آقای دکتر محمد تقی فاضلی
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده:

با عنایت و توجه به خداوند باری تعالی در این رساله، قصه های قرآنی در متون نظم از آغاز تا پایان قرن ششم مورد بررسی قرار گرفته است. بیشترین اشعاری كه از قرآن الهام گرفته شده در قرن ششم هجری می باشد و به طور صریح می توان گفت كه به دلیل جنگ ها و حمله های مغولان به ایران و قتل عام مردم ،عران كه حكم انبیاء را در بین مردم دارند برای الهام گیری و ارشاد ظالمان از داستان های قرآنی  و عذاب هایی كه خداوند بر اقوام گذشته نازل می كرده است در اشعارشان استفاده نموده تا به این طریق مردم را ارشاد نمایند از جمله داستان هایی كه در این رساله مذكور است: خلقت آدم، رانده شدن شیطان ، توبه ی آدم ، زندگی پیامبران مانند ادریس، صالح، نوح ،….. زیبایی یوسف و عشق زلیخا به او، نابینایی یعقوب ، تبه كاریهای قوم یأجوج و مأجوج، كشیدن سدّ ذوالقرنین ، عیسی كه مرز روح بخشی و زنده كننده دارد، اعجاز موسی، تسلط سلیمان بر باد و دیو و پری صبر و استقامت ایوب، اصحاب فیل و كهف، معراج پیامبر و جنگ های او از جمله :حنین، خیبر ، بدر و … كه بیشتر اشعارشان در این دوره ی زمانی انعكاسی از داستان های قرآنی می باشد.

مقدمه:

همه ی این حكایات و اخبار انبیاء را بر تو بیان می كنیم تا قلب تو را بر آن قوی و استوار گردانیم و در این طریق حق بر تو روشن شود و اهل ایمان را پند و عبرت و تذكر باشد.

(هود،آیه 120)

قرآن، قانون زندگی انسانیت و كتاب خواندنی و سند حقانیت آئین اسلام است و پیوسته چون خورشید تابان بر تارك زمان درخشان و بر همه ی مردمان در طول دوران پرتو افكنده است. آنگونه كه بزرگترین هدف قرآن و مربیان الهی، انسان سازی است، بر عاطفه ها و احساسات و بینش انسان ها، تأثیر گذار است تا جایی كه وقتی (گوته1) آلمانی از قرآن سخن به میان می آورد، چنین می گوید: «این كتاب تأثیر خود را برای همیشه حفظ خواهد كرد.»

یكی از شیوه های ارزش یابی شعر شاعران، بررسی و تأمل در اندیشه های آنها است. از آنجایی كه منشأ و منبع الهام شاعران بسیار متنوع و گسترده است، این منابع می تواند اسطوره، تاریخ ، فرهنگ ، قصص، حماسه و هر چیز دیگری باشد. داستان ها و تلمیحات از دیر باز مورد توجه بشر بوده است.

بدیهی است كه سرشت انسان به شنیدن و خواندن سر گذشت و داستان ها رغبت و میل فراوان دارد و قرآن كریم نخستین كتابی است كه نقل داستان ها و سر گذشت های واقعی انسان ها را در تربیت و ارشاد مردم به كار گرفته و در راه هدایت آنها از این داستان ها بهره برداری كرده است.

یكی از غنی ترین منابع الهام شاعران ، زندگی و سر گذشت پیامبران است كه در اشعار خویش گاه در مضمون سازی از آن بهره می برند و گاه لباس هنر بر آن می پوشانند.

داستان های قرآنی در ادب فارسی از جایگاه و مقام ویژه ای برخوردار است،چرا كه ایرانیان پیوسته توجه عمیق به مذهب داشته اند. تخیل شاعرانه گاه در بهره گیری از داستان های قرآنی با شگرد تلمیح، نمایان می شود. در این میان شاعران قرآن را آبشخور دانسته های خود قرارداده و از آن بهره مند شده اند.

در قرن های پس از اسلام به خصوص در قرن ششم، به سبب رواج علوم دینی و غلبه ی روحیه ی مذهبی، اشارات و تلمیحات قرآنی و دینی در آثار شاعران و نویسندگان، فراوان است. هیچ شاعری نیست كه از الفاظ و مفاهیم قرآن كریم و قصص قرآنی در شعر خود به وفور استفاده نكرده باشد؛ در این قرون ادبیات به طرف تزیین و آرایه بندی و هنر نمایی های شاعرانه پیش رفت و گونه های بهره گیری از قرآن در این دوره بسیار عادی و طبیعی گردید.

از آنجا كه تمامی داستان های قرآنی از یك منظر و به یك شیوه بررسی می شوند كمتر در فصل بندهای محدود می گنجد ما را بر آن داشت تا این پایان نامه را در یك مقدمه و یك فصل كه خود شامل پنجاه داستان از داستان های قرآنی را به نگارش در آوریم. و شواهد شعری شاعران از آغاز تا پایان قرن ششم از جمله: رودكی، فرخی سیستانی، منوچهری، انوری، فردوسی، قطران تبریزی، مسعود سعد سلمان، خیام، ابو سعید ابوالخیر، جمال الدین اصفهانی، عمعق بخارایی، باباطاهرعریان،… آثار نظامی(مخزن الاسرار، خسرو شیرین ، لیلی و مجنون، هفت پیكر، اسكندرنامه، شرفنامه و اقبال نامه) سنایی(عقل نامه، عشق نامه، سیر العباد الی المعاد، طریق التحقیق و …)خاقانی و عطار نیشابوری(منطق الطیر ،الهی نامه، اسرار نامه) انجام شود.

آنچه  مرا بر آن داشت تا به كنكاش علمی در شعر سنتی شاعران از آغاز تا پایان قرن ششم بپردازم نخست اندیشه و زبان فخیم شاعران این دوره و الهام گیری آنها از قرآن مجید بود. دوم انتخاب استاد راهنمای فرزانه و سترگ و ارجمند آقای دكتر هوشمند اسفندیار پور كه مطالعه ی گسترده و تخصص وافر در راه شناساندن ادبیات و استفاده از مضمون های قرآنی در شعر شاعران را به این سر زمین پر گهر دارد. كه خضر و الیاس وار راهنمای این جانب در وادی سرگشته و بی كران ادبیات بودند كه با قرار دادن وقت ارزشمند خویش، بنده را مرهون بزرگواری های خویش نمودند و سوم انتخاب استاد مشاور آقای دكتر محمّد تقی فاضلی كه با سعه ی صدر همواره پاسخ  گوی سؤالات من بوده اند، و مرا در امر این پژوهش یاری نموده اند.

اهدافی را نیز كه این پژوهش در پی تحقق بخشیدن به آن گام بر می دارد، به شرح زیر می باشند:

-معرفی نمونه هایی از داستان های قرآنی

-تأثیر پذیری متون نظم ادبیات فارسی از داستان های قرآن مجید از آغاز تا پایان قرن ششم

آنچه را كه پیش روی ادب دوستان است پیشكش پژوهندگان سر زمین سخن پرور پارسی می نمایم.

