دانه در سنبله………………………………………………………………………………….. 47

3-8-9. تعداد گره در ساقه اصلی…………………………………………………………………………… 48

3-8-10. عملکرد بیولوژیک…………………………………………………………………………………. 48

3-8-11. وزن هزار دانه………………………………………………………………………………………. 48

3-8-12. وزن محصول کرت……………………………………………………………………………….. 49

3-8-13. عملکرد دانه………………………………………………………………………………………… 49

3-8-14. شاخص برداشت………………………………………………………………………………….. 50

3-8-15. عملکرد کاه و کلش………………………………………………………………………………. 50

3-8-16. درصد پروتئین دانه……………………………………………………………………………….. 50

3-8-17. شاخص سختی دانه………………………………………………………………………………. 51

3-9. تجزیه و تحلیل آماری نتایج ……………………………………………………………………………….. 51

فصل چهارم: نتایج و بحث……………………………………………………………………………………….. 52

4-1. درصد سبز مزرعه…………………………………………………………………………………………….. 54

4-2. تعداد بوته در واحد سطح…………………………………………………………………………………… 56

4-3. تعداد پنجه در بوته  …………………………………………………………………………………………. 59

4-4. تعداد سنبله در بوته  ………………………………………………………………………………………… 62

4-5. تعداد دانه در سنبله  …………………………………………………………………………………………. 64

4-6. تعداد گره در ساقه اصلی …………………………………………………………………………………… 67

4-7. ارتفاع بوته……………………………………………………………………………………………………… 69

4-8.  عملكرد بیولوژیك (بیوماس)………………………………………………………………………………. 72

4-9. عملکرد کاه و کلش………………………………………………………………………………………….. 74

4-10.  وزن هزار دانه………………………………………………………………………………………………. 77

4-11. عملکرد دانه………………………………………………………………………………………………….. 79

4-12. شاخص برداشت……………………………………………………………………………………………. 82

4-13. وزن محصول کرت  ……………………………………………………………………………………….. 85

4-14. درصد پروتئین دانه  ……………………………………………………………………………………….. 88

4-15. شاخص سختی دانه  ………………………………………………………………………………………. 90

4-16. همبستگی بین عملکرد دانه با برخی صفات آزمایش……………………………………………….. 92

4-16-1. همبستگی بین عملکرد دانه و ارتفاع بوته………………………………………………………. 93

4-16-2. همبستگی بین عملکرد دانه و تعداد دانه در سنبله……………………………………………. 93

4-16-3. همبستگی بین عملکرد دانه و شاخص برداشت………………………………………………. 94

4-16-4. همبستگی بین عملکرد دانه و تعداد سنبله در بوته…………………………………………… 94

4-16-5. همبستگی بین عملکرد دانه و عملکرد کاه و کلش…………………………………………… 94

4-16-6. همبستگی بین عملکرد دانه و وزن محصول کرت……………………………………………. 95

4-17. همبستگی بین سایر صفات مورفولوژیکی……………………………………………………………… 95

4-17-1. همبستگی بین ارتفاع بوته و صفات مورفولوژیکی…………………………………………… 95

4-17-2. همبستگی بین عملکرد بیولوژیک و صفات مورفولوژیکی………………………………….. 95

4-17-3. همبستگی بین شاخص برداشت و صفات مورفولوژیکی…………………………………… 95

4-17-4. همبستگی بین تعداد سنبله در بوته و صفات مورفولوژیکی………………………………… 96

 

4-17-5. همبستگی بین تعداد دانه در سنبله و صفات مورفولوژیکی………………………………… 96

4-17-6. همبستگی بین عملکرد کاه و کلش و صفات مورفولوژیکی……………………………….. 96

4-17-7. همبستگی بین درصد سبز مزرعه و صفات مورفولوژیکی………………………………….. 96

4-17-8. همبستگی بین تعداد گره در ساقه و صفات مورفولوژیکی…………………………………. 96

4-17-9. همبستگی بین درصد پروتئین دانه و صفات مورفولوژیکی………………………………… 96

4-18. نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………… 98

4-19. پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………….100

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………102

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………….103
منابع غیرفارسی………………………………………………………………………………………………………..110
ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………….122

 

فهرست جـداول

عنوان                                                                                                                     صفحه

جدول (1-1).  سطح زیر کشت گندم در سال زراعی 87-86 به تفکیک استان ها…………………….. 7

جدول (1-2). برنامه تولید گندم آبی و دیم در شهرستان های استان لرستان …………………………… 8

جدول (3-1). میزان دمای ماهانه در سال 1387 در دشت سیلاخور……………………………………… 38

جدول (3-2). میزان رطوبت در ماه های مختلف سال 1387 در دشت سیلاخور………………………. 39

جدول (4-1). نتایج تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده در آزمایش ……………………………… 53

جدول (4-2). تجزیه همبستگی بین صفات مورد مطالعه……………………………………………………. 97

 

 

فهرست اشكال و نمودارها

عنوان                                                                                                                          صفحه

شكل (3-1). نمایی از جوانه زنی بذور در سطح مزرعه آزمایشی…………………………………………. 44

شكل (3-2). نمایی از سبز شدن بذور در سطح مزرعه آزمایشی………………………………………….. 44

شكل (3-3). نمایی از پنجه دهی بذور در سطح مزرعه آزمایشی…………………………………………. 45

شكل (3-4). نمایی از شروع مرحله سنبله دهی در سطح مزرعه آزمایشی………………………………. 45

شكل (3-5). نمایی از تشکیل سنبله در بوته در سطح مزرعه آزمایشی…………………………………… 46

شكل (3-6). نمایی از سنبله های تشکیل شده در یک کرت آزمایشی…………………………………… 46

شكل (3-7). نمایی از تشکیل سنبله ها در سطح مزرعه آزمایشی…………………………………………. 47

شكل (3-8). نمایی از شروع مرحله رسیدگی در سطح مزرعه آزمایشی…………………………………. 47

شكل (3-9). نمایی از مرحله رسیدگی در یک کرت آزمایشی…………………………………………….. 48

شكل (3-10). نمایی کلی از مرحله رسیدگی در سطح مزرعه آزمایشی…………………………………. 48

شكل (3-11). نمایی از برداشت محصول در سطح مزرعه آزمایشی……………………………………… 49

شكل (3-12). نمایی از برداشت محصول بوسیله کمباین در سطح مزرعه آزمایشی…………………… 49

شكل (3-13). نمایی از کاه و کلش باقی مانده پس از برداشت محصول………………………………… 50

نمودار (4-1-1). اثر تاریخ كاشت بر درصد سبز مزرعه…………………………………………………….. 55

نمودار (4-1-2). اثر نوع رقم بر درصد سبز مزرعه…………………………………………………………… 55

نمودار (4-1-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر درصد سبز مزرعه…………………………….. 56

نمودار (4-2-1). اثر تاریخ كاشت بر تعداد بوته در واحد سطح ………………………………………….. 58

نمودار (4-2-2). اثر نوع رقم بر تعداد بوته در واحد سطح ……………………………………………….. 58

نمودار (4-2-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر تعداد بوته در واحد سطح …………………. 58

نمودار (4-3-1). اثر تاریخ كاشت بر تعداد پنجه در بوته ………………………………………………….. 61

نمودار (4-3-2). اثر نوع رقم بر تعداد پنجه در بوته  ………………………………………………………. 61

نمودار (4-3-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر تعداد پنجه در بوته ………………………….. 61

نمودار (4-4-1). اثر تاریخ كاشت بر تعداد سنبله در بوته …………………………………………………. 63

نمودار (4-4-2). اثر نوع رقم بر تعداد سنبله در بوته  ………………………………………………………. 64

نمودار (4-4-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر تعداد سنبله در بوته …………………………. 64

نمودار (4-5-1). اثر تاریخ كاشت بر تعداد دانه در سنبله  …………………………………………………. 66

نمودار (4-5-2). اثر نوع رقم بر تعداد دانه در سنبله ……………………………………………………….. 66

نمودار (4-5-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر تعداد دانه در سنبله…………………………… 66

نمودار (4-6-1). اثر تاریخ كاشت بر تعداد گره در ساقه اصلی……………………………………………. 68

نمودار (4-6-2). اثر نوع رقم بر تعداد گره در ساقه اصلی ………………………………………………… 68

نمودار (4-6-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر تعداد گره در ساقه اصلی…………………… 68

نمودار (4-7-1). اثر تاریخ كاشت بر ارتفاع بوته……………………………………………………………… 71

نمودار (4-7-2). اثر نوع رقم بر ارتفاع بوته…………………………………………………………………… 71

نمودار (4-7-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر ارتفاع بوته……………………………………… 71

نمودار (4-8-1). اثر تاریخ كاشت بر عملكرد بیولوژیك……………………………………………………. 73

نمودار (4-8-2). اثر نوع رقم بر عملكرد بیولوژیك …………………………………………………………. 74

نمودار (4-8-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر عملكرد بیولوژیك……………………………. 74

نمودار (4-9-1). اثر تاریخ كاشت بر عملکرد کاه و کلش………………………………………………….. 76

نمودار (4-9-2). اثر نوع رقم بر عملکرد کاه و کلش………………………………………………………… 76

نمودار (4-9-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر عملکرد کاه و کلش………………………….. 76

نمودار (4-10-1). اثر تاریخ كاشت بر وزن هزار دانه ………………………………………………………. 78

نمودار (4-10-2). اثر نوع رقم بر وزن هزار دانه……………………………………………………………… 79

نمودار (4-10-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر وزن هزار دانه……………………………….. 79

نمودار (4-11-1). اثر تاریخ كاشت بر عملکرد دانه………………………………………………………….. 81

نمودار (4-11-2). اثر نوع رقم بر عملکرد دانه……………………………………………………………….. 82

نمودار (4-11-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر عملکرد دانه………………………………….. 82

نمودار (4-12-1). اثر تاریخ كاشت بر شاخص برداشت……………………………………………………. 84

نمودار (4-12-2). اثر نوع رقم بر شاخص برداشت………………………………………………………….. 85

نمودار (4-12-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر شاخص برداشت……………………………. 85

نمودار (4-13-1). اثر تاریخ كاشت بر وزن محصول کرت…………………………………………………. 87

نمودار (4-13-2). اثر نوع رقم بر وزن محصول کرت………………………………………………………. 87

نمودار (4-13-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر وزن محصول کرت…………………………. 87

نمودار (4-14-1). اثر تاریخ كاشت بر درصد پروتئین ……………………………………………………… 89

نمودار (4-14-2). اثر نوع رقم بر درصد پروتئین…………………………………………………………….. 89

نمودار (4-14-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر درصد پروتئین………………………………. 90

نمودار (4-15-1). اثر تاریخ كاشت بر شاخص سختی دانه ……………………………………………….. 91

نمودار (4-15-2). اثر نوع رقم بر شاخص سختی دانه………………………………………………………. 91

نمودار (4-15-3). اثر متقابل تاریخ كاشت در نوع رقم بر شاخص سختی دانه………………………… 92

  

فصل اول

کلیات

مقدمه

غلات و بویژه گندم یکی از مهمترین تولیدات غذایی برای انسان می باشند. تقریباً 55% از پروتئین ها،
15% چربی ها،70% گلوسید و به طور کلی 55-50% کالری مصرف شده توسط انسان در دنیا به وسیله غلات تأمین می گردد. غلات نقش ویژه و مهمی در الگوی مصرف هر کشوری را در دنیا دارد و به همین دلیل از دیرباز حکومت های حاکم بر دنیا برخوردی فعال در جهت ازدیاد غلات بویژه گندم مورد نیاز کشور خود کرده اند. گندم در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی جهان رشد می کند و در حقیقت این گیاه از سازگارترین گونه های غلات است.

