(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب:
فصل اوّل:کلیّات تحقیق.. 1
1-مقدمه. 2
درآمد……………. 2
1-1-تاریخچه. 3
1-2-بیان مساله. 8
1-3-اهمیّت و ضرورت و اهداف تحقیق.. 11
1-4-تعارف عملیاتی متغیرها 15
1-4-1-صُورخیال.. 15
1-4-2-تشبیه. 15
1-4-3-استعاره 15
1-4-4-مجاز 15
1-4-5-کنایه. 15
1-4-6-سبک عراقی.. 16
1-6-پیشینه تحقیق.. 16
1-7-روش تحقیق.. 17
1-8-تحقیق توصیفی تحلیلی.. 18
1-9-نوع مطالعه، روش ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات… 19
1-10-اسناد عمده مورد استفاده در این تحقیق.. 19
1-11-محدودیت ها و موانع.. 20
فصل دوّم:تشبیه. 21
2-1-تشبیه. 22
2-1-1-محسوس به محسوس: 23
2-1-2-معقول به معقول یا عقلی به عقلی: 23
2-1-3-محسوس به معقول: 24
2-1-4-معقول به محسوس: 24
2-2-تشبیه در غزلیّات خواجوی کرمانی.. 25
2-3-1-تشبیه مفرد و مقید. 27
2-3-2-تشبیه مرکب… 28
2-3-3-تشبیه جمع.. 32
2-3-4-تشبیه تسویه. 34
2-3-5-تشبیه ملفوف… 35
2-3-6- تشبیه مفروق.. 35
2-3-7-تشبیه معکوس یا مقلوب… 38
2-3-8-تشبیه مضمر. 38
2-3-9-تشبیه مشروط.. 40
2-3-10- تشبیه تفضیل.. 41
2-3-11-تشبیه تمثیل.. 42
2-3-12-اضافه تشبیهی.. 42
2-3-13-تشبیه مفرد به مفرد. 45
2-4-اضافه تشبیهی ( مفرد به مفرد ) 46
2-5-وجه شبه مرکب محسوس…. 47
2-6-تشبیه بلیغ و مضمر و مجاز به علاقه آلیّه و ملازمت… 47
2-7-تشبیه ملفوف و مضمر. 48
2-8-تشبیه مفرد به مرکب و ایهام. 48
2-9-جمع و مقید. 49
2-10-اضافۀ تشبیهی و مقیّد. 49
2-11-تشبیه معقول به محسوس و مفرد به مفرد. 49
2-12-تشبیه محسوس به محسوس و مضمر. 50
2-13-تشبیه مُضمر و ایهام. 50
2-13-تشبیه مقیّد و بلیغ.. 51
2-14-تشبیه و استعاره 52
2-15-تشبیه بر مبنای استعاره 52
2-16-تشبیه مُرسل و کنایه. 53
2-17-اضافه تشبیهی و آمیزه ای از ا استعاره و کنایه. 53
2-18-اضافه تشبیهی و کنایه. 54
2-19-اضافه تشبیهی و استعاره 54
2-20-اضافه ی تشبیهی محسوس به محسوس…. 57
2-21-تشبیه مقیّد و استعاره 57
2-22-تشبیه مفروق و اضافه ی تشبیهی و استخدام. 58
2-23-تشبیه مقیّد محسوس به محسوس و کنایه (ایما) 61
2-24-تشبیه مرکب به مقید. 61
2-25-تشبیه مقید و کنایه. 62
2-26-تشبیه محسوس به معقول و مضُمر و ایهام. 62
2-27-تمثیل و ملفوف… 63
2-28-تشبیه تمثیل و کنایه. 63
2-29-تشبیه مفرد به مفرد و کنایه. 63
2-30-تشبیه تفضیل برمبنای استعاره 64
2-31-اضافه ی تشبیهی و ایهام. 64
2-32-تشبیه تمثیل و ایهام. 65
2-33-تشبیه و کنایه. 65
2-34-تشبیه مقیّد و مجاز به علاقه ی جزء به کل.. 66
2-35-استخدام. 67
2-36-استخدام و کنایه. 67
2-37-تشبیه مقیّد به مقیّد. 67