پیشینه و سبک قصه های قرآنی

مختصات شعر عهد غزنوی:

از نظر فکری مدح محور اصلی است و در تشبیب قصاید از معشوق و طبیعت هم سخن می رود. تصویر سازی و مضمون آفرینی از«ترک» دیده می شود هم چنین به مسیح-چنان که به زردتشت- در مضمون آفرینی و تشبیه توجه دارند. اشاره به معارف اسلامی در حال افزایش است. مقام معشوق همچنان پست است1

مختصات فکری سبک شعر خراسانی:

1- شعر این دوره شعری شاد و پر نشاط است    2- شعری واقع گراست

3- شاعران با معارف پیش از اسلام آشنا هستند    4-معشوق مقام والایی ندارد

5- جنبه های عقلانی و تعادل بر جنبه های احساسی و اغراق چیره است.

6- اشاره به معارف اسلامی و حدیث و قرآن در آن کم است و آن چه هست عمیق نیست.

7- شعر این دوره از پند و اندرز خالی نیست ولی این پندها بیشتر جنبه ی علمی و ساده دارند و یاد آور پند هایی هستند که از بزرگان ایران باستان چون انوشیروان و  باقی مانده است . در صورتی که پند های سنایی و خاقانی جنبه ی شرعی و عرفانی دارد و نسبت به پند های این دوره تجریدی و پیچیده است.

شعر قرن ششم:

رواج تصوف و فعالیت صوفیان:

درزمان سامانیان، از صوفیان بزرگ در خراسان خبری نبود و در زمان غزنویان صوفیان تحت فشارهای سیاسی و مذهبی بودند. محمود خود مردی متعصّب بود. خراسان تحت سلطه ی کرّامیان بود که از فرقه های متعصب سنی بودند. در اسرار التوحید آمده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر گرفتار این متعصبان بود. او را تکفیر کرده بودند که مردی پیدا شده است که بر منبر قرآن و حدیث نمی گوید، همه بیت و ترانه می گوید و حتی قرار بود او را به دار بیاویزند. از این رو مشایخ صوفیه علیه غزنویان توطئه می کردند. و سلجوقیان را به حمله به خراسان تعریض می نمودند . وقتی سلاجقه روی کار آمدند به ازاء آن سابقه ،به صوفیان امتیازهایی دادند. در اطراف و اکناف خانقاه های متعددی تأسیس شد. صوفیان نخستین بار بعد از شهادت حلاج جرأت یافتند تا افکار خود را آشکارا منتشر سازند و از این رو عرفان وارد ادبیات فارسی شد.

تأسیس مدارس دینی و رواج معارف اسلامی:

سلجوقیان هم مانند غزنویان برای تثبیت قدرت خود و جنبه ی قانونی (شرعی) دادن به آن ناچار بودند که دست دوستی به سوی خلفای بغداد دراز کنند و از این رو به تأسیس مدارس دینی و ترویج معارف اسلامی پرداختند . هر چه از تاریخ ورود اسلام به ایران دورتر شویم به صورت طبیعی آشنایی مردم با معارف اسلامی و قرآن و تفسیر و حدیث بیشتر شده است. از این رو در شعر این دوره اشاره به آیات و احادیث و تلمیحات اسلامی بیشتر از سابق است.

البته در غالب مدارس که در قرن پنجم به بعد تأسیس شده بود تدریس علوم عقلی ممنوع بود و اهتمام اصلی بر علوم دینی و ادبیات بود. دامنه ی تعصبات مذهبی به همه جا کشیده بود. مثلاً دعوای پیروان حنفیه و شافعیه که از قدیم کم و بیش وجود داشت در این قرن به اوج خود رسید و بسی مدرسه و کتابخانه سوخته شد.

اکثریت شاعران بزرگ قرن ششم به سبک بینابین یا سبک  عهد سلجوقی توجه دارند. سنایی نخستین بار به صورت جدّی مطالب عرفانی را در شعر وارد کرد، اما عرفان او بیشتر نزدیک به شرع و اخلاق است. اشاره به آیات و احادیث از مشخصات شعر اوست. لحن قصاید او تا حدودی مخصوص به خود او است و به نظر می رسد که به ناصر خسرو توجه داشته است. طریقه ی عرفانی او که در حقیقت شرع و پند و موعظه است مورد توجه بسیاری از شاعران مخصوصاً نظامی و خاقانی قرار گرفته است.1

استاد فروزان فر می نویسد: «شعر صوفیانه از اواسط قرن چهارم هجری آغاز شده و اشعار ابوالفضل بشربن یاسمین و دیگران که ابو سعید بن ابی الخیر در مجالس خود خوانده و در اسرار التوحید نقل شده و پس از آن در قرن پنجم عبدالله انصاری اشعار زهد مایل به تصوف می سرود.

خلقت آدم(ع)1 

خواست خداوند چنین بود که در روی زمین موجودی بیافریند که نماینده ی او باشد، صفاتش پرتوی از صفا ت پروردگار ، و مقام و شخصیتش برتر از فرشتگان، خواست او این بود که تمامی زمین و نعمتهایش را در اختیار چنین انسانی بگذارد نیروها ، گنجها،معادن و همه ی امکاناتش را.

چنین موجودی می بایست سهم وافری از عقل و شعور وادراک،واستعداد ویژه داشته باشد که بتواند رهبری و پیشوایی موجودات زمین را بر عهده گیرد. خداوند موجودی  را از گل ناچیز آفرید و او را گل سر سبد عالم هستی و شایسته ی مقام خلافت الهی و نماینده ی «الله» در زمین قرار داد. خداوند همه ی حقایق و اسرار الهی را به آدم یاد داد و از او خواست که به فرشتگان تعلیم کند و سپس از فرشتگان خواست بر آدم سجده کنند همه ی آنها بر عظمت و مقام آدم سجده نمودند به جز ابلیس2.