با تحقق پدیده ای به نام انقلاب سبز، بعضی از کشورها بویژه هندوستان و ترکیه در آسیا و مکزیک در قاره آمریکا توانستند با افزایش عملکرد گندم به مرحله خودکفایی راه یابند. به طوری که مصرف سرانه هندوستان از 4/23 کیلوگرم در سال 1967 به 50 کیلوگرم در سال 1981 رسیده است (نورمحمدی و همکاران، 1376). در ایران با توجه به اینکه چند سالی بیشتر از خودکفایی گندم نمی گذرد، بنابراین نیاز به مطالعات و تحقیقات بیشتر و گسترده تری احساس می شود تا بتوان ضمن حفظ این خودکفایی به میزان عملکرد کشور بیافزاییم. توجه روز افزون جهانی به تولید هرچه بیشتر گندم از یک طرف به منظور تأمین بخشی از نیازهای بشری و از طرفی جهت خنثی کردن سیاست های استعمارگرانه ابرقدرت ها در زمینه این محصول استراتژیک، جهاد عظیمی را در سراسر عالم در زمینه های دایر کردن زمین های بایر و افزایش سطح زیر کشت و بالا بردن میزان بهره دهی واحدهای کشاورزی، ضمن توسعه مکانیزاسیون کشاورزی و حاصلخیزی خاک و اصلاح بذر و تهیه بذور مقاوم و تحول در سیستم آبیاری و مبارزه با آفات گیاهی و غیره برانگیخته است (خانجانی، 1385 ). مناطق معتدل که لرستان نیز جزء این مناطق
می باشد، از شرایط مستعدی برای زراعت گندم برخوردار بوده و بالغ بر 28 درصد از سطح زیر کشت گندم آبی را به خود اختصاص داده اند و به دلیل برخوردار بودن از شرایط این اقلیم برای رشد گندم، بالاترین رکوردهای عملکرد از این استان گزارش شده و همین موضوع اهمیت تولید گندم در این استان را آشکار می سازد (نجفیان، 1385).

1-1 اهمیت گندم

گندم به دلیل دارا بودن ویژگی های ژنتیكی متفاوت، انعطاف‌پذیری فنوتیپ ها و ژنوتیپ ها و داشتن ارقام مختلف، تقریبا در تمام دنیا كشت می شود. گندم گرچه یك گیاه منطقه معتدله است، اما در مناطق مختلف آب و هوایی كشت می شود. گندم بین 30 درجه الی 60 درجه عرض شمالی و 27 درجه تا 40 درجه عرض جنوبی قابل كشت است. گندم همچنین تا ارتفاع 3500-3000 متری از سطح دریا و در تبت تا ارتفاع 4270-4570 متری كشت می شود (نورمحمدی و همكاران، 1377).

تقریباً 350000 گونه گیاهی شناخته شده است كه فقط 24 گونه آن (یعنی 007/0 درصد) به صورت زراعی و در سطح وسیع كشت می شوند. احتمالاً گندم (شكل دیپلوئید آن) و جو، از اولین گیاهانی بوده‌اند كه در آغاز كشاورزی مورد استقبال قرار گرفته‌اند. مطالعات باستان شناسی نشان دهنده استفاده از گندم در 15000 سال پیش از میلاد مسیح می باشد (رحیمیان و همكاران، 1375).

1-2 سطح زیر کشت و مقدار تولید:

1-2-1 سطح زیر کشت و مقدار تولید در جهان:

میزان تولید جهانی گندم در سال 2010- 2009 بالغ بر 674 میلیون تن برآورد گردید كه در مقایسه با 682 میلیون تن تولیدی سال 2009- 2008 رتبه دوم را طی 10 سال اخیر دارد. فراوانی تولید طی دو سال متوالی منجر به افزایش 30 درصدی ذخایر گندم جهان شد كه از سال 2002- 2001 در بالاترین میزان خود قرار دارد. با در نظر گرفتن بیشترین میزان عرضه جهانی گندم در طول تاریخ و كاهش 11 درصدی قیمت، احتمال زیادی وجود دارد كه تولید جهانی در سال 2010 با كاهش مواجه گردد.
پیش بینی های اولیه دال بر كاهش 3 درصدی سطح زیر كشت گندم در كشور آمریكا می باشد. اگر چه میزان بارندگی و رطوبت خاك برای كشت گندم در آمریكا مناسب است، اما نگرانی زیاد در خصوص سرمازدگی گندم در زمستان وجود دارد. كشت گندم در كشور آرژانتین نیز متأثر از اثرات خشكسالی و مالیات محصولات صادراتی می باشد، اخیراً دولت این كشور در خصوص تخفیف های مالیاتی برای تولید كنندگان گندم بحث و بررسی می نماید كه نتایج این تبادل نظر بر وضعیت كشت این كشور در تابستان جاری تأثیر گذار خواهد بود. در زمستان 2009 اگر چه آرژانتین بیشترین گندم را تولید نمود، اما انتظار می رود عملكرد گندم در سال 2010 تحت تأثیر شرایط خشكی و سرما با كاهش مواجه شود (سایت Iran Wheat).

تولید گندم جهان در سال گذشته 597 میلیون تن بود و در سال جاری پیش بینی می شود به 605 میلیون تن برسد. پیش بینی می شود تولید در کشور کانادا با 16 درصد افزایش به 26 میلیون تن و در آمریکا با 17 درصد افزایش به 65 میلیون تن برسد. در کشورهای اتحادیه اروپا تولید با 15 درصد افزایش به 138 میلیون تن و در کشورهای CIS با بیش از 10 درصد افزایش به 70 میلیون تن خواهد رسید.
در هندوستان با توجه به اقلیم بسیار مناسب در سال جاری تولید به بیش از 76 میلیون تن خواهد رسید ولی در چین تغییر زیادی پیدا نخواهد کرد و در حد 107 میلیون تن خواهد بود. ایران و قزاقستان با کاهش شدید تولید مواجه خواهند شد. آرژانتین و برزیل نسبت به سال گذشته کمی کاهش محصول خواهند داشت و جمعاً 19 میلیون تن تولید خواهند داشت. در آفریقا تولید کمی بهبود یافته و به نزدیک 23 میلیون تن خواهد رسید. البته پیش بینی تولید در استرالیا در سال 2008 این است که به دو برابر افزایش یافته و به 26 میلیون تن برسد. پیش بینی می شود واردات ایران، افغانستان، اندونزی، عراق و عربستان به مقدار قابل توجهی افزایش پیدا کند و هندوستان به دلیل بارش های بسیار خوب، کاهش واردات خواهد داشت. مجموع واردات آفریقا به 30 میلیون تن خواهد رسید. اصلی ترین صادرکنندگان گندم کشورهای آمریکا، کانادا، روسیه، اتحادیه اروپا و استرالیا خواهند بود. بیش از 40 درصد گندم اروپا مصرف خوراک دام دارد و در آمریکا، استرالیا و چین نیز مصرف دامی گندم رو به افزایش است
(سایت مرکز تحقیقات استراتژیک).

1-2-2  سطح زیر کشت و مقدار تولید در ایران:

دفتر آمار وزارت كشاورزی آمریكا با توجه به بروز خشكسالی پیش‌بینی كرده است تولید گندم ایران در طی سال 2009 – 2008 با كاهش سه میلیون تنی به 12 میلیون تن برسد. در سال قبل بیش از 15 میلیون تن گندم از زمین‌های كشاورزی ایران برداشت شده بود. سطح زیر كشت گندم در سال 2009- 2008 نسبت به سال قبل 700 هزار هكتار و سطح برداشت نیز 176 كیلوگرم در هر هكتار كاهش پیدا خواهد کرد. در سال قبل 9/6 میلیون هكتار زمین به زیركشت گندم رفته و از هر هكتار 17/2 تن گندم برداشت شده بود. این رقم در سال 2009 – 2008 به ترتیب به 2/6 میلیون هكتار و 94/1 تن كاهش پیدا می‌كند.
میزان تولید جو طی سال‌ 2009 – 2008 نیز با یك میلیون تن كاهش نسبت به سال قبل به دو میلیون تن می‌رسد. در سال قبل سه میلیون تن جو در ایران تولید شده بود. سطح زیر كشت جو از 7/1 میلیون هكتار در سال قبل به 3/1 میلیون هكتار كاهش می‌یابد و میزان برداشت نیز از 76/1 تن در هر هكتار در سال قبل به 54/1 تن در هر هكتار طی سال 2009 – 2008 كاهش پیدا می‌كند. حجم تولید جهانی گندم از 606 میلیون تن در سال قبل به 656 میلیون تن در سال 2009-2008 افزایش پیدا می‌كند. میزان جهانی تولید جو نیز از 134 میلیون تن در سال قبل به 141 میلیون تن افزایش پیدا می‌كند. براساس این گزارش به‌رغم كاهش تولید گندم و جو در ایران تولید برنج در این كشور افزایش خواهد یافت و از 18/2 میلیون تن طی سال قبل به 25/2 میلیون تن در سال 2009-2008 افزایش می‌یابد. سطح زیر كشت این محصول از 630 هزار هكتار در سال قبل به 640 هزار هكتار و میزان برداشت شلتوك از 524 تن در هر هكتار به 533 تن در هر هكتار افزایش پیدا می‌كند (سایت فارس نیوز).