2-38-تشبیه مرکب و مُضمر. 68
2-39-تشبیه مفرد محسوس به محسوس و معقول به محسوس و مجاز 69
2-40-تشبیه تمثیل و استعاره 70
2-41-تشبیه مضمر و مفروق و تفضیل.. 70
2-42-تشبیه مفرد به مفرد محسوس و کنایه اسمی بعید. 70
2-43-تشبیه تفضیل و کنایه بعید. 71
2-44-اضافه تشبیهی و تشبیه مضمر. 71
2-45-تشبیه مقّید. 71
2-46-تشبیه مضمر و مقید. 72
2-47-تشبیه مفرد به مفرد و کنایه و ایهام. 72
2-48-اضافه تشبیهی مفرد به مفرد. 73
2-49-تشبیه مفروق و مقیّد. 73
2-50-تشبیه تفضیل و مُضمر. 73
2-51-تشبیه مقید محسوس به محسوس…. 74
2-52-تشبیه صریح و کنایه. 75
2-53-تشبیه مرسل و مفصل.. 75
2-54-تشبیه مرسل و مفصّل و مفروق.. 75
2-55-تشبیه معقول به محسوس بلیغ.. 76
2-56-تشبیه مقّید و ایهام. 76
2-57-تشبیه مرکّب و مفرد. 77
2-58-تشبیه مرکب و مفروق.. 77
2-59-تشبیه مُضمر و ایهام توأمان.. 77
2-60-تشبیه مقّید محسوس به محسو س…. 78
2-61-تشبیه مُضمر و بلیغ.. 78
2-62-تشبیه بلیغ و مقیّد. 78
2-63-تشبیه ملفوف استعاره ی مکنّیه و مصّرحه. 79
2-64-تشبیه مفروق و مرکب… 79
2-65-تشبیه مرکب به مرکب… 80
2-66-تشبیه بلیغ: 80
2-67-تشبیه بلیغ (محسوس به محسوس) 80
2-68-تشبیه بلیغ و استعاره ی تبعّیه. 81
2-69-تشبیه و مضمر،وجه شبه در مشبه اقوی است… 81
2-70-شبیه مفروق و تفضیل.. 82
2-71-تشبیه فشرده و استعاره ی مطلقه. 82
2-72-تشبیه مقیّد و مرکب… 83
فصل سوّم:استعاره 84
3-1-2- استعارۀ مصرّحۀ مرشحه. 88
3-1-3-استعارۀ مطلقه. 89
3-2-استعارۀ مکنیّه تخییلیّه. 89
3-2-1- به صورت ترکیب اضافی یعنی اضافۀ استعاری.. 89
3-2-2-به صورت ترکیب وصفی که همان معنای اضافۀ استعاری را می دهد مانند. 89
3-2-3-به صورت جمله. 90
3-3-تشخیص یا پرسونیفیکاسیون.. 92
3-4-تشخیص و استعارۀ مصرّحه. 94
3-5-تشخیص (استعاره ی مکنیّه ) 94
3-6-استعارۀ تبعیّه. 95
3-7-استعاره تبعیّه و کنایه. 96
3-8-استعاره ی تبعیّه ی وصفی و کنایه. 97
3-9-استعاره ی تبعیّه ی فعلی.. 97
3-10-استعاره ی تبعیّه ی فعلی و استعاره ی محقّقه. 97
3-11-استعاره ی تبعیّه ی اسمی (اسم مشتق) 98
3-12-استعاره ی تبعیّه ی وصفی.. 98
3-13-استعاره تبعّیه و ایهام و کنایه. 99
3-14-استعاره ی تبعّیه و کنایه ی قریب… 100
3-15-استعاره ی تبعّیه اسمی.. 100
3-16-استعاره تبعّیه وصفی و کنایه(تلویح) 101
3-17-استعاره و فاقیّه و عنادیّه. 102
3-18-استعاره مکنیّه با ساختار بدیع.. 102
3-20-استعارۀ مکنیه و ایهام توأمان.. 103
3-21-استعاره مکنیّه و ایهام و کنایه توأمان: 103
3-22-استعاره مکنیه با ژرف ساخت تشبیه جمع و مجاز: 104
3-23-حسن تعلیل با ژرف ساخت استعاره: 105