فرخی سیستانی درموردآفرینش آدم ازگل چنین گفته است :

 

دوستی او را بر آب افکند پنداری خدای            مهر او را کردگویی با گل آدم عجین

رودكی دانش را از آغازآفرینش انسان با او عجین می داند ومی گوید :

تا جهان بود از سر آدم فراز                          کس نبوداز راه دانش بی نیاز 

خاقانی  سجده ی تمام فرشتگان را به مقام انسان این گونه بیان كرده است :

دهر جلال تو دید ایمان آورد و گفت               کای ملکوت اسجدوا کادم وقتست هان 

عطار نیشابوری در منطق الطیرداستان خلقت آدم وسجده ی فرشتگان وعدم سجده ی شیطان وطوق لعنت تاآخر(مهلت معلوم) برشیطان رادرابیات ذیل بیان كرده است :

گفت ای روحانیان آسمان                                      پیش آدم سجده آرید این زمان

سر نهادند آن همه بر روی خاک                     لاجرم یک تن ندید آن سر پاک

باز ابلیس آمد و گفت این نفس                      سجده ای از من نبیند هیچ کس

گفت یا رب مهل ده این بنده را                      چاره ای کن این ز پا افکنده را

حق تعالی گفت مهلت بر منت                       طوق لعنت کردم اندر گردنت

نام تو کذاب خواهم زد رقم                          می بمانی تا قیامت متهم

عطارنیشابوری بازدرمنطق الطیرگوید :

هر چه آورد از عدم حق در وجود                            جمله افتادند پیشش در سجود

چون رسید آخر به آدم فطرتش                      در پس صد پرده برد از غیرتش          

عطارنیشابوری درالهی نامه گوید :         

چون بگشاد اول آدم دیده از فرش                            نوشته دید او را نام بر عرش 

خداوندخمیرمایه ی وجودانسان را در چهل صباح سرشت واورادر وجود آورد سنایی غزنوی گوید :

کز برای پخته گشتن کرد آدم را اله                  در چهل صبح الهی طینت پاکش خمیر

ای خمیرت کرده در چل صبح تأیید اله             چون تنورت گرم شد آن به که در بندی فطیر

چون گذشتش زکاف ونون رستی                    از قل قاف ولام دانشمند

خداوندآدم را به خاطر حضرت محمد (ص) آفریدو سنایی گوید :

صورت احمد ز آدم بد و لیک اندر صفت          آدم از احمد پدید آمد چو آصف برخیا

کاف و نون نیست جز نبشته ی ما                             چیست«کن» سرعت نفوذ قضا

پیش او سجده کرده عالم دون                        زنده گشته چو مسجد ذوالنّون

سنایی غزنوی درسیرالعباد الی المعاددرمورداین كه خداونددرآغازخلقت اسماءالهی را به آدم آموخت    

 می گوید : 

چشم وحدت ندیده جسم یکی                      علم آدم نخوانده اسم یکی

«یفعل الله ما یشاء» از هوش                          ساخته بنده وار حلقه به گوش

عقل وخرد انسان پرتویی ازنورذات خداوند است وسنایی دركارنامه ی بلخ گوید :

خرد از نور ذات او شد هست                       زان به ارشاد آدمی پیوست

پشت و رویست دین و عالم را                      اینت در عقل روح آدم را 

خداونددرون انسان راازوجودخودخلق نمودوسجده گاه تمامی فرشتگان كردكه سنایی درطریق التحقیق می گوید :

باطنت را به لطف خود پرورد                        ظاهرت قبله ی ملایک کرد

خداوندگنجینه ای پنهان بودوبا خلقت انسان خواست تا شناخته شودغزنوی درسنایی آبادگوید :

حکمتش هفت طاق آینه گون                        کرد روشن به امر کن فیکون

حکمت از بود خلق معرفتست                       «کنت کنزاً» بیان این صفت است 

بازسنایی غزنوی درعشق نامه می گوید :

گفت کین جای سجده ی ملیکست                  خود چه جای ستادن نمکیست

قدسیان را که ساز عشق نبود                         سازتقدیس اگرچه بودچه سود          

آدمی راكه هست ذلت خاك                         ساز عصمت اگرچه نیست چه باك                                      

روح در هر چه بنگرد زان پس                       نقش معشوق و عشق بیند و بس

این مقامیست کز فنای فنا                                      متحقّق شود بقای بقا

گر ترا چشم معرفت بیناست                         وجه صانع ز صنع او پیداست

دیده از وجه خوب چشمه ی نور                    دیده در صنع آیتی مشهور

روح اگر چه نتیجه ی عدم است                     با قدم گوئیا که هم قدم است

یافته از جلال سبّوحی                                 شرف اختصاص«من روحی» 

سنایی غزنوی درعقل نامه هستی انسان راازروح حیوانی می داندوگوید :

از دم روح قدس قوت آرند                          به ره معده ی تو بسپارند

گر تو هستی ز روح حیوانی                          به ز حیوانی است انسانی 

امیرمعزی درموردخلقت انسان ووجودانسان دربهشت وابلیس دشمن آدم وعدم آگا هی انسان ازمقام ومنزلت خوددربهشت وغروروتكبرشیطان كه خودرابرترازآدم می داند گوید:

تو آدمی و همه خلق چون فریشتگان                مخالف تو چو ابلیس خاک راه ولعین

به نور صرف همی ماند و عجب دارم               که نور صرف بود«من سلاله من طین»

چو محکم کرد اصل کار آدم                         به عا لم کرد نسل او فراوان

گر نور تو پیدا شدی از گوهر آدم                    ابلیس بگفتی که به از نار بود طین

اگر بود سوی طین بازگشت آدمیان                  عجب مدار که آدم سرشته شد از طین

ز پشت آدم بنمود صورت تو خدای                 ز غیرت تو شد ابلیس دشمن آدم

گاه آدم را بیاراید به دست لطف خویش            تا بهشت از خوبی دیدار او گیرد جمال

تو در سلاله ی آدم ستاره ای بودی                  هنوز پیکر آدم سلاله و صلصال

سایه ی یزدانی و در سایه ی عدل تواند             خلق عالم یک به یک اولاد آدم سر به سر

نار پیش طنین سجود از رشک نور تو نکرد                  کو همی دانست ایزد نور تو در طین نهاد

حشمت اسلاف او از نام او تا آدمست              دولت اعقاب او از فر او تا محشرست

شعاع بخت تو آدمست بر اسلاف                             لباس جاه تو محشرست بر اعقاب

ز تست نا گه آدم جلالت اسلاف                    ز تست ناگه محشر سعادت اعقاب

گر آدم از هنرش داشتی به خلد خبر                برو نکردی ابلیس کید خویش روا

از طین چو تویی آمد و چون احمد مرسل          بر مرکز نورست شرب جوهر طین را 

ظهیرالدین فاریابی گوید :

گفتی اندر مزاج آدم خاک                                      لطف ایزد نسیم جان بدمید       

نفس کلی برای راتب رزق                           بی اساس «خلقته بیدی»

چنگ در دامن قضا زده بود                          کرمت گفت:«الضمان علی»

هرگز نزاید از تو گرانمایه ترگهر                     زان آب و گل که مایه ی ترکیب آدم است

همه به دعوی عصمت بر آمده چون ملک           ولیک بوده چو ابلیس در ازل ملعون

ظهیرالدین فاریابی اراده ی خداوندرادرهستی تما می موجودات سا طع می داندوگوید :

شبی به خیمه ابداعیان کن فیکون                     حدیث زلف تو می رفت و الحدیث شجون

خیام نیشابوری خداوندرا صیاد ازل می داند و انسان راهمچون مرغی می داندكه راز خلقت و آفرینش موجودات به وجود آدمی  را به قضا و سرنوشت مقرون می داند وگوید :