اگر چه در برخی سال ها به علت وقوع خشكسالی كاهش زیادی در سطح زیر كشت گندم مشاهده شد
(به طوری كه در سال 1378 این سطح تا 4 میلیون و 739 هزار هكتار كاهش یافت)، اما طبق آخرین آمار وزارت جهاد كشاورزی از حدود 13 میلیون و 50 هزار هكتار اراضی زراعی حدود 9 میلیون و 510 هزار هكتار معادل 91/72 درصد در سال زراعی 84-83 به غلات اختصاص داشته است (كه از این مقدار 57/43 درصد آن آبیاری شده و 43/56 درصد بقیه به صورت دیم بوده است) و 06/73 درصد از كل، سهم گندم به شمار می رود. بیشترین عملكرد آبی گندم با 5058 كیلوگرم در هكتار متعلق به استان كرمانشاه بوده و استان گلستان با متوسط تولید 2224 كیلوگرم در هكتار در بین استان های گندم دیم كار كشور در جایگاه نخست قرار گرفته است. سرانجام با اجرای سیاست های حمایتی و خدمات پشتیبانی دولت میزان تولید گندم كشور در سال زراعی 84-83 به حدود 14 میلیون و 310 هزار تن رسید كه 70/69 درصد آن از كشت آبی و مابقی از كشت دیم به دست آمده است و در سال زراعی جاری با حدود یك میلیون تن اضافه تولید، به باشگاه صادركنندگان گندم پیوسته ایم (ماهنامه دام، کشت و صنعت، شماره 94).

در شهرستان بروجرد و در سال زراعی 87-1386 سطح زیركشت گندم 23700  هكتار برآورد شده است كه سهم گندم آبی 9500  هكتار و سهم گندم دیم از این میزان 14200 هكتار می‌باشد. متوسط عملكرد برای گندم آبی3800 کیلوگرم در هکتار و برای گندم دیم 1500 كیلوگرم در هكتار گزارش شده است. همچنین كل تولید گندم در این سال حدود 626695 تن می‌باشد (337940 تن گندم آبی و 288755 تن گندم دیم) (جهاد كشاورزی بروجرد، 1387).

 

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

ایلیاد، در 24 فصل شرح هفته‌های آخر جنگ ده ساله یونان است. شرح مختصر داستان این است پاریس پسر شاه تروا، هلن شاهزاده‌ی زیبای یونانی را از نزد شوهرش ربوده است و این موضوع یونانیان را به جنگ با مردم تروا کشانیده است.

اودیسه، 24 سرود دارد. اولیس یکی از پهلوانان یونانی جنگ تروا در راه بازگشت به وطن دچار سرگشتگی‌ها و گرفتاری‌ها می‌شود. مردم می‌پندارند که او مرده است. برخی برآنند که با همسر زیبای او پنه لوپ ازدواج کنند. اولیس ناشناس به زادگاه خود بر می‌گردد و خواستگاران را به سزای اعمال خود می‌رساند.

 

 

 

مدل اولیه هوش هیجانی مایر و سالووی سه حیطه ارزیابی و ابراز هیجان ، تنظیم هیجان در خود و دیگران و بهره برداری از هیجان را شامل می شود:

1-ارزیابی و ابراز هیجان:
ارزیابی و ابراز هیجان بواسطه مولفه های کلامی و غیر کلامی همچنین ارزیابی هیجان در دیگران بوسیله مولفه های فرعی ادراک غیر کلامی و همدلی ، مشخص می شود.
2-تنظیم هیجان در خود و دیگران:
تنظیم هیجان ، تجربه فراخلقی ، کنترل ، ارزیابی و عمل به خلق خویش و تنظیم هیجان در دیگران ، تعامل موثر با سایر افراد را شامل می شود.
3-بهره برداری از هیجان:
استفاده از اطلاعات هیجانی درتفکر ، عمل و مساله گشایی است(مایر و سالووی ، 1990)
بعدها مایر و سالووی برای هوش هیجانی مدل چهار بعدی ، آگاهی هیجانی ، تسهیل هیجانی ، شناخت (ادراک ) هیجانی و کنترل هیجانی را در نظر گرفتند.
مدل فوق بر این نکته تاکید دارد که هوش هیجانی ساختی چند وجهی است و این ابعاد می توانند متقابلاً در افزایش تواناییها نقش موثر و کارآمدی داشته باشند.
شرح ابعاد مطرح شده در مدل چهار بعدی مایر و سالووی :
1-آگاهی هیجانی:
به توانایی اطلاع از هیجاناتی که شخصاً تجربه می گردد و بیان و اظهار آنها و نیازهای هیجانی خود و دیگران اشاره دارد.بعنوان نمونه می توان به تمایز اظهارات درست یا نادرست هیجانات و نیز اظهارات صادقانه یا کاذب اشاره کرد.
2-تسهیل هیجانی:
به

 

توانایی فرد برای استفاده هیجانات در اولویت بندی تفکرات با تاکید بر اطلاعات مهمی که علت تجربه احساسات را شرح می دهند، اشاره دارد همچنین این عامل توانایی اخذ دیدگاههای چندگانه برای ارزیابی یک مشکل از تمامی زوایا را در بر می گیرد.

3-شناخت(ادراک هیجانی):
به توانایی فرد برای درک چرخه های هیجانی و هیجانات پیچیده نظیر ، احساس همزمان وفاداری و خیانت دلالت می کند.
4-کنترل هیجانی:

دکتر علیرضا آرش پور

    شهریور 1393
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده
        امروزه این مساله که منابع دریاها غنی تر از خشکی ها می باشد، توجه بشر را به خود معطوف ساخت. در سده بیستم حقوق بین المللی سیر تکاملی خود را به پیش می برد  به طوری که از طریق شکل گیری  کنوانسیون بین المللی، همکاری های بین المللی میان دولتها در این پهنه هستی تجلی یافت. در واقع پایان جنگ جهانی دوم را می توان سر آغاز همکاری های بین المللی دانست. یکی از این همکاری های بین المللی را می توان ایجاد نظم نوینی در عرصه دریاها دانست. که از رهگذر تصویب کنوانسیون حقوق دریاها محقق گردید.این کنوانسیون یکی از مهمترین دستاوردهای مجمع عمومی سازمان ملل متحد می باشد که تقریباً اکثر کشورها عضو آن هستند که امروزه مورد توجه قرار گرفته است. حقوق دریاها مانند بسیاری از دیگر گرایش های حقوق بین المللی، اکنون ابعاد گسترده ای پیدا کرده است. یکی از این ابعاد که بیشتر مورد توجه قرار گرفته میراث مشترک بشریت می باشد.

در این پژوهش سعی شده است تا جنبه های مختلف حقوق بشری کنوانسیون حقوق دریاها مورد بحث قرار گیرد ، از جمله می توان به حق حیات، حق بر محیط زیست سالم، منع برده داری و…اشاره کرد.

کلید واژگان:کنوانسیون حقوق دریاها، میراث مشترک بشریت، محیط زیست دریایی ،حقوق بشر،حق حیات

نشانه های اختصاری

CSCE= Conference on security and cooperation in Europe

ECJ= European court of justice

FAO= Food and agriculture organization

ICJ= International maritime organization

IMCO= Intergovernmental maritime consultative organization

IMO= International maritime consultative organization

OECD= Organization for economic cooperation and development

PUNE= Program united nations for the environment

UNEP= United nation environment Programme

                                                                   فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                            صفحه

مقدمه. 1

1- بیان مسأله. 3

2-  پیشینه تحقیق.. 4

3 – ضرورت انجام تحقیق.. 5

4-  سوالات.. 5

5- فرضیه ها 5

6- اهداف تحقیق.. 5

7-  جنبه های جدید و نو آوری طرح: 6

8-  روش تحقیق.. 6

9-  ساماندهی تحقیق.. 6

فصل اول.. 7

بخش اول: مفهوم و پیشینه شکل گیری کنوانسیون. 8

مبحث اول: مفهوم حقوق دریاها 8

گفتار اول: تعریف حقوق دریاها 10

گفتار دوم: تفاوت حقوق دریاها با حقوق دریایی.. 11

مبحث دوم: تاریخچه و چگونگی شکل گیری کنوانسیون حقوق دریاها 1982. 11

گفتار اول: تاریخچه شکل گیری کنوانسیون حقوق دریاها از ابتدا تا کنفرانسهای 1958 ژنو. 12

گفتار دوم: تاریخچه شکل گیری کنوانسیون حقوق دریاها از کنفرانسهای ژنو 1958 تاسال 1982. 15

1- اولین کنفرانس حقوق دریاها 15

2-دومین کنفرانس حقوق دریاها 16

3-سومین کنفرانس حقوق دریاها 17

بخش دوم: قواعد اساسی حاکم بر حقوق دریاها 23

مبحث اول: جلوگیری از آلودگی دریاها و حفاظت از محیط زیست دریایی.. 24

گفتار اول: تعریف محیط زیست و آلودگی دریایی.. 24

گفتار دوم: پیدایش و تحول حقوق بین الملل محیط زیست.. 25

مبحث دوم: میراث مشترک بشریت.. 27

گفتار اول:سابقه و پیشینه میراث مشترک بشریت.. 27

گفتار دوم: اقیانوسها و قطب جنوب به عنوان میراث مشترک بشریت.. 29

1- اقیانوسها به عنوان میراث مشترک بشریت.. 30

2- قطب جنوب به عنوان میراث مشترک بشریت.. 30

مبحث سوم: حق دریانوردی و پرواز. 31

مبحث چهارم: استفاده صلح آمیز از دریاها 33

گفتار اول: تاریخ شکل گیری استفاده صلح آمیز از دریاها 33

گفتار دوم: دو مورد از مهمترین اقیانوسهای مورد استفاده صلح آمیز بشر. 34

2-اقیانوس هند. 352

2-اقیانوس اطلس… 35

گفتار سوم: تحقیقات علمی دریایی به عنوان یک ایده صلح آمیز. 35

مبحث پنجم: حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات.. 36

گفتار اول: راه حل های حل وفصل اختلافات بین المللی.. 36

گفتار دوم: دادگاه بین المللی حقوق دریاها به عنوان یک نهاد ویژه حل و فصل اختلافات.. 38

فصل دوم. 39

بخش اول: اهمیت دریا و تاثیر آن بر حقوق بشر. 43

مبحث اول: اهمیت قلمرو دریایی.. 43

مبحث دوم: منابع موجود در دریاها 44

بخش دوم: حقوق مدنی و سیاسی.. 47

مبحث اول: حق حیات.. 48

گفتار اول: مفهوم حق حیات.. 48

گفتار دوم: قلمرو حق حیات.. 49

مبحث دوم: حق بر منع برده داری و تجارت بردگان. 51

گفتار اول: مفهوم و تاریخچه شکل گیری برده داری و تجارت بردگان. 52

گفتار دوم: منع برده و تجارت آن در حقوق دریاها 53

مبحث سوم: حق بر دادرسی عادلانه. 55

گفتار اول: اسناد بین المللی مهم موجود در زمینه دادرسی عادلانه. 55

گفتار دوم: مسئولیت بین المللی دولت ها در اجرا و تضمین دادرسی عادلانه. 57

گفتار سوم: حق برخورداری از دادرسی عادلانه در حقوق دریاها 57

بخش سوم: حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.. 59

مبحث اول:حق بر غذا 60

گفتار اول: ماهی منبع تغذیه بشری.. 61

گفتار دوم :PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران دریایی دیگر منابع تغذیه بشری.. 62