3-24-اضافۀ استعاری و کنایه. 105
3-25-اضافۀ استعاری.. 105
3-26-اضافه ی استعاری (استعاره ی مکنیّه ) 107
3-27-استعاره مکنیّه. 107
3-28-استعاره مصرّحه وصفی.. 109
3-29-استعاره ی مصرحّه نمادین.. 110
3-30-استعاره مصرحّه و تبعیّه. 111
3-31-استعاره ی مصرحّه ی مطلقه. 111
3-32-استعاره ی مصرحّه نمادین و اقسام کنایه. 112
3-33-استعاره ی مکنیّه و تبعیّه. 113
3-34-اضافه ی تشبیهی و آمیزه ای از استعاره و کنایه. 113
3-39-استعاره با ژرف ساخت تشبیه تفضیل.. 116
3-40-پارادوکس و استعاره 117
3-41-استعاره با ژرف ساخت تشبیه ملفوف… 118
3-42-استعاره محققّه. 119
3-43-استعاره ی محققه مجرده 119
3-44-استعاره ی تبعیّه و مصرحّه. 120
3-46-استعاره ی مصرحّه. 121
3-47-استعاره ی مصرحّه و کنایه. 123
3-48-استعاره در استعاره 124
3-49-تشبیه تفضیل و کنایه ی بعید. 124
3-50-استعاره و تشبیه تفضیل.. 124
3-51-استعاره ی مصرحّه ی نمادین.. 124
3-52-استعاره مرکّب نمادین: 125
3-53-استعاره ی مصّرحه و ایهام. 126
3-54-استعاره ی مصّرحه و کنایه قریب (تشبیه کنایی) 126
3-55-استعاره ی مطلّقه و تبعّیه. 127
3-56-استعاره ی مصّرحه مطلقه کنایه قریب(ایما) 127
3-57-استعاره ی مطّلقه و ایهام. 127
3-58-استعاره ی مکنّیه. 128
3-59-استعاره مکنیه (اضافه استعاری) 128
3-60-استعاره ی مکنیه و کنایه (ایماء) 129
3-61-استعاره مکنیّه و مصرحّه. 129
3-62-استعاره مکنیّه و تشبیه. 129
3-63-استعاره و تشبیه بلیغ(محسوس به محسوس) 130
3-64-استعاره ی مکنّیه و کنایه. 130
3-65-استعاره ی مطلقه و تشبیه. 131
فصل چهارم:مجاز 132
4-1-مجاز 133
4-1-1-علاقه کل و جزء 133
4-1-2-علاقه حال و محل یا ظرف و مظروف : 134
4-1-3-علاقه لازم و ملزوم. 134
4-1-4-علاقه علّت و معلول.. 134
4-1-5-علاقه ی عام و خاص…. 135
4-1-6-علاقه ماکان و مایکون.. 136
4-1-7–مجاز به علاقه ی ماکان.. 137
4-1-8-علاقه جنس…. 138
4-1-9-علاقه مجاورت… 138
4-1-10-علاقه تضاد. 138
4-2-مجاز و کنایه. 138
4-3-مجاز و تشبیه مقید. 140
4-4-مجاز به علاقه ی آلیه و استعاره ی تبعّیه وصفی.. 141
4-5- مجاز به علاقهی آلیّه و استعارهی تبعیّه فعلی.. 141
4-6-مجاز به علاقه ی جز به کل.. 142
4-7-مجاز به علاقه ی ملکّیت شرعی.. 143
4-8-مجاز به علاقه ی علت به معلول و استعاره ی مصّرحه و ایهام. 144
4-9-مجاز به علاقه ی ملازمت و استعاره 144
4-10-مجاز به علاقه ی جز به کل و استعاره و کنایه. 145
4-11-مجاز به علاقه ی حال و محل و کنایه فعلی.. 145
4-12-مجاز به علاقه ی آمرو مامور 145
4-13-مجاز به علاقه ی علّت و معلول و تشبیه. 146