صیّاد ازل چو دانه در دام نهاد                        مرغی بگرفت و آدمش نام نهاد

هر نیک و بدی که می رود در عالم                 خود می کند و بهانه بر عالم نهاد

موجود حقیقی به جز انسان نبود                     کس منکر او به غیر شیطان نبود

اسرار الهی همه در ذات تو است                    دریاب که این نکته بس آسان نبود

روحی که منزّه است ز آلایش خاک                 کس یک قدم از نهاد بیرون ننهاد

چون بنگری از مبتدی و از استاد                     عجز است به دست هرکه از مادر زاد

ای مرغ عجب ستارگان چنیه ی تست               در روز الست عهد دیرینه ی تست

گر جام جهان نمای جویی تو                        در صندوقی نهاده در سینه ی تست

ای روح در این عالم غربت چونی                            بی آن همه جایگاه و رتبت چونی

سلطان جهان قدس بودی و امروز                             از محنت نفس شوم صحبت چونی

محبوب جمال خود به آدم بخشید                   سّر حرمش به یار محرم بخشید

هر نقد که در خزانه ی عالم بود                      سلطان به کرم به جز و آدم بخشید

در روز ازل هر آنچه بایست بداد                    غم خوردن و کوشیدن ما بیهوده ست

کو محرم راز تو بگویم یک دم                       کز روز نخست خود چه بودست آدم

محنت زده ی سرشته ای از گل غم                  یک چند جهان بگشت و برداشت قدم

بر لوح قضا نگر که از روز ازل                       استاد هر آنچه بودنی بود نوشت

ای کوزه گر آهسته اگر هشیاری                      تا چند کنی بر گل آدم خواری

تا ظّن نبری که من به خود موجودم                 یا این ره خونخواره به خود پیمودم

چون بود حقیقت من از او موجود                             من خود که بدم کجا بدم کی بودم

ایزد چو گل وجود ما می آراست                    دانست ز فعل ما چه بر خواهد خاست

بی حکمتش نیست هر گناهی که مراست           پس سوختن قیامت از بهر چه خواست

یا رب تو گلم سرشته ای          من چه کنم                پشم و قصبم تو رشته ای من چه کنم

هر نیک و بدی که آید از من بوجود                 خود بر سر من نوشته ای من چه کنم

روزی که شراب عاشقی می دادند                   در خون جگر زدند پیمانه ی من

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من                     وین حرف معمانه تو خوانی و نه من

 هست از پس پرده گفتگوی من و تو               چون پرده بر افتد نه تومانی و نه من 

 مسعودسعدسلمان می گوید :

ای بار خدایی که ترا یار نباشد                        در حرمت و در مکرمت از تخمه ی آدم

نه نفس نفیس را چه رنجانی                         ای نفس تو فخر آدم و حوا

تا آدم و حوا که شدند اصل تناسل                            هستی ملک و شاه به اجداد و به آبا

وین آدم و حوا سبب اصل تو بودند                 ای اصل تو فخر و شرف آدم و حوّا

هست بنده نبیره ی آدم                                در همه چیز اثر کند انساب

گفته ی بدسگال چون ابلیس                          دور کردم از آن چو خلد جناب

ملک به اصل و به آدم رساند نسبت ملک           کراست از ملكان در جهان چنین انساب

خداوندازكسی زاده نشده وكسی هم ازاوزاده نشده است وناصرخسروقبادیانی گوید :

آن را که نزادند مرور را و نزاید                      زی مرد خردمند شما راست گوایید

زیراكه نزاده ست شماراكس وهموار                 برخاك همی زاده ی زاینده ی بزایید

     انوری می گوید :

عالم و آدم نبودستند کاندر بدو کار                  زید از اهل درج شد عمرو از اهل درک

به صفای صفّی حق آدم                               که سرانبیا و بوالبشرست

اگر نه واسطه ی عقد جنبش و آرام                  به عدل قاعده ی ملک آدم و حوّا

هر چه ز آب و آتش و خاک و هوای عالمست    راستی باید طفیل آب و خاک آدمست

پدر اول آدم آنکه وجود                              نه ز مادر نه از پدر دارد

عنایتی بدو صلصال، اصل آدم و تو                  از آن عنایت محضی و آدم از صلصال

چو تو در دور آدم کس ندیدست                    کریم ابن کریمی تا به آدم

غرض ذات تو بود ارنه نگشتی                       بنی آدم بکّر منا مکرّم

ای کلک تو پشت ملک عالم                         وی روز تو عید دور آدم

وقتی که هنوز آسمان طفل                            آدم به طفیل تو مکرّم

آن روز کافرینش آدم تمام شد                       شد در ضمان روزی نسلش به نان تو

ذرهّ ای از حلم او گر در گل آدم بدی               در میان خلق نا موجود بودی داوری

جمال الدین اصفهانی[1]درمورد این كه شیطان خود را از سرغرور و تكبر برتر از آدم می داند گوید:

غرور داده مرا ابلیس را گه «اناخیر»                  خلاص کرده سیاووش را گه بهتان 

   اول وآخرهمه چیزخداوندووجودانسان ازخاك ضعیف وسجده برآدم وعطسه ی آدم رادرمخزن الاسرارنظامی چنین منعكس گردیده ومی گوید :

اوّل و آخر به وجود و حیات                        هست کن و نیست کن کائنات

با جبر وتش که دو عالم کم است                    اوّل ما و آخر ما یک دم است

کیست در این دیرگه دیر پای                        کاو«لمن الملک» زند جز خدای

بود و نبود آنچه بلند است و پست                            باشد و این نیز نباشد که هست

ای همه هستی ز تو پیدا شده                         خاک ضعیف از تو توانا شده

زیر نشین علمت کائنات                              ما به تو قادم چو تو قائم به ذات

هستی تو صورت و پیوندنی                          تو به کس و کس به تو مانند نی

آنچه تغیّر نپذیرد تویی                                و آن که نمرده ست و نمیرد تویی

ما همه فانّی و بقابس تو را                           ملک تعالی و تقدّس تو را

جز تو فلک را خم دوران که داد                     دیگ جسد را نمک جان که داد

ای به ازل بوده و نابوده ما                            وی به ابد زنده و فرسوده ما

این ده ویران چو اشارت رسید                       از تو و آدم به عمارت رسید

آدم نو ز خمه در آمد ز پیش                         تا برد آن گوی به چوگان خویش

«علّم آدم» صفت پاک اوست                         «خمّر طینه» شرف خاک اوست

طفل چهل روزه ی کژ مژ زبان                       پیر چهل ساله بر او درس خوان

ز آن به دعاها به وجود آمده                          جمله ی عالم به سجود آمده

خطبه ی دولت به فصیحتی رسد                     عطسه ی آدم به مسیحی رسد

معرفتی در گل آدم نماند                              اهل دلی در همه عالم نماند 

نظامی درخسرو و شیرین چنین می گوید :

خدایا چون گل مار را سرشتی                        وثیقت نامه ای بر ما نوشتی

تویی کاوّل ز خاکم آفریدی                          به فضلتم ز آفرینش بر گزیدی

ادیم رخ به خون دیده  می شست                             سهیل خویش را در دیده می جست