مبحث دوم: حق بر آب سالم. 63

بخش چهارم: حق بر همبستگی.. 64

مبحث اول: حق بر صلح.. 65

گفتار اول: دزدی دریایی.. 66

1-مفهوم و پیشینه دزدی دریایی.. 66

2-اعمال صلاحیت جهانی در رابطه با دزدی دریایی.. 69

3-حقوق و تکالیف کشورها در مقابله با دزدی دریایی.. 70

4-چگونگی ایجاد و دلایل به وجود آمدن دزدی دریایی در سوما لی.. 71

گفتار دوم: مواد مخدر و داروهای روانگردان. 72

گفتار سوم: مهاجرت غیر قانونی در دریا 74

گفتار چهارم: پخش برنامه های غیر مجاز رادیویی و تلویزیونی.. 75

گفتار پنجم: تحقیقات علمی دریایی.. 76

1-تمهیدات پیش بینی شده در کنوانسیون حقوق دریاها 76

2-اصول تحقیقات علمی دریایی.. 78

مبحث دوم: حق بر محیط زیست سالم. 79

گفتار اول: اهمیت موضوع محیط زیست در عصر کنونی.. 80

گفتاردوم: اصول اساسی حقوق بین الملل محیط زیست.. 83

1- حقوق حاکمه دولتها بر منابع طبیعی قلمرو تحت صلاحیت و کنترل خویش… 84

2- تکلیف دولتها در حفاظت از محیط زیست از طریق اتخاذ تدابیر احتیاطی و پیشگیرانه. 84

3 – اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت دولتها در حفاظت از محیط زیست.. 84

4 – اصل تعهد به اطلاع رسانی، همکاری و کمک در مواقع اضطراری زیست محیطی.. 85

5 – اصل مسئولیت پذیری دولتها در پاسداری از محیط زیست.. 85

گفتار سوم: موارد مهم آلودگی محیط زیست دریاها 86

گفتار چهارم: ضرورت تاسیس دیوان بین المللی محیط زیست.. 87

گفتار پنجم: فقدان سازوکارهای اجرایی بین المللی برای حفاظت محیط زیست.. 89

گفتار ششم: حق برمحیط زیست سالم از جمله حقوق اساسی بشر. 90

مبحث سوم: حق برمیراث مشترک بشریت.. 91

مبحث چهارم: حق توسعه. 92

گفتار اول: حق بر صلح مبنای حق توسعه. 94

گفتار دوم: حفاظت از محیط زیست مبنای حق توسعه. 94

 

نتیجه گیری.. 96

منابع. 100

چکیده انگلیسی.. 106

مقدمه
مناسبات مناطق آبی گسترده تر از سایر مناطق است این گستردگی، مخصوصاً در روابط تجاری – بازرگانی بیش از سایر زمینه ها متجلی است. امروزه بیش از نود درصد حمل ونقل بین المللی جهان از طریق دریاها ایجاد می شود. تهدیدهای تازه محیطی هم چون تغییرات آب و هوا و ذخایر رو به فروپاشی ماهیان، نیازمند توجه حقوقی است. واقعیت این است که دنیا نیاز به حقوق بین المللی دریاها خواهد داشت مرزهای دریایی هنوز نیازمند تحدید حقوقی خواهند بود. مدیریت و حفاظت ذخایر آسیب پذیر ماهیان، تنظیم مقررات در زمینه کشتی ها، نفتکشها و مقابله با آلودگی های زیست محیطی نیازمند حقوق دریاها می باشد.

بالا رفتن احتیاجات عمومی و مواد غذایی و عوامل دیگر باعث ایجاد توجه به حقوق دریاها شد. کنفرانسهای صلح لاهه در سالهای 1899، 1907، کنفرانسهای لندن 1909، کنفرانسهای بارسلون و ژنو در سالهای 1921 و 1923 باعث اهمیت دادن به حقوق دریاها و سر آغاز تحولی در فلسفه شکل گیری کنوانسیون حقوق دریاها شد. اما اولین تلاشها برای قواعد حقوق بین الملل دریاها به همت جامعه ملل انجام شد که بیشتر راجع به دزدی دریایی، دریای سرزمینی و بهره برداری از منابع دریایی و وضعیت حقوقی کشتی های تجاری متعلق به دولتها بود.

کنوانسیون حقوق دریاها از مهم ترین منابع حقوق بین الملل حاکم بر حقوق دریاها است. با وجود قدمت حقوق دریاها ، کنوانسیون حقوق دریاها گرایش پویا و رو به رشدی داشته به گونه ای که کنوانسیون به عنوان جامع ترین کنوانسیون حقوق دریاها تقریباً تمامی نظام حقوق دریاها را پوشش می دهد.

کنوانسیون حقوق دریاها(1982) یکی از مهمترین کنوانسیونهای مصوب مجمع عمومی سازمان ملل بوده است به طوری که همه کشورها عضو آن هستند که امروزه ابعاد گسترده ای به خود گرفته است. اگر چه کنوانسیون حقوق دریاها – بنا بر عنوان – به حقوق دریاها مربوط می شود، اما کنوانسیون مزبور متاثر از تحولات حقوق بشری بوده است.

پایان جنگ جهانی اول و ایجاد حقوق وستفالی به عنوان یک حرکت حقوق بشری می باشد که در نتیجه آثار جنگ جهانی دوم، تصویب ایجاد سازمان ملل متحد و تکوین جامعه بین المللی با ماهیتی مستقل، عزم جامعه جهانی در شناسایی حقوق بشر و حفظ و ارتقای آن باعث اجتماعی تر شدن حقوق بشر شده است. در واقع نقض حقوق بشر، عامل اصلی درگیری ها می باشد و صلح و امنیت بین المللی را به مخاطره می اندازد.

بشر در حالی که به سده بیست و یکم پا می گذارد که در جریان صنعتی شدن بر فرازی هراس آور رسیده است. ایجاد تولید انبوه باعث ایجاد کالاهای ارزان شده است اما این تحول هزینه ای سنگین را به جامعه بشری و حیوانی تحمیل کرده است که نمونه آن تخریب محیط زیست دریاها و استخراج و اکتشاف بی رویه می باشد. اگر چه ممکن است حقوق بشر قدمتی در حد تاریخ نوع انسان داشته باشد ولی شناسایی جهانی و توسعه آن، بدون تردید در حد وسیعی مدیون تلاشها و کوششهای سازمان ملل متحد است که حقوق بشر و آزادی های اساسی یکی از اهداف مهم آنها است. سوراخ شدن لایه ازن، تهی شدن منابع دریاها، آلودگی آبها، استخراج و اکتشاف بی رویه از مهم ترین معظلاتی است که چشم انداز نگران کننده بشر قرار گرفته است. از روزی که رعایت حقوق بشر یک تعهد بین المللی مطرح شده است، تحقق آن منجر به عملی نامشروع می شود که نقض گسترده آن سبب خشم و انزجار بسیاری از دولتها و سازمان های بین المللی را مصمم کرده است که برای تضمین رعایت حقوق بشر به تدابیر مختلفی متمسک شوند.

از این منظر در این سند بنیادین مربوط به حقوق دریاها به حق های بشری زیادی از جمله حق حیات، حق غذا، حق توسعه، حق بر محیط زیست سالم، حق بر صلح و عدالت مورد توجه قرار گرفته است که نشان دهنده ارتباط و اهمیت این دو رشته می باشد. هدف از تدوین کنوانسیون حقوق دریاها 1982، قانونمند کردن رژیم حقوقی حاکم بر دریاها، و ایجاد رژیم حقوقی دریای آزاد، فراهم کردن امکان بهره برداری همه دولتها از منابع بوده است. با طرح مساله میراث مشترک بشریت در جلسه سازمان ملل متحد، حقوق بشر خواه، نا خواه در کنوانسیون حقوق دریاها رخنه کرد. تخریب محیط زیست، صید بی رویه، استخراج موجودات زنده و غیر زنده و عوامل دیگر ذهن بشر را روشن ساخت. طی ادوار دهه های گذشته، ابنای بشری پذیرفته که دریاها تجلی حقوق بشر می باشد تجلی حقوق بشر در کنوانسیون حقوق دریاها در نسل سوم حقوق بشر بارز است زیرا پیوندی بین سه نسل برقرار می کند و نوعی فرایند یکپارچگی ایجاد می کند در واقع بیشترین حق های بشری موجود در کنوانسیون حقوق دریاها در نسل سوم موجود است که به حق صلح (از جمله جلوگیری از دزدی دریایی، مواد مخدر و داروهای روانگردان، تحقیقات علمی دریایی)، حق بر محیط زیست سالم، حق بر میراث مشترک بشریت و حق توسعه می باشد.

1- بیان مسأله
با تشکیل سازمان ملل متحد، بحث توسعه و تدوین حقوق بین الملل به طور جدی مورد توجه و در دستور کار ارکان ملل متحد قرار گرفت. در این خصوص در حوزه های مختلف حقوق بین الملل، به ویژه حقوق دریاها و حقوق بشر، اقدامات اساسی صورت گرفت. یک اقدام مهم سازمان ملل متحد در زمینه تدوین و توسعه نظام حقوقی حاکم دریاها و اقیانوسها، کنوانسیون حقوق دریاها(1982)می باشد.

اگر چه این کنوانسیون – بنا بر عنوان- به حقوق دریاها مربوط می شود، اما کنوانسیون مزبور متاثر از تحولات حقوق بشری بوده است. از این منظر، در این سند بنیادین مربوط به حقوق دریاها، حق های بشری زیادی از جمله:1-حق حیات2-حق غذا3-حق توسعه4-حق بر محیط زیست سالم5-حق بر صلح6-حق بر عدالت7-حق بر آب سالم مورد توجه قرار گرفته است.

به علاوه توجه ویژه به بشریت و میراث مشترک آن نیز از آورده های مهم این کنوانسیون می باشد. یکی از مسائل مهم در زمینه میراث مشترک بشریت، دستیابی به منابع اولیه ناحیه بود و کشورهای در حال توسعه بزرگترین دغدغه شان در ارتباط باکنوانسیون، انتقال فناوری و تامین عدالت در زمینه بهره برداری از منابع بود(راد، 1382، 1).