4-14-مجاز بالاستعاره 147
4-15-مجاز به علاقه ی ظرف و مظروف… 147
4-16-مجاز به علاقه ی جنسیت و کنایه بعید(تلویح) 147
4-17-مجاز به علاقه ی ملازمت… 148
4-18-مجاز به علاقه ی ملازمت(مجاز فعلی) 149
4-20-مجاز به علاقه ی حال و محل و تشبیه مرکّب به مرکّب… 151
4-21-مجاز فعلی به علاقه ی ملازمت و حال و محل.. 151
4-22-مجاز به علاقه ی عدم تکرار 152
4-23-مجاز به علاقه ی مسامحه. 152
4-24-مجاز به علاقه ی مسامحه و کنایه قریب… 153
4-25-مجاز به علاقهی ظرف و مظروف و حالّ و محلّ.. 153
4-26-مجاز به علاقهی جزء به کل و ظرف و مظروف… 155
4-27-مجاز و استعاره یا کنایه ایهام آفرین.. 156
4-29-اقسام مجاز در غزلیّات خواجوی کرمانی.. 157
فصل پنجم:کنایه. 161
5-1-کنایه. 162
5-1-1-کنایه از موصوف (اسم) 162
5-1-2-کنایه از صفت… 162
5-1-3-کنایه از فعل یا مصدر 163
5-2-انواع کنایه به لحاظ واضح بودن و مخفی و مستور بودن معنا و مقصود. 163
5-2-1-ایماء 163
5-2-3-رمز. 164
5-2-4-تعریض…. 164
5-3-کنایه. 164
5-4-کنایه بعید فعلی: 166
5-5-ایهام تناسب بر مبنای کنایه: 169
5-6-کنایه و ایهام. 169
5-7-کنایه وصفی.. 170
5-8-کنایه قریب (فعلی) 170
5-9-ظهور و ارائه انواع کنایات در دیوان خواجو. 171
5-10-کنایه فعلی.. 176
5-11-کنایهی بعید با ساختار جمله. 178
5-12-ایهام تضاد برمبنای کنایه استعاره ی تبعیّه ی وصفی.. 179
5-13-ایهام تضاد بر مبنای کنایه. 180
5-14-کنایه(تلویح) 181
5-15-ایهام. 186
5-16-ایهام و تشبیه. 187
5-17-ایهام و استعاره 187
5-18-تشخیص و ایهام. 187
5-19-کنایه فعلی قریب… 188
5-20-تشخیص و کنایه. 188
5-21-تلویح واستعاره 189
5-22-کنایه قریب با ساختار جمله. 190
5-23-کنایه بعید و تشبیه. 190
5-25-کنایه بعید وصفی.. 191
5-26-کنایه (تلویح ) وایهام. 191
5-27-کنایه قریب و بعید اسمی وفعلی.. 191
5-28-کنایه وتشبیه فشرده 192
5-29-کنایه تلویح و تشبیه: 192
5-30-مجموعه ای از کنایات… 193
5-30-1-کنایه( تلویح) 193
5-30-2-کنایه ایماء 194
5-30-3-کنایه بعید و استعاره ی مصرحه. 195
5-30-4-کنایه و استعاره ی مکنّیه. 195
نتیجه گیری.. 196
منابع و ماخذ. 198
چکیده
خواجوی کرمانی از شاعران نامدار و بلیغ قرن هشتم و اوایل قرن نهم ه.ق. است. وی به کثرت آثار و کاربرد ترکیبات و تعبیرات و بویژه ارائه نکات بلاغی در غزلیّات خویش، شهره آفاق است. انواع صور خیال از تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز، مخصوصاً انواع تشبیه و استعاره را برای القای مفاهیم عاشقانه و عارفانه و آفرینش و پردازش تخیّلات ظریف و دل نشین خویش در ابیات غزلیّات خویش، به کار برده است.