ز عشقت سوزم و می سازم از دور                  که پروانه ندارد طاقت نور

 

کفی گل بر همه روی ز می نیست                            که بر وی خون چندین آدمی نیست

خدایی کافرینش کرده ی اوست                     زتن تا جان پدید آورده ا ی اوست

جهان را اولیّن بطن ز می بود                        زمین را اخرین بطن آدمی بود

خدایی کادمی را سروری داد                         مرا بر آدمی پیغمبری داد 

نظامی درلیلی ومجنون گوید :

ای هر چه رمیده و آرمیده                                      در کن فیکون تو آفریده

من گر گهرم و گر سفالم                                       پیرایه ی توست روی مالم

بر صورت من ز روی هستی                         آرایش آفرین تو بستی

واکنون که نشانه گاه  جودم                           تا باز عدم شود وجودم

این شخص نه آدمی فرشته است                     کایزد ز کرامتش سرشته است 

نظامی درهفت پیكر گوید :

آفریننده ی خز این جود                              مبدع و آفریدگار وجود

تو نزادیّ و دیگران زادند                             تو خداییّ و دیگران بادند

جز به حکم تو نیک و بد نکنند                      هیچ کاری به حکم خود نکنند

ز اولّین گل که آدمی بفشرد                          صافی او بود و دیگران همه درد

گر کسی پر سدت که دانش پاک                    ز آدمی خیزد آدمی از خاک

دیده کاو در حجاب نور افتد                         ز آسمان و فرشته دور افتد

چاشنی گیر آسمان زمی است                        میزبان فرشته آدمی است 

نظامی درشرفنامه خداوند راپدید آورنده ی خلق می داند :

پدید آور خلق عالم تویی                                      تو میرانی  و زنده کن هم تویی 

نظامی دراقبال نامه گوید :

تنومند از او جمله ی کائنات                          بدو زنده هرکس که دارد حیات

همه بودی از بود او هست نام                        تمام اوست دیگر همه نا تمام

جزو کیست کز خاک آدم سرشت                             بر آب این چنین نقش داند نوشت

تن آدمی را که خواهد فشرد                         ندانم که چون باز خواهد سپرد 

خلقت حوا ازپهلوی آدم و طینت انسان از نوریدالله ، خاقانی می گوید :  

ترا ز پشتی همت به کف شود ملکت               بلی زپهلوی آدم پدید شدحوا

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

فصل اول : كلیات ……………………………………………………………………………………………….1

1-1 . تعریف مسأله   ………………………………………………………………………………………………2

1-2 . چارچوب نظری تحقیق  ………………………………………………………………………………….3

1-3. پژوهش‌های علمی انجام شده قبلی در ارتباط با پایان‌نامه (بطور مختصر):……………………3

1-4 . خلاصه مراحل روش پژوهش  …………………………………………………………………………4

1-5.حدودپژوهش…………………………………………………………………………………………………4

1-6.پرسش های پژوهش…………………………………………………………………………………………4

1-7.اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………….4

فصل دوم : چارچوب نظری تحقیق  ……………………………………………………………………….5                                                       

2-1. بخش اول : چگونگی پیدایش داستان …………………………………………………………………6

2 -1-1. تعریف داستان ………………………………………………………………………………………7

2-1-2. انواع داستان ………………………………………………………………………………………….8

2-1-2-1. قصه …………………………………………………………………………………………….8

2-1-2-2. رمانس ………………………………………………………………………………………….8

2-1-2-3. داستان كوتاه ………………………………………………………………………………….8

2-1-2-4. رمان …………………………………………………………………………………………….9

2-1-3 . مهمترین وجوه اشتراك داستان كوتاه و رمان ……………………………………………….9

2-1- 4 .تفاوت داستان كوتاه و رمان ……………………………………………………………………..9

2-1- 5 . تفاوت رمانس و رمان …………………………………………………………………………..10

2-1- 6 . پیشینه ی تاریخی رمان …………………………………………………………………………11

2-1-6-1 . ورود رمان به مرحله جدید ……………………………………………………………11

2-1-6-2 . تعریف رمان ………………………………………………………………………………12

2-1- 6-3 . انواع رمان …………………………………………………………………………………13

2-1-6-4 . هدف رمان ………………………………………………………………………………..14

2-2 .  بخش دوم : عناصر داستان ………………………………………………………………………….15

2-2-1 . پیرنگ ………………………………………………………………………………………………..15

2-2-1-1 . عناصر ساختاری پیرنگ ……………………………………………………………………..16

2-2-1-1-1 . گره افكنی ………………………………………………………………………………..17

2-2-1-1-2 . كشمكش ………………………………………………………………………………..17

2-2-1-1-3 . دروایی / هول و ولا / حالت تعلیق ………………………………………………..18

2-2-1-1-4 . بحران …………………………………………………………………………………….18

2-2-1-1-5 . نقطه ی اوج یا بزنگاه ………………………………………………………………..19

2-2-1-1-6 . گره گشایی ……………………………………………………………………………..19

2-2-2 . شخصیت و شخصیت پردازی …………………………………………………………………20

2-2-2-1 . شخصیت ……………………………………………………………………………………20

2-2-2-2 . انواع شخصیت …………………………………………………………………………….21

2-2-2-2-1 .شخصیت ساده ……………………………………………………………………..22

2-2-2-2-2 . شخصیت جامع ……………………………………………………………………22

2-2-2-2-3 . شخصیت اصلی …………………………………………………………………..22

2-2-2-2-4 . شخصیت مخالف…………………………………………………………………22

2-2-2-2-5 . شخصیت مقابل …………………………………………………………………..23

2-2-2-2-6 . شخصیت همراز……………………………………………………………………23

2-2-2-2-7 . شخصیت ایستا …………………………………………………………………….23

2-2-2-2-8 . شخصیت پویا  …………………………………………………………………….23

2-2-2-2-9 . شخصیت قالبی ……………………………………………………………………23

2-2-2-2-10 . شخصیت قراردادی …………………………………………………………….24

2-2-2-2-11 . شخصیت نوعی ………………………………………………………………….24

2-2-2-2-12 . شخصیت تمثیلی …………………………………………………………………24

2-2-2-2-13 . شخصیت هم جانبه ……………………………………………………………..24

2-2-2-3 . شخصیت پردازی………………………………………………………………………….24

2-2-3 .درون مایه ………………………………………………………………………………………….26

2-2-4 . موضوع …………………………………………………………………………………………….27

2-2-5 . گفت و گو ………………………………………………………………………………………..28

2-2-6 . زاویه ی دید ………………………………………………………………………………………29

2- 2-6-1 . زاویه دید درونی ……………………………………………………………………….30

2-2-6-2 . زاویه دید بیرونی ……………………………………………………………………….30

2-2-7. حقیقت مانندی …………………………………………………………………………………..31

2-2-8 . صحنه و صحنه پردازی ……………………………………………………………………….32

2-2-8-1. انواع صحنه ……………………………………………………………………………….32

2-2-8-2 . اجزای صحنه ……………………………………………………………………………32

2-2-8-3 . وظایف صحنه …………………………………………………………………………..33

2-2-9 . فضا و رنگ ………………………………………………………………………………………33

2-2-10 . لحن ………………………………………………………………………………………………34

2-2-11. توصیف…………………………………………………………………………………………..35

فصل سوم :  شرح احوال و آثار علی محمد افغانی……………………………………………..37

3-1 . زندگی نامه(از تولد تا اشتغال)……………………………………………………………………38

3-2 . فعالیت سیاسی…………………………………………………………………………………………39

3-3 . آثار……………………………………………………………………………………………………..40

3-4 . خصائص آثار…………………………………………………………………………………………42

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده های تحقیق………………………………………………….43