هم چنین از دیگر موضوعات مرتبط با حقوق بشر در کنوانسیون حقوق دریاها، مساله حمل و نقل غیرقانونی مواد مخدر از طریق دریاها می باشد. این کنوانسیون اولین بار به

تکه هایی از متن به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

 

تابستان 1393

 

 

تقدیم به

 

مولا و امام مظلومم

امیرالمومنین علی علیه السلام که مظلومیتش در زمان حال بسیار بیشتر از مظلومیت و غربت او در زمان حیاتش می باشد. او که باب مدینه العلم است و ما به ظاهر شیعیان به دنبال ابواب دیگریم و این منبع علم نشأت گرفته از وحی و عصمت در طی قرن ها و دهه های متمادی خاموش و مسکوت مانده است. به امید روزی که امام عصر(عج) این علوم را ظاهر و در این دنیا پیاده کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

با تقدیر و تشکر

 

ازخدای منّان که بر من منّت نهاده و توفیق عطا فرمود که این کار را به اتمام رسانم و به معرفت و دانشم نسبت به علم و عصمت مولایم علی بن ابیطالب علیه السلام افزود.

و با سپاس و قدرانی از زحمات پدر و مادرم که در طی سالها، شوق علم آموزی و دانش جویی را در نهادم پرورش دادند.

و با تشکر از زحمات و همراهی های همسر مهربانم که اگر کمک و یاری او نبود هرگز موفق به طی این مسیر نبودم.

و با تشکر از زحمات آقای دکتر قربانی زاده و دکتر حسین افراسیابی که در اتمام این پایان نامه، مرا بسیار کمک و همراهی نمودند.

 

 

 

 

 چکیده

امروزه بیشتر صاحبنظران بر این باورند که هیچ امری در زندگی انسان برای پیشبرد اهداف او نمی تواند مهم تر و مؤثّر تر از مدیریت و رهبری باشد. مطالعه نهج البلاغه، هر خواننده ژرف نگر را با این حقیقت آشنا می سازد که آن حضرت برای ادارۀ جامعه، اصول و مبانی ارزشمندی ارائه کرده اند. این تحقیق سعی دارد با الهام از آموزه های امام علی(ع)، در نامه 53 نهج البلاغه معروف به عهد نامه مالک اشتر، مسائل مربوط به رهبری و مدیریت اسلامی را تجزیه و تحلیل کرده و به تدوین الگوی مدیریت اسلامی بپردازد. در انجام این پژوهش که از نوع تحقیقات کیفی است، از رویکرد نظریه زمینه ای و یا بعبارتی نظریه برخاسته از داده ها استفاده شده است. بر اساس این رویکرد، محقق داده ها و اطلاعات مربوط به موضوع را جمع آوری نموده و پس از تجزیه و تحلیل آنها در طی سه مرحله گذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری گزینشی به تکوین نظریه می پردازد؛ به گونه ای که این نظریه در یک سطح وسیع یک فرآیند، یک عمل و یا یک را تبیین کند.

محقق پس از تجزیه و تحلیل داده ها به 24 مقوله اصلی دست یافته که پس از سازماندهی مقولات، با توجه به وفور داده ها در زمینه تصمیم گیری، این مقوله بعنوان پدیدۀ (مقوله) محوری در مرحله کدگزاری گزینشی انتخاب شده است. ودر طی استخراج مدل مدیریت اسلامی،فرآیند تصمیم گیری علوی نیز به دست آمده است.این فرآیند شامل پنج مرحله است،که سه مرحلۀ اول آن در مقولۀ هسته ای فرآیند مدیریت علوی قرار میگیرد.و مرحلۀ چهارم فرآیند تصمیم گیری که شامل وظایف مدیریتی است، در مقولۀ راهبردهای فرآیند میریت علوی جای می گیرد.و مرحلۀ پنجم آن که اصول بعداز اجرای تصمیمات است در فرآیند مدیریت علوی قرار نگرفته و تنها در فرآیند تصمیم گیری ذکر شده است.

در طی این پژوهش محقق توانسته است سبک رهبری امام علی(ع) را از متن عهدنامه استخراج نماید که از آن با عنوان «الگوی رهبری تناسبی »یاد شده است.علاوه برآن، سه منبع قدرت فرهمندی، مقبولیت مردمی ومشروعیت قانونی بعنوان عوامل قدرت و نفوذمؤثر بررهبری شناخته شده است.

 

کلید واژه ها: مدیریت اسلامی، نهج البلاغه،حضرت علی(ع)، نظریه زمینه ای، رهبری تناسبی.

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                        صفحه

فصل اول: کلیات… 1

1-1- مقدمه. 2

2-1- بیان مسأله. 3

3-1- ضرورت تحقیق.. 4

4-1- هدف اصلی تحقیق.. 6

5-1- سؤالات تحقیق.. 6

فصل دوم : مبانی نظری.. 7

1-2- اندیشمندان مدیریت اسلامی.. 8

2-2- منابع‌ تحقیق‌ در مدیریت‌ اسلامی‌…………. …8

3-2- تعاریف مدیریت… 8

4-2- مهمترین اهداف مدیریت عبارتنداز: 9

5-2- مفاهیم مدیریت ورهبری اسلامی.. 10

6-2– اهداف مدیریت اسلامی…….. 10

7-2- جایگاه نهج البلاغه. 11

8-2- معرفی مالک اشتر 13

1-8-2- گوشه ای از زندگی مالک…. 13

2-8-2- معرفی مالک اشتر در کلام امیرالمؤمنین (ع)……………………………………………………………..14

 

9-2- سابقه و کیفیت تکوین مدیریت… 16

1- 9-2- چارلز باباژ 17

2-9-2- نظریه اصول گرایان (وظیفه گرایان ) 17

3-9-2- نظریه بوروکراسی وبر. 17

4-9-2- نهضت روابط انسانی.. 18

5-9-2- نظریه تقویت رفتار 19

6-9-2- نظریه برابری.. 19

7-9-2- نظریه انتظار 19

8-9-2- تئوری مسیر – هدف… 19

9-9-2- الگوی رهبری مشارکتی.. 20

10-9-2- مدل منطقی وعقلایی در تصمیم گیری.. 20

11-9-2- نظریه عقلانی محدود و رضایتمندی.. 21

12-9-2- ویژگی های کمال مدیریت… 22

13-9-2- نظریه سیستمی.. 22

1-2- نظریه پردازان مدیریت اسلامی.. 23

1- 1-2- نظریه های متقدم مدیریت اسلامی.. 24

– ندیشه غزالی طوسی.. 24

– اندیشه ابن خلدون.. 25

– ابونصر فارابی(339-259 ه.ق) 27

– ابن جماعه (733- 639 ه.ق) 28

– ابن تیمیه. 29

– امام فخر رازی( 606- 536 ه.ق) 30

– ابویوسف… 31

– ابن مقفع.. 32

– -جاحظ… 33

– باقلانی مالکی ( متوفی 403 ه.ق ) 34

– ابوالحسن‌ ماوردی‌ 35

– ابوعلی سینا 36

– ابن قتیبه. 38

– ابن طاهر بغدادی.. 38

2-1-2- نظریه های متأخر مدیریت اسلامی.. 39

– -نظریه رشد شهید علامه مطهری.. 39

– رویکرد نظری اصول گرایی.. 40

– رویکرد نظری اخلاق و ویژگی های مدیران اسلامی.. 42

– رویکرد وظایف مدیران مسلمان.. 43

– رویکرد تأثیر ارزش های اسلامی بر مدیریت… 44

فصل سوم :  روش تحقیق… 46

1-3- روش تحقیق.. 47

2-3- انواع طرح های تحقیق کیفی.. 48

3-3- روش نظریه برخاسته از داده ها (grounded thery): 48

1-3-3- طرح سیستماتیک…. 50

2-3-3- طرح نوخاسته. 51

3-3-3- -طرح سازاگرا 51

4-3- روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 52

5-3- روایی (validity) و پایایی (Reliability) 52

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 54

1-4- مدلسازی مدیریت اسلامی بر مبنای عهدنامه مالک اشتر. 55

2-4- دلایل انتخاب عهدنامه مالک اشتر برای مدلسازی مدیریت اسلامی.. 55

3-4- رویکرد نظریه برخاسته از داده ها 55

4-4- روند اجرای پژوهش… 56

5-4- خصوصیات شخصی لازم وضروری در مدیریت اسلامی چیست؟. 56

1-5-4- مفهوم تقوا 57

2-5-4- مفهوم عدل و عدالت… 60

3-5-4- مفهوم تدبیر. 62

4-5-4- مفهوم شرح صدر 64

– ضرورت وجود شرح صدر در مدیریت… 65

6-4- زمینه های لازم برای شکل گیری مدیریت اسلامی کدامند؟. 66

1-6-4- مفهوم مشروعیت… 67

2-6-4- مقبولیت مردمی.. 68

 

7-4- برمبنای عهدنامه مالک اشتر مدیریت اسلامی چه وظایفی دارد؟. 69

1-7-4- مدیریت منابع انسانی.. 72

2-7-4- سازماندهی: 74

3-7-4- برنامه ریزی.. 76

4-7-4- مدیریت منابع مالی.. 79

5-7-4- مدیریت ارتباطات و اطلاعات… 82

– تعریف ارتباطات… 82

– تعریف سیستم های اطلاعاتی.. 82

8-4- مقوله هسته ای و اصلی فرآیند مدیریت اسلامی چه نام دارد؟. 85

1-8-4- تصمیم گیری.. 93

9-4- مدیریت اسلامی چه اهدافی را دنبال می کند؟. 96

1- 9-4- عمران.. 96

2-9-4- امنیت… 97

3-9-4- هدایت و ارشاد: 100

4-9-4- رفاه 101

10-4- مقوله های زمینه ای تأثیر گذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟. 103

1-10-4- دلبستگی اعضای سازمان.. 105

2-10-4- میزان وفاداری مردم. 107

3-10-4- میزان جذابیت پیامد ها 109

4-10-4- قدرت عوامل ذی نفوذ. 110

11-4- متغیر های میانجی تأثیرگذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟. 110

1-11-4- عوامل سیاسی.. 110

2-11-4- عوامل فرهنگی.. 111

3-11-4- عوامل طبیعی.. 112

4-11-4- عوامل اقتصادی.. 112

نتیجه گیری.. 112

فصل پنجم : یافته ها ونتایج.. 114

1-5- دستاوردهای پژوهش… 115

1-1-5- فرآیند مدیریت علوی.. 115

– ویژگیهای لازم مدیر در مدیریت علوی…………………………………………………………..115

 

–  مقوله های زمینه ای مؤثر بر مدیریت علوی……………………………………………………………………..117

 

– راهبردهای مدیریت علوی……………………………………………………………………………………………………118

 

– مقوله ی هسته ای مدیریت علوی……………………………………………………………………………………….118

 

– پیامدهای مدیریت علوی………………………………………………………………………………………………………120

 

– متغیرهای میانجی مؤثر بر مدیریت علوی…………………………………………………………………………….120

 