عنوان پایانه نامهی فراروی، صور خیال در دیوان غزلیّات خواجوی کرمانی است، پوهشگر پیش از آغاز این پژوهش،هرگز بر این باور نبود که این شاعر کرمانی، در آفرینش صور خیال براستی بعد از سعدی و حافظ، قرار گیرد امّا پژوهشگر مستمر در اغلب ابیات غزلیّات وی، استادی و توانمندی طبع این شاعر را در ارائه و آفرینش زیباترین صور بلاغی در حوزهی شعر غنایی بویژه در مطاوی غزلیّاتش، به روشنی و بسیار برجسته، ثابت می کند. خیلِ انبوه صور خیال در دیوان وی، به گونه ای است که کمتر شاعری را در جلوه دادن و نمودار ساختن زیباترین و جذّاب ترین تشبیهات و استعارات، می توان با این شاعر خوش قریحه و پرکار، مقایسه کرد و سنجید. از سعدی و حافظ که بگذریم، خواجوی کرمانی، در عرصهی بلاغت، شیواترین و برجسته ترین لطایف و تعبیرات بلاغی را به خوانندگان غزلیّاتش، در دراز نای قرون، هدیه نموده است. نگارنده در چهار فصل، بلیغترین صور خیال فاخر و برجستهی شاعر یاد شده را با استناد به تک تک ابیات غزلیّات وی، توضیح داده و همهی جوانب بلاغی را در تشریح هر صورت بلاغی و خیالی، مدّنظر داشته است.
1-مقدمه
نخل بندِ شعرا، کمال الدین ابوالعطا، محمدبن علی، مرشدی کرمانی، عارف بزرگ و شاعر استاد ایران در قرن هشتم هجری ست. نسبت «مرشدی» او به جهت انتساب اوست به فرقهی مرشدیّه که پیروان شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی بوده اند و عنوان «نخلِ بندِ شعرا» که در غالب مآخذ به وی مکرّر داده شده است. حکایت از تبّحر و کمال او در خَلق معانی و برتری او بر فرهیختگان و ادبای روزگار خویش است.
ولادت خواجو آنگونه که در پایان مثنوی «گل نوروز» آورده، بیستم ماه، ذی الجحّه 689 ه.ق. است. وی بنایه روایت دولتشاه سمرقندی (صفا، 1396: 889) از بزرگ زادگان کرمانی بوده است و در دوران کودکی را در کرمان گذرانیده و سپس به سفرهای طولانی خود به حجاز و شام و بیت المقدس و عراق حجم و عراق عرب و مصر و فارس و بعضی از بنادر خلیج فارس و بعضی از بنادر خلیج فارس پرداخت و در این سفرها دانش و تحقیق اندوخت. وی دربار سلطان ابوسعید را دیده و با وزیرش غیاث الدین محمد دوستی داشته است. پس در پناه خاندان اینجو به سر برده و بویژه در دوران حکومت شاه شیخ ابواسحاق، در عنایت او، روزگار به رفاه گذرانیده است. افزون بر این وی با امر مبارز الدین نیز مرتبط بوده و او را مدح گفته است. خواجو از بزرگان طریقت، شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی و شیخ سیف الدین باَخرزی و شیخ الاسلام امین الدین بلیانی و شیخ علاء الدوله سمنانی را ستوده وبه او ارادت می ورزیده است.
خواجو در طریقت تصوّف، ثابت قدم بوده و از همین جاست که نفوذ افکار صوفیانه و اندیشه های عارفانه را در غالب اشعار او آشکار می توان دید.
از میان معاصران خواجو، ذکر نام حافظ در اینجا لازم تر و ضروری تر است، زیرا این دو استاد بزرگ هم زمان ارتباط نزدیک وجود داشت. خواجو که به سال و تجربه شاعری بر حافظ تقدّم داشت، در مدّتی که مقیم شیراز بود، چون دوستی که سمت رهبری داشته باشد بر اندیشه ی حافظ پرتو تعلیم انداخته بود و به همین سبب است که در دیوان خواجه ی شیراز، بسیار ابیات می بینیم که به تقلید یا به استقبال از غزل های خواجو ساخته و یا گاه معنی و لفظی از خواجو را اقتباس کرده است تا جایی که یکی از شاعران آن روزگار گفته است:
استاد غزل سعدی ست نزد همه کس امّا دارد سخن حافظ، طرز سخن خواجو