4-1 . در آمدی بر رمان «شوهر آهو خانم » ………………………………………………………….44

4-2 . خلاصه رمان « شوهر آهو خانم» ………………………………………………………………..45

4-3 . عناصر ساختاری داستان در رمان « شوهر آهو خانم »……………………………………..48

4-3-1 . طرح یا پیرنگ ………………………………………………………………………………48

4-3-1-1 . گره افكنی ……………………………………………………………………………51

4-3-1-2 . كشمكش …………………………………………………………………………….51

4-3-1-3 . دروایی/ هول و ولا/ حالت تعلیق ………………………………………………53

4-3-1-4 . بحران …………………………………………………………………………………53

4-3-1-5 . نقطه ی اوج …………………………………………………………………………54

4-3-1-6 . گره گشایی ………………………………………………………………………….55

4-3-2 . شخصیت اصلی،شخصیت فرعی و شخصیت پردازی در رمان « شوهر آهو خانم

 

»…..58

4-3-2-1 . شخصیت  اصلی در رمان « شوهر آهو خانم»………………………………..59

4-3-2-1-1 . سیّد میران …………………………………………………………………..59

4-3-2-1-2 . آهو …………………………………………………………………………..59

4-3-2-1-3 . هما ……………………………………………………………………………60

4-3-2-2 . شخصیت های فرعی در رمان « شوهر آهو خانم»………………………..61

4-3-2-2-1 . فرزندان سیّد میران ……………………………………………………….61

4-3-2-2-2 . میرزا نبی ……………………………………………………………………62

4-3-2-2-3 . خورشید و آقاجان ……………………………………………………….62

4-3-2-2-4 . نقره و گل محمد …………………………………………………………62

4-3-2-2-5 . حسین خان ضربی ………………………………………………………..63

4-3-2-2-6 . كربلایی عباس و نازپری ……………………………………………….64

4-3-2-2-7 . صفیه بانو و دخترش حاجیه ……………………………………………64

4-3-2-3. شخصیت پردازی در رمان «شوهر آهو خانم»…………………………………65

4-3-3 . درون مایه در رمان « شوهر آهو خانم » …………………………………………….66

4-3-4 . موضوع در رمان « شوهر آهو خانم » ………………………………………………..67

4-3-5. گفت و گو در رمان « شوهر آهو خانم » ……………………………………………69

4-3-6 . زاویه دید در رمان « شوهر آهو خانم » ……………………………………………..71

4-3-7 . حقیقت مانندی در رمان « شوهر آهو خانم » ……………………………………..73

4-3-8 . صحنه و صحنه پردازی در رمان« شوهر آهوخانم» ……………………………..76

4-3-8-1 . صحنه «فراخ منظر» و « صحنه نمایشی ……………………………………….78

4-3-9 . فضا و رنگ در رمان « شوهر آهو خانم »……………………………………………80

4-3-10 . لحن در رمان « شوهر آهو خانم » …………………………………………………..81

4 -3-11.توصیف دررمان« شوهرآهوخانم»…………………………………………………….82

5 :  نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………..85

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………90

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………….93

چکیده:

عناصر داستان به طور مستقیم به دیدگاه و نگرش نویسنده به عالم هستی بستگی  دارد و بر تحمیل هویّت و تشخّص او بر مجموعه ی داستان نقش بسزایی دارد. نقشی که هر یک از این عناصر در داستان می آفریند متفاوت است. امّا آن چه مسلّم است قوّت و ضعف یک اثر به نحوه ی بکارگیری این عناصر برمی گردد و درست آنست که عناصر داستانی بتوانند در کنار هم تفکّر اصلی نویسنده رادراثر بیان کنند.

رمان «شوهر آهو خانم» كه از شاخص ترین و مهم ترین رمان های نویسنده است به شیوه ی رمان های كلاسیك یعنی رمان های رئالیستی قرن نوزده و پیش از انجام تغییرات نو در داستان پردازی های قرن بیستم نوشته شده است. به این منظور، نویسنده سعی می کند به کمک توصیف، برتمام وجوه داستان به طور مستقیم احاطه داشته باشد. همچنین؛ آنچه در این رمان مورد نظر نویسنده است، پیچیده تر از آن است که بتواند به صورت غیر مستقیم در جریان شخصیت پردازی ها، صحنه پردازی ها، گفت گو، … به خواننده ارائه دهد از طرفی وفور شخصیت ها و صحنه ها و به تصویر کشیدن آنچه مورد نظر نویسنده است؛ از جامعه، زندگی مردم متوسط و مشکلاتی که این طبقه در زندگی خود متحمل می شدند او را بر آن داشته تا نقش یک (راوی-مفسّر) را ایفا کند و درنهایت هم به موفقیّت چشم گیری دست یابد.

تحقیق پیش رو با هدف تحلیل روایی رمان «شوهرآهو خانم» اثر نویسنده مطرح ومعاصر، علی محمد افغانی انجام شده است.

پیشگفتار:

در بررسی اهمیّت داستان گویی و داستان پردازی می توان به قدمت آن در زندگی بشر اشاره نمود. به جرأت می توان گفت تاریخچه ی داستان گویی به دوره ی انسان های غار نشین باز می گردد. غارنشینان شب ها هنگام خوردن شكار خویش، وقایع روزانه را برای هم تعریف می كردند.

با گذشت زمان و با رشد و توسعه جوامع بشری، انسان بیش از پیش به ارزش و اهمیّت داستان پی برد و آن را جزیی جدایی ناپذیر از فرهنگ و زندگی خود دانست و هرچه جلوتر می رفت همزمان با توسعه اجتماعی و فرهنگی، آن را به شكل و سیاق بهتری می پرداخت و برای ارائه هرچه بهتر و جذاب تر آن قوانینی در نظر  می گرفت كه امروزه ما آن ها را بعنوان عناصر داستانی می شناسیم. امروزه آگاهی از اسلوب نگارش و استفاده بهینه از این عناصر در داستان، میزان توانایی نویسنده را در پردازش اثر به نمایش می گذارد. آفریننده اثر هرچه در بكارگیری این عناصر دقت بیشتری به عمل آورد، داستانی هنری و استادانه عرضه خواهد داشت.