2-1-5- فرایند تصمیم گیری علوی.. 124

3-1-5- الگوی رهبری تناسبی.. 127

4-1-5- عوامل قدرت و نفوذ به عنوان عوامل مؤثر بررهبری.. 129

2-5- نتیجه گیری.. 130

3-5- پیشنهاها 131

4-5- قلمرو و محدودیت های تحقیق.. 132

فهرست منابع. 133

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                              صفحه

جدول (1-3) : مقایسه ویژگی های روش های کیفی و کمی(خاکی،همان،134) 47

جدول1-4 : خصوصیات شخصی لازم درمدیریت اسلامی(مقوله تقوا) 56

جدول 2-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله عدالت) 59

جدول 3-4:خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله تدبیر) 61

جدول 4-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله شرح صدر) 63

جدول 5-4 :مقوله مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی.. 66

جدول 6-4 :مقوله مدیریت منابع انسانی.. 69

جدول7-4 :مقوله سازماندهی.. 73

جدول8-4 : مقوله برنامه ریزی.. 75

جدول9-4 : مقوله مدیریت اموال عمومی.. 78

جدول 10-4 :مقوله ی مدیریت ارتباطات و اطّلاعات… 80

جدول 11-4 :مقوله تصمیم گیری.. 85

جدول12-4:مقوله ی عمران.. 96

جدول13 -4: مقوله ی امنیت… 97

جدول 14-4 :مقوله ی هدایت و ارشاد. 98

جدول 15-4 :مقوله ی رفاه 101

جدول شماره16-4: مقوله دلبستگی اعضای سازمان.. 103

جدول 17-4 :مقوله ی میزان وفاداری مردم. 106

جدول 18-4 : مقوله میزان جذابیت پیامد ها 108

جدول 19-4 :مقوله ی قدرت عوامل ذی نفوذ. 110

جدول 20-4 :مقوله ی عوامل سیاسی.. 110

جدول 21-4 :مقوله ی عوامل فرهنگی.. 111

جدول 22-4 :مقوله ی عوامل طبیعی.. 111

جدول 23-4 :مقوله ی عوامل اقتصادی.. 112

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                              صفحه

شکل 1-3: (نمودار کدگذاری محوری) 50

شکل 1-4 : نمودار محوری تقوا 58

شکل 2-4 : نمودار محوری عدالت… 61

شکل 3-4 : نمودار محوری تدبیر. 63

شکل 4-4 : نمودار محوری شرح صدر 66

شکل 5-4 : نمودار محوری مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی.. 69

شکل 6-4 :نمودار محوری مدیریت منابع انسانی.. 73

شکل 7-4: نمودار محوری سازماندهی.. 75

شکل 8-4 : نمودار محوری برنامه ریزی.. 78

شکل9-4 : نمودار محوری مدیریت اموال عمومی.. 80

شکل10-4 نمودار محوری فرآیند ارتباطات… 84

شکل 11-4:فرایند مدیریت ارتباطات و اطلاعات… 84

شکل 12-4: فرایند تصمیم گیری علوی.. 95

شکل 13-4 : نمودار محوری عمران.. 97

شکل 14-4: نمودار محوری امنیت…………………………………………………………………………………………………….98

 

شکل15-4 :نمودار محوری هدایت و ارشاد. 100

شکل16-4: نمودار محوری رفاه………………………………………………………………………………………………………….103

 

شکل 17-4: نمودار محوری میزان وفاداری مردم به حکومت… 108

شکل 1-5:فرآیند مدیریت علوی.. 122

شکل 2-5: فرآیند تصمیم گیری علوی.. 123

شکل 3-5:پیوستار رهبری تناسبی.. 127

 

فصل اول
کلیات
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه
ویژگی اجتماعی بودن از فطریات انسان است وتاریخ بشر بیانگر این است که انسان همیشه به صورت دسته جمعی زندگی می کرده است. زندگی اجتماعی، قدرتی نظم آفرین و قوانینی مورد پیروی همگان را می طلبد، تا در بستر قوانین و نظم اجتماعی، رشد و بالندگی و پیشرفت به سوی کمال حاصل شود. بنابراین یکی از ارکان زندگی اجتماعی، مدیریت و رهبری است. زیرا در اجتماع منافع و مقاصد افراد و سرنوشت اشخاص با یکدیگر ارتباط و اشتراک پیدا می کند؛ و به خاطر هر چه مطلوبتر این ارتباط و پایمال نشدن این حقوق، تعیین وظایف، معرفی حدود و رعایت حقوق ضرورت دارد، تا حق از باطل و کژی از راستی مشخص گردد. و از همین جا است که هماهنگی بین افرادو واحد های اجتماعی، هدایت بسوی هدف، نظارت بر ضوابط و ارزشیابی کارها، ضرورت مدیریت و رهبری را روشن می سازد. و در یک کلام می توان این ضرورت را چنین ترسیم کرد که در نظام اجتماعی، مدیریت، محور زندگی است.

مدیریت و رهبری از هر نوعی که باشد، از ریاست بانک ملت گرفته تا حکومت بر یک ملت، در کارآیی سازمان مربوطه و تحقق اهداف نقش مؤثر دارد. منتهی باید اذعان داشت که مدیر در تشکیلات خود، تنها تأثیراجرایی ندارد،بلکه هر حرکتی از حرکات او آثار مختلفی بر جای خواهد گذاشت. رفتار شایسته و برخورد نیک مدیر و رهبر با زیر دستان، نقش مهمی در ایجاد محبوبیت برای مدیر و جلب خشنودی عمومی دارد و بستر مناسبی برای رشد و تعالی اعضاء سازمان و تحقق اهداف آن فراهم می کند.

عدم مدیریت صحیح خود بزرگترین و سخت ترین مانع اجتماعی مردمان است و امیر المؤمنان علی(ع) نسبت به آن چنین هشدار داده است:

«نگرانی من از آن است که نا بخردان و نابکاران این امت زمامداری را بدست آرند، و مال خدا را دست به دست گردانند و بندگان او رابه بندگی و خدمت خود گیرند و با صالحان در پیکار باشند و فاسقان را یاران خود سازند» (نهج البلاغه، ترجمه دشتی، 1379، نامه62). امیر المؤمنین علی(ع) در تمام دوران حکومت خود تلاش نمود تا مبانی فکری مدیریت اسلامی و سیرت نیکوی آن را نشان دهد و در همین راه پذیرای همۀ سختیها شد، چنانکه فرمود: «به خدا سوگند اگر شب را تا بامداد بر بستری از خار سخت بیدار به سر برم، و یا در غل و زنجیرها بسته و کشیده شوم، برایم محبوبتر است از اینکه خدا و رسولش را روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم کرده و چیزی از اموال دنیا را غصب نموده باشم»(همان، کلام 224).

حضرت علی(ع) بر سر پیمان خود با خدا و مردم ایستاد و حکومت و مدیریت اسلامی را پاس داشت و شهادت آن حضرت نیز در همین راه بود.

نهج البلاغه، پس از قرآن کریم گرانبها ترین و ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام است. این کتاب شامل منتخبی از خطبه ها و مواعظ، نامه ها و کلمات کوتاه و قصار امیرالمؤمنان علی(ع) است که توسط سید رضی گرد آوری شده است. سخن امام علی(ع)، والاترین سخن پس از کلام خداوند و پیامبر اکرم است، چنانکه دربارۀ سخن آن حضرت گفته اند: «پایین تر از سخن خداوند و بالاتر از گفتار همۀ مخلوقات است» (الحسینی الخطیب، 1395ق، 43). زیرا علی(ع) به بیانی سخن گفته که سر شار از عصمت مطلق است. ما شیعیان معتقد به عصمت مولا علی(ع) هستیم و اعتقاد داریم به اینکه سخنی که از وحی و عصمت نشأت گرفته مصون از خطا واشتباه است و به همین جهت این متون از منابع غنی علوم انسانی و اسلامی به شمار می روند و لازم است که علوم مختلف اسلامی را از این منابع مهم و ارزشمند استخراج کرده و آن را در زندگی شخصی و اجتماعی خود بکار گیریم. یکی از مباحث مهم در نهج البلاغه، مبحث مدیریت است؛ که امام علی(ع) بطور کامل و جامع در نامه 53 نهج البلاغه، معروف به عهد نامه مالک اشتر، این مبحث را شرح داده اند و اصول و مبانی ارزشمندی برای ادارۀ کارآمد جامعه ارائه داده اند. به همین دلیل محقق در این پژوهش تلاش نموده تا با بهره گرفتن از مطالب مندرج در عهد نامه مالک اشتر و با بهره گیری از سخنان و نامه های دیگر امام علی(ع)، مدیریت اسلامی را مدلسازی نماید و در این راه از روش نظریه زمینه ای و یا داده بنیاد برای مدلسازی و تدوین تئوری استفاده نموده است.

 

2-1- بیان مسأله
خداوند همزمان با هبوط حضرت آدم (ع) و حوا روی زمین،آدم (ع) را به پیامبری برگزید.یعنی با به وجودآمدن دو انسان، مدیریت و رهبری نیز به وجود آمده است.بنابراین هیچ امری در زندگی انسان برای پیشبرد اهداف او نمی تواند مهم تر ومؤثّرتر از مدیریت و رهبری باشد.انسان پس از پیمودن مسیرهای پرفراز و نشیب وطاقت فرسا، به اصول ومبانی مهم وارزشمندی در مدیریت دست یافته که نتیجه آن، دگرگونی چهرۀ جهان است.مدیریت دردنیای کنونی، به فنون ورموزی پیچیده واصولی پویا مجهز شده است.البته تحلیل دربارۀ مدیریت بحثی جدید نیست، بلکه از دغدغه های کهن بشر است و به یک ملت اختصاص ندارد.