فصل اول: کلیات

1- تعریف مسأله

نهضت مشروطه در تمام شئون اجتماع، حرکتی بوجود آورد که موجب تحوّلات تازه ای در زمینه های گوناگون شد. از جمله «ادبیّات داستانی» متفاوتی بوجود آورد که هم از نظر شکل و هم از نظر محتوا از ادبیّات داستانی گذشته متفاوت بود. این ادبیّات داستانی، تحت تأثیر ترجمه رمان ها و داستان های کوتاه خارجی رواج یافت و نوشتن داستان به شیوه ی غربی معمول شد. از آن جا که قالبی جدا و محتوایی دیگر داشت، قالب های سنّتی و مرسوم قصّه های قدیمی را به کناری افکند و راهی جدا در پیش گرفت. (میرصادقی، 1382: 183)

این قالب های نو در ابتدا از رواج چندانی برخوردار نبود به مرور زمان، آشنایی نویسندگان با این چارچوب ضرورت یافت و آ ن ها را بر آن داشت تا برای برجسته کردن آثارشان از این قوانین بهره بگیرند و با بکارگیری متفاوت آن، سبک و سیاق خاصّی را به آثارشان بدهند.

 این عناصر روایی، ابزارهایی هستند که می توانند سبب رشد و تکامل یک داستان بشوند. هر یک از این عناصر به تنهایی با توجه به نقشی که در داستان دارند، می توانند تأثیر گذار باشند و به پیشبرد داستان کمک کنند. وجود این عناصر موجب می شود که خواننده جذب یک داستان شود و آن را تا انتها دنبال کند. این عناصر شامل: پیرنگ، شخصیت، حقیقت مانندی، درون مایه، موضوع، زاویه ی دید، صحنه، گفت وگو، لحن، فضا است.

از آن جایی که انواع داستان از نظر شکل و محتوا متفاوت هستند عناصر داستانی گفته شده در آن با شدّت و یا ضعف به کار می روند. در رمان، نسبت به انواع دیگر داستان، مجال بیشتری برای پرداختن به این عناصر وجود دارد به همین دلیل جزئیات در آن به طور مفصّل تری بیان می شود؛ به طوری که خواننده احساس می کند که در داستان

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….1

بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………….2

اهمیت و ضرورت تحقیق اهداف تحقیق……………………………………………………………………………5

اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 7

سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….8

تعاریف متغیرها و واژگان……………………………………………………………………………………………….8

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق………………………………………………….. ….61-13

بخش اول: هویت دینی

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………..13

تعاریف دین و دین داری ……………………………………………………………………………………………..14

ابعاد دین داری…………………………………………………………………………………………………………….15

نقش و کارکرد دین……………………………………………………………………………………………………..17

هویت………………………………………………………………………………………………………………………..19

شناخت اصطلاح هویت………………………………………………………………………………………………..19

رویکرد های روان شناسانه­ی هویت وهویت …………………………………………………………………….20

رویکردهای جامعه شناسانه­ی هویت و هویت دینی…………………………………………………………….23

ابعاد هویت ……………………………………………………………………………………………………………….25

هویت دینی……………………………………………………………………………………………………………….27

ابعاد هویت دینی………………………………………………………………………………………………………..29

هویت دینی از منظر آیات وروایات……………………………………………………………………………….30

آثار و فواید ایمان مذهبی…………………………………………………………………………………………….34

بخش دوم: شادمانی

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………35

تعریف مفهوم شادمانی……………………………………………………………………………………………….35

مفاهیم فرح و مرح در قرآن ………………………………………………………………………………………..36

تاریخچه مطالعات انجام شده در مورد شادی…………………………………………………………………..38

مؤلفه های تشکیل دهنده ی شادمانی……………………………………………………………………………..39

عوامل مؤثر بر شادی ………………………………………………………………………………………………….42

عوامل روان شناختی شادی…………………………………………………………………………………………..43

عوامل جسمانی شادی………………………………………………………………………………………………….44

عوامل اجتماعی و محیطی…………………………………………………………………………………………….45

عوامل فرهنگی شادی………………………………………………………………………………………………….46

مذهب و عوامل مذهبی شادی……………………………………………………………………………………… 47

عوامل اقتصادی………………………………………………………………………………………………………….50

اثرات شادی از منظر روان شناسی…………………………………………………………………………………..50

عوامل شادابی و نشاط از دیدگاه آیات و روایات…………………………………………………………….. 50

عوامل شادی دنیوی (از نظر آیات و روایات)………………………………………………………………….51

معیار ها و شرایط شادی بر اساس آیات و روایات…………………………………………………………….53

کاربرد های اطلاعات مربوط به شادی……………………………………………………………………………55

بخش سوم: پیشینه ی تحقیق

یافته های داخلی……………………………………………………………………………………………………….55

یافته های خارجی………………………………………………………………………………………………………58

جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………..60

فصل سوم: روش تحقیق

روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..62

روش و ابزار گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………62

روایی و پایایی ابزار…………………………………………………………………………………………………….62

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………………………………………………65

جامعه و نمونه ی تحقیق……………………………………………………………………………………………….65

روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………….66

فصل چهارم:یافته های پژوهش

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 68

بررسی ویژگی های جمعیت شناختی گروه نمونه…………………………………………………………….. 68

یافته های پژوهش……………………………………………………………………………………………………….72

نتایج رگرسیون شادمانی از روی مؤلفه های هویت دینی ……………………………………………………

 

75

یافته های جانبی پژوهش………………………………………………………………………………………………76

فصل پنجم: بحث و تفسیر یافته ها

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………. 80

بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………..83-80

بحث و نتیجه گیری سؤال کلی……………………………………………………………………………………….80

بحث و نتیجه گیری سؤالات فرعی………………………………………………………………………………. . 81

محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………… 83

پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………………………………….. 83

پیشنهادات برای تحقیقات آینده…………………………………………………………………………………….. 84

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………… 86

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………6 9

چکیده­ی انگلیسی:……………………………………………………………………………………………………….99

فهرست جداول

جدول(2-3) توزیع فراوانی گروه نمونه به تفکیک رشته و جنسیت……………………………………………..66

جدول(1-4) توزیع فراوانی گروه نمونه بر اساس جنسیت………………………………………………………… 68

جدول(2-4) توزیع فراوانی گروه نمونه براساس سن………………………………………………………………. 69

جدول(3-4) توزیع فراوانی گروه نمونه بر اساس رشته ی تحصیلی……………………………………………. 70

جدول(4-4) توزیع فراوانی گروه نمونه بر اساس وضعیت تأهل………………………………………………….71

جدول(5-4) نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه بین هویت دینی با شادمانی …………………………… 73

جدول(6-4) نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه بین اعتقادات دینی با احساس و تجربه ی شادمانی…………………………………………………………………………………………………………………………. 73

جدول(7-4) نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه بین احساسات و عواطف دینی با احساس و تجربه ی شادمانی…………………………………………………………………………………………………………………………..74