واضح است که پیامبران الهی بهترین مدیران برای هدایت و پیشرفت انسانها هستند. و پیامبر بزرگ اسلام که خاتم پیامبران است، بهترین وکاملترین دین وآیین را برای انسانها به ارمغان آورده است. بعداز خاتم الانبیاء (ص) بهترین مفسّران و عاملان واقعی این آیین الهی، ائمّه (ع) می باشند. طبق اعتقادات شیعیان، ائمه (ع) دارای عصمت مطلق و علم لدنّی هستند.که صدها دلیل و برهان بر اثبات این ادعا وجود دارد. از جمله مهمترین این ادلّه، آیه ی تطهیر (سوره ی احزاب،آیه ی 33)، آیه ی مباهله (سوره ی آل عمران، آیه ی61) و حدیث ثقلین است که مورد توافق شیعیان واهل تسنّن می باشد. بنابراین با توجّه به عصمت ائمّه (ع)، در روایات واحادیث وارده از ایشان سخن بیهوده و گزافی وجود ندارد. منابع غنی وگرانبهایی از ائمّه (ع)در زمینه های مختلف علوم انسانی، پزشکی، نجوم، شیمی و… به دست ما رسیده است. بنابراین با وجود این منابع ارزشمند علمی، جای تأسّف است که مسلمانان به دنبال دستاوردهای علمی حاصل از تجربه و آزمون وخطای دیگر دانشمندان باشند؛ با اعتقاد به اینکه علوم وارده از ائمّه (ع)، بدون نقص است وبه طور حتم منشأ هدایت و رشد و کمال انسان ها را فراهم خواهد ساخت. در زمینه ی مدیرت ورهبری اسلامی نیز مطالب فراوانی در منابع غنی اسلامی اعم از قرآن کریم، نهج البلاغه و احادیث وارده از رسول اکرم (ص) وجود دارد. بنابراین ضروری است با وجود اهمّیت و ضرورت بحث مدیریت، محقّقان، این شاخه از علوم انسانی را از دیدگاه دین مبین اسلام بررسی کرده و آن را در قالب الگو و مدلی جامع برای استفاده ی همه ی انسان ها در بیاورند. قابل ذکر است که پس از رسول اکرم (ص)تنها خضرت علی (ع)توانسته اند حکومت اسلامی تشکیل دهند. وسایر ائمّه (ع) به دلیل حکومت ظالمانه و دوران خفقان خاندان بنی امیّه و بنی عبّاس ومهم تر از همه عدم مساعدت و همراهی مردم، نتوانستند حکومت اسلامی را برپا کنند. در حقیقت این مردم بودند که با عدم یاریشان از امام عصر از حکومت عادلانه ی ایشان بی نصیب ماندند. در دنیای اسلام، پس از رسول خدا، امام علی ترسیمی الهی از ادارۀ کارآمدجامعه ارائه کرده است. که گزیده ای از خطبه ها، نامه ها و کلمات کوتاه آن حضرت، در مجموعه ای به نام نهج البلاغه،  توسّط سیّد رضی در حدود هزار سال پیش گردآوری شده است.در بین مطالب این مجموعه ی نفیس و گرانبها، نامه ی پنجاه سوّم نهج البلاغه، معروف به عهد نامه ی مالک اشتر، مطالب غنی و ارزشمندی در زمینه ی مدیریت و رهبری اسلامی داراست. علاوه بر تأیید علماء و دانشمندان مبنی بر جامعیّت این نامه در زمینه ی علم مدیریت، حضرت علی (ع)نیز در پایان این نامه به مالک اشتر می فرمایند:

«به خطوطی از حکومت که در روش من مشاهده کرده ای اقتدا کن وبرای پیروی از این عهدنامه که با آن حجّت خود را بر تو تمام ساخته ام، تلاش وکوشش نما.»

که این فرموده ی حضرت خود بالاترین گواه ودلیل بر جامعیّت مطالب این نامه در زمینه ی مدیریت و رهبری اسلامی است. بنابراین در این پژوهش، محقّق بر آن است با الهام از آموزه های امام علی(ع) وبخصوص نامه آن حضرت به مالک اشتر، مسائل مربوط به رهبری ومدیریت اسلامی را گردآورده وبه تدوین الگوی مدیریت اسلامی بپردازد.

3-1- ضرورت تحقیق
ویژگی اجتماعی بودن از فطریات انسان است و تاریخ بشر وآثار باقیمانده از قرون واعصار گذشته بیانگر آن است که انسان همیشه در اجتماع و به صورت دسته جمعی زندگی می کرده است؛ وهمین زندگی اجتماعی ملازم وجود قدرتی نظم آفرین وقوانینی موردپیروی همگان است، زیرا جز در بستر امنیت و نظم اجتماعی و قانون، رشد و بالندگی و پیشرفت و سیر به سوی کمال معنی نمی یابد (بهارستان،1384،11).

خداوند همراه با خلقت حضرت آدم و حوا در روی زمین، آدم(ع) را به پیامبری برگزید تا با فرامین و قوانین الهی انسانها را هدایت نماید. بعبارتی همراه با خلقت اولین انسان، مدیریت و رهبری نیز به وجود آمده است.می دانیم که پیامبران الهی بهترین مدیران برای هدایت و پیشرفت بشر هستند. و پیامبر بزرگ اسلام که خاتم پیامبران است، کاملترین دین وآیین را برای ما انسانها به ارمغان آورده است. بعد از رسول اکرم(ص) بهترین مفسّران و عاملان واقعی این آیین الهی ائمّه ی معصومین(ع) می باشند. در بین ائمّه (ع) تنها حضرت علی(ع) توانسته اند حکومت اسلامی را بر پا کنند. که در طول پنج سال حکومت عادلانه ی ایشان، احادیث و روایات فراوانی از آن حضرت به دست ما رسیده است. کتاب نهج البلاغه مجموعه ای گرانبها از خطبه ها، نامه ها، و کلمات قصار حضرت علی(ع) است که توسّط سیّد شریف رضی در حدود هزار سال پیش گردآوری شده است. نامه ی پنجاه و سوّم از نهج البلاغه معروف به عهد نامۀ مالک اشتر،مطالب جامع و کاملی در باب مدیریت و رهبری اسلامی داراست. این نامه را حضرت علی(ع) به هنگام اعزام مالک بن حارث اشتر به سوی مصر، برای زمامداری و برپایی حکومت اسلامی نوشته اند.در خصوص ضرورت مدیریت و مخصوصاً مدیریت صالحان مطالب ارزشمندی از آن حضرت به دست ما رسیده است، که گزیده ای ازسخنان ایشان در اینجا ذکر می شود:

سخن امیرمؤمنین علی (ع) دربارۀ شعار «لاحُکمَ الّا لِلّه» (حکم و داوری جز برای خدانیست) که از جانب مقدس مَآبان بی بصیرت مطرح شده مبیّن دیدگاه امام در ضرورت حکومت ومدیریت است. شریف رضی آورده است که چون حضرت سخن خوارج را شنیدکه می گفتند «لاحکم الّا لله » فرمود: «سخنی است حق که بدان باطلی را خواهند. آری حکم جزاز آن خدانیست، لیکن اینان می گویند. فرمانروایی و حکومت، جز برای خدا روانیست؛ درحالی که مردم را دولتی و حاکمی باید، نیکوکار یا تبهکار، تا در حکومت او انسان با ایمان کار خویش کند، وانسان کافر بهرۀ خود برد، تا آن گاه که وعدۀ حق سر رسد ومدت هر دو در رسد»( نهج البلاغه، ترجمه شهیدی،کلام 40).

خوارج با نفی حکم غیرخدا، فرمانروایی و حکومت را برای غیرخدا نفی کردند، بدین معنی که وقتی غیرخدا را هیچ فرمانی نباشد، دولت و حکومت غیرخدا نیز منتفی است و این امر چیزی جزعدم امنیت و فقدان نظم اجتماعی و بی قانونی را در پی نخواهد داشت. مولاعلی (ع) حکومت و مدیریت را در همه ی مراتبش حق شایستگان می داند و به صراحت بیان می فرماید که زمامداری و ادارۀ امور مردمان باید برعهدۀ کسانی باشد که شایستگی های لازم را داشته باشند و تا کسی از ویژگی ها وشروط لازم که اهلیت حکومت ومدیریت را فراهم می نماید، برخوردار نباشد، حق حکومت نمی یابد، و اگر کسانی بدون صلاحیت های لازم در مصدر امور قرار گیرند جز تباهگری به بار نخواهند آورد. چنان که حضرت در ابتدای خطبه ای که در رحبَۀ کوفه در میان خواص اصحاب خود ایراد کرده است حق ولایت و حکومت را براساس خصوصیاتی که می داند از آن خود می داند (جعفری،1372، 135). ایشان در این خطبه فرموده اند: «آری به خدا سوگند فلانی، جامه ی خلافت را بدون اینکه اندامش برای آن متناسب باشد، در برکرد،با آن که به خوبی می دانست که موقعیت من نسبت به خلافت، موقعیت قطب است نسبت به آسیاب چشمه های فضایل و معارف، سرشار و سیل آسا از دامنه کوه وجود من فرو می ریزد و پرندۀ ] همّت های بلند[ به قلّۀ شامخ من نرسد» (نهج البلاغه،ترجمۀ شهیدی،خطبه3). هم چنین امام در کلام 131 نهج البلاغه در خصوص شروط زمامداری در حکومت اسلامی می فرمایند: شما خوب می دانید که نه جایز است که بخیل برناموس وجان و غنیمت ها واحکام مسلمانان ولایت یابد و امامت آنان را عهده دار شود تا درمال های آنان حریص گردد؛ و نه نادان تا به نادانی خویش مسلمانان را به گمراهی برد؛ ونه ستمکار تا به ستم، عطای آنان را بِبُرَد؛ و نه حیف و میل کنندی اموال، تا به مردمی ببخشد و مردمی را محروم سازد؛ و نه آن که به خاطر حکم کردن رشوه ستاند تاحقوق راپایمال کند، و آن را چنان چه باید نرساند؛ و نه آن که سنّت را ضایع سازد، و امت را به هلاکت دراندازد (نهج البلاغه، ترجمۀ شهیدی، کلام131).

بنابراین ضروری است بیانات سرشار از عصمت مولایمان امیرالمؤمنین (ع) را در خصوص مدیریت و حکومت اسلامی استخراج کرده و همه ی ابعاد و جوانب آن در قالب الگو و مدلی بیان گردد تا برای استفاده همه مدیران و زمامداران جامعه اسلامی قابل استفاده باشد.

 

 4-1- هدف اصلی تحقیق
هدف اصلی این پژوهش تدوین مدلی که برای مدیریت اسلامی بر اساس عهدنامه مالک اشتر است.

5-1- سؤالات تحقیق
انگیزه هر تحقیق پرسش هایی است درباره موضوع تحقیق که به صورت سؤال اصلی و سؤالات فرعی مطرح می گردد.

 

سؤال اصلی

مدل مدیریت اسلامی بر اساس عهدنامه مالک اشتر چگونه است؟

 

سؤالات فرعی

1-خصوصیات یک مدیراسلامی چیست؟

2-پدیده ی محوری مدیریت اسلامی چه نام دارد؟

3-مدیر اسلامی چه وظایفی دارد؟

4- زمینه های لازم برای شکل گیری مدیریت اسلامی کدامند؟

5- مدیریت اسلامی چه اهدافی را دنبال می کند؟

6- عوامل زمیته ای تأثیرگذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟

7-عوامل واسطه ای تأثیرگذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟

 

 

 

 
فصل دوم
مبانی نظری
 

 

 

 

 

 

1-2- اندیشمندان مدیریت اسلامی
شناخت‌ هر موضوعی‌، مستلزم‌ تحقیق‌ درباره‌ آن‌ است‌. تحقیق‌ درباره‌ مؤلفان‌ مدیریت‌ در اسلام‌، موضوعی‌ بکر وبسیار ضروری‌ است‌. تاکنون‌ گرچه‌ عالمان‌ دینی‌ و اندیشمندان‌ اسلامی‌ فراوانی‌ در طی‌ 1400 سال‌ درزمینه‌های‌ فقهی‌، رساله‌ها و فتواهای‌ متعددی‌ از خود جای‌ گذاشته‌اند در این‌ میان‌، کمتر به‌نظام‌ اداری‌ و حکومتی‌ اسلام‌ پرداخته‌اند. در این‌ فصل به شرح ‌حال‌ چند ‌تن‌ از نویسندگان‌ و متفکرانی‌ اشاره‌ می‌شود که ‌به‌ فکر پیاده‌ کردن‌ اصول‌ عملی‌ حکومت‌ در اسلام‌ بوده‌، و در این‌ حوزه‌ آثار علمی‌ از خود به‌‌جای‌ گذشته‌اند. آنچه‌ به‌ طور خلاصه‌ در صفحات بعد ذکر می شود نام‌ و دستاورد تعدادی از متفکران ‌برجسته‌ و مهم‌ در عرصه‌ اندیشه‌ مدیریت‌ اسلامی‌ است‌ که‌ از آنها نه‌ تنها در جهان‌ اسلام‌، بلکه‌ در عالم‌ غرب‌ نیز سخن‌ به‌ میان‌ می‌آید و آنان‌ نیز از اندیشه‌ سیاسی‌ این‌ متفکران‌ درمراکز علمی‌ خود بهره‌ می‌برند.

قبل‌ از توضیح‌ درباره‌ کسانی‌ که‌ نظریه‌پرداز حکومت‌ اسلامی‌ از آغاز تاکنون‌ بوده‌اند، لازم‌ است‌ به منابع‌ مورد استفاده‌ آنها بطور مختصر اشاره‌ شود.

 

2-2- منابع‌ تحقیق‌ در مدیریت‌ اسلامی‌
از یک‌ دیدگاه‌، می‌توان‌ منابع‌ را به‌ دو بخش‌ تقسیم‌ کرد: الف‌ – منابع‌ دست‌ اول‌، شامل‌ قرآن‌، سیره‌ (سنت‌)، عقل‌ و اجماع‌.

ب‌ ـ منابع‌ دست‌ دوم‌، شامل‌ منابع‌ اسلامی‌ برگرفته‌ از منابع‌ دست‌ اول‌ و منابع‌ تطبیقی ‌و سایر منابع‌.
«اسلام‌، دینی‌ کامل‌ است‌ که‌ تقریباً برای‌ تمام‌ فعالیتهای‌ بشری‌ اعم‌ از فردی‌ یا جمعی‌، قوانینی‌ را در خود دارد. اسلام‌ قوانین‌ کاملی‌ را برای‌ اداره‌ حکومت‌، دولت‌، جنگ‌ وتعیین‌ حدود ارائه‌ کرده‌ است‌. هیچ‌ عرصه‌ای‌ از فعالیت‌ فردی‌ و اجتماعی ‌وجود ندارد که‌ در پوشش‌ حقوق‌ اسلامی‌ قرار نگرفته‌ باشد. باور بر این‌ است‌ که‌ چنین‌ دین‌ کاملی‌، مستعد ارائه‌ پاسخ های‌ جدید به‌ مسائل‌ امروزین‌ جوامعی‌ است‌ که‌ در جست‌وجوی‌ توسعه‌ و نوسازی‌ هستند.

در این فصل سعی شده مجموعه ی کامل و مفیدی از نظریه های مدیریت اسلامی گردآوری شود. همچنین تعدادی از نظریه های مدیریت به دلیل مقایسه و تشابه آن ها با مدل نهایی در این فصل ذکر شده است. قبل از ارائه نظریه های مدیریت اسلامی لازم است بعضی از واژه های مهم و کلیدی این پژوهش شرح داده شود.

 3-2- تعاریف مدیریت
1-مدیریت فرآیندی است که بوسیلۀ آن کوشش های فردی و گروهی برای رسیدن به اهداف مشترک با هم هماهنگ می شوند (صادق پور ومقدس، 1370، 50).

2-هنر ادارۀ مجموعه امکانات و استعدادهای مادی ومعنوی در یک سازمان را، براساس آگاهی های مناسب، بخاطر بهتررسیدن به هدف را مدیریت گویند (تقوی دامغانی،1368،18).

3-مدیرت فرآیند بکارگیری مؤثر وکارآمد منابع مادی وانسانی دربرنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت وکنترل است که براساس نظام ارزشی مورد قبول وبرای رسیدن به اهداف سازمانی صورت می گیرد ( صفرزاده، 1385، 4).

هر سازمان اجتماعی که توسط افراد انسانی اداره می شود، باید یک دسته وظایف مدیریتی را انجام دهند، که به این وظایف مدیریتی گاهی اوقات عناصر یا اصول سازمانی نیز گفته می شود. این وظایف عبارتنداز:

1-برنامه ریزی: عبارتست از پیش بینی وتدوین برنامه ها واقدامات لازم که اجرای صحیح دیگر وظایف مدیریت(سازماندهی،هدایت، کنترل وبسیج منابع) به برنامه ریزی بستگی دارد.

2-سازماندهی: سازماندهی عبارتست از شناسایی و گروهبندی فعالیت ها، تعیین اختیار ومسئولیت های شاغلین، تعیین مراتب سطوح و ایجاد هماهنگی بین وظایف و فعالیت ها.

3-هدایت: ارتباط وتعامل مناسب بین رهبر و پیرو، مدیران و زیردستان در سازمان در جهت انجام فعالیت های برنامه ریزی شده که موجب کسب اهداف تعیین شده و بقای تعادل و رشد سازمانی می گردد.

4-کنترل: سنجش عملکردها براساس برنامه ها از وظایف مهم همه مدیران است که با انجام این وظیفه از انحرافات برنامه ها جلوگیری می شود و اقدامات اصلاحی در راستای برنامه ها نیز انجام خواهدشد.(سید جوادین، 1383، 14).

 

4-2- مهمترین اهداف مدیریت عبارتنداز:
1-تحقق اهداف سازمان

2-تسهیل، تسریع و بهبود جریان سازمان

3-افزایش کارآیی سازمان؛ یعنی انجام دادن صحیح کار به منظور افزایش بازده (راندمان) وبالارفتن نسبت ستاده مورد انتظار به داده واقعی.

4-افزایش اثربخشی سازمان؛ یعنی انجام دادن کار صحیح به منظور افزایش کارآمدی ونیل به هدف های سازمان.

5-افزایش رشدسازمانی؛ یعنی افزایش درصدی و کمی سالانۀ کالا، خدمات وتولید.

6-توسعه پایدارسازمان؛ یعنی شکوفایی مداوم وپیوسته واستفادۀ مطلوب و متعادل از تمام امکانات ومنابع سازمان.

7-افزایش بهره وری سازمانی؛ یعنی استفادۀ مطلوب از عوامل تولیدجهت افزایش کارآیی، تولید و محصول.

8-استفاده صحیح از عوامل تولید؛ یعنی سرمایه، نیروی انسانی، منابع طبیعی، مدیریت وآموزش.

9-ایجاد وحدت و هماهنگی در فعالیت ها و هدف ها.

10-بوجود آوردن احساس مسئولیت مشترک در افراد سازمان. (بهارستان، 1384، 17).

 

5-2- مفاهیم مدیریت ورهبری اسلامی
-رهبری و مدیریت در اسلام مترادف است با ارشاد و رشد یاهدایت و رشد. قدرت رهبری همان قدرت بر هدایت و ارشاد است و قدرت مدیریت همان است که در فقه اسلامی رشد نامیده شده است (مطهری، 1364، 209).

-رهبری عبارتست از هنر برانگیختن وقدرت نفوذ برپیروان به گونه ای که با میل و رغبت جهت نیل به هدف های سازمان، تلاش نمایند (بهارستان،1384،15 ).

-امامت و رهبری الهی در اسلام یعنی پیشوایی و ریاست امور دین و دنیا از سوی کسی که دارای شرایطی از قبیل عصمت، ولایت معنوی و مرجعیت دینی است وچون جانشین پیغمبراست، باید از راه پیغمبر شناسانده شود (تنصیص)؛ تا به هدایت ورهبری جامعه در اجرای احکام و قوانین کلی شریعت و اخلاق و حفظ مواریث معنوی اسلام بر پایه اصول دین بپردازد (مطهری، 1364، 15).

– مدیریت در اسلام (که رهبری حالتی خاص از آن است)، براساس طرح و برنامه ای سازگار با مبانی اسلام و به سوی اهداف اسلام پسند است که در رأس همۀ آنها، قرب الهی قرار دارد و در این راستا، وسیله وکیفیت برخورد با افراد نیز باید مطابق موازین اسلامی باشد (مصباح یزدی، 1391، 15).

-مدیریت اسلامی عبارتست از تنظیم روابط افراد(در ابعادرابطه باخود، خلق وخالق) و هماهنگی نیروها به عنوان تکلیف ومسئولیتی الهی در خدمت آزادسازی انسان از قید و بندهای غیرالهی به منظور رشد و شکوفایی استعدادهای اوجهت نیل به هدف های ارزشمندسازمان که به قرب الهی می پیوندد (بهارستان، 1384، 15).

-مدیریت اسلامی شیوه ی بکارگیری منابع انسانی و امکانات مادی، برگرفته از آموزه های اسلامی برای نیل به اهداف متأثر از نظام ارزشی اسلام است (پیروز ودیگران،1384، 11).

 

 6-2- اهداف مدیریت اسلامی
1-برقراری عدالت اجتماعی و اقامه قسط و عدل در سازمان

2-احقاق حق افراد سازمان

3-ظلم ستیری و کفرستیزی

4-تعلیم وآگاهی بخشیدن به افراد سازمان و تربیت معنوی و احیای ارزش های اخلاقی

5-ایجاد فرصت و فراهم ساختن زمینه برای رشد، تعالی، کمال شایسته و توفیق قرب الهی در افراد سازمان.

6-فراهم ساختن فرصت و امکان به فعل درآمدن توانایی های بالقوۀ افراد و بروز قوۀ خلاقیت، سازندگی و ابتکار در افراد سازمان و بعبارت کوتاه، احیای فطرت پاک افراد و کنترل هوای نفس.

7-هدایت، حمایت، تقویت، یاری و مساعدت به افراد سازمان به جای تفتیش، بازرسی و انتقاد جویی.

8-فراهم ساختن زمینه های مشورت، تبادل نظر، هم اندیشی، تعاطی افکار و تعامل بین افراد سازمان.

9-برقراری روحیه برابری و برادری و برقراری روابط انسانی در افراد سازمان.

10-حل مشکلات، فردی، سازمانی و اجتماعی