جدول(8-4) نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه بین انجام رفتار های دینی با احساس وتجربه ی شادمانی…………………………………………………………………………………………………………………………..74

جدول(9-4) میزان همبستگی های رگرسیون شادمانی از روی مؤلفه های هویت دینی……………………75

جدول(10-4) تحلیل رگرسیون شادمانی از روی مؤلفه های هویت دینی……………………………………..75

جدول(11-4) ضرایب رگرسیون شادمانی از روی مؤلفه های هویت دینی………………………………….. 76

جدول(12-4) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره در مورد سؤال اول یافته های پژوهشی…………………..77

جدول(13-4) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد سؤال اول………………………………………………..78

فهرست نمودار ها

شکل(1-4) توزیع آماری کل دانشجویان کارشناسی برحسب جنسیت…………………………………….69

شکل(2-4) توزیع آماری کل دانشجویان برحسب سن…………………………………………………………70

شکل(3-4) توزیع آماری کل دانشجویان برحسب رشته ی تحصیلی……………………………………….71

شکل(4-4) توزیع آماری کل دانشجویان بر حسب وضعیت تأهل…………………………………………..72

استاد مشاور:
مهندس حسن یونسی
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده:

نخود مهم­ترین گیاه از خانواده حبوبات در حوزه مدیترانه، شبه قاره هند، غرب آسیا و شمال آفریقا است. بیماری پژمردگی نخود با عامل Fusarium oxysporum f. sp. ciceri یکی از مهم­ترین بیماری­های این گیاه در جهان به­شمار می­رود. این بیماری در تمام مناطق نخودکاری ایران گزارش شده است. بیماری همه ساله در تمام مناطق نخودکاری استان ایلام باعث خسارت فراوانی می­شود بطوری­که در برخی از مزارع به 50 % تا 70 % هم میرسد. این تحقیق به منظور بررسی و تعیین تنوع ژنتیکی قارچ عامل بیماری زردی و پژمردگی نخود انجام گرفت. برای این منظور از مناطق نخودکاری استان شامل شش شهرستان از جمله آسمان­آباد، ایوان، بدره، چرداول، دره­شهر، سرابله نمونه­برداری صورت گرفت. پس از جداسازی، خالص­سازی و شناسایی قارچ عامل بیماری و معرفی F. oxysporum f. sp. ciceri به عنوان عامل غالب بیماری، بررسی تنوع ژنتیکی جدایه­ها با بهره گرفتن از پنج جفت نشانگر ریزماهواره صورت گرفت، نهایتاً در مجموع 17 آلل در بین جمعیت­ها مشاهده شد نتایج تجزیه واریانس مولکولی حاکی از تنوع بالای درون جمعیتی معادل 92 درصد و تنوع پایین بین جمعیت­های مناطق مختلف در حدود 8 درصد داشت. جریان ژنی (Nm) بالا و برابر 589/7 به­دست آمد. بنابراین تمایز ژنتیکی (Gst) به میزان کمی 0618/0 مشاهده گردید. دندروگرام رسم شده بر اساس فاصله ژنتیکی بین جمعیت­های مورد مطالعه در این تحقیق، نشان داد که جمعیت­های آسمان­آباد و سرابله در دو گروه جدا قرار گرفته­اند و نسبت به جمعیت-های دیگر تفاوت ژنتیکی بیشتری دارند. نتایج حاصل از این تحقیق در جهت کمک به متخصصین اصلاح نباتات و بیماری­شناسان گیاهی در جهت اصلاح ارقام نخود می­ باشد.

فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

نخود زراعی (Cicer arietinum L.) گیاهی خودگشن، دیپلوئید (2n=2x=16)، یکساله با ژنوم کوچک738mbp) ~) می­باشد [27]. نخود مهم­ترین گیاه از خانواده حبوبات در حوزه مدیترانه، شبه قاره هند ، غرب آسیا و شمال آفریقا است [57]. اصلی­ترین كشورهای تولید­كننده نخود در جهان به ترتیب هند، پاكستان، تركیه، ایران و استرالیا هستند [48].

     نخود، منبع بسیار مناسبی برای روی، آهن و پروتئین است. همچنین به لحاظ میزان فیبرهای رژیمی، بسیار غنی بوده و میزان چربی اندكی دارد که از نوع اسید­های چرب غیر­اشباع می­باشد، انواع نخود به طور متوسط دارای 19 درصد پروتئین، 13 درصد چربی و 68 درصد كربوهیدرات می­باشند، همچنین به لحاظ تأمین میزان كلسیم مورد نیاز نیز حائز اهمیت است [96]. سطح زیر كشت نخود در ایران 640 هزار هكتار و تولید سالیانة آن در حدود 400 هزار تن است [85، 59، 29]. طبق آمارهای انتشار یافته از سوی سازمان خوار و بار جهانی میزان تولید جهانی این محصول در سال 2010 میلادی 10 میلیون تن بوده که سهم ایران از آن حدود 233686 تن بوده است [45].

     قارچ Fusarium oxysporum یک پاتوژن خاکزاد با دامنه میزبانی وسیع بوده كه باعث پژمردگی آوندی در گیاهان مختلف می­شود [26]. بیماری پژمردگی فوزاریومی نخود با عاملF. oxysporum f. sp. ciceri مهم­ترین بیماری خاكزاد این گیاه در جهان خصوصًا در شبه قاره هند، حوزه مدیترانه و كالیفرنیا بشمار می­رود، كاهش عملكرد سالیانه نخود در اثر این بیماری از ١٠ تا ١٥ درصد متغیر است ولی بیماری می ­تواند در شرایط خاص كل محصول را از بین ببرد [68]. این بیماری در ایران نیز از اغلب مناطق نخود­كاری گزارش شده و میزان خسارت آن در برخی نقاط کشور تا ٢٢ درصد هم برآورد شده است [18]. بیماری زردی و پژمردگی نخود یكی از مهم­ترین بیماری­های نخود در استان ایلام می­باشد که در این استان همه ساله در تمام مناطق نخودکاری باعث خسارت فراوانی می­شود، بطوری­که در برخی از مزارع به 50 %تا 70 % هم می­رسد [21]. از آنجایی­که نخود ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و یكی از ارزان­ترین منابع تامین پروتئین گیاهی (بین 12 تا 31 درصد پروتئین) می­باشد و بیماری پژمردگی یکی از تهدید­های جدی برای این محصول محسوب می­شود، از طرفی مبارزه با این بیماری همانند سایر بیماری­های خاكزاد مشكل است و کنترل این بیماری با بهره گرفتن از مواد شیمیایی مقرون به صرفه نخواهد بود، بنابراین طبق بررسی بیماری­شناسان گیاهی بهترین روش کنترلی این بیماری استفاده از بذر سالم و ارقام مقاوم می­باشد. یکی از راه­های رسیدن به ارقام مقاوم پایدار، شناخت قارچ عامل بیماری و بررسی تنوع ژنتیکی آن در مناطق کشت محصول مورد نظر است تا

 

معرفی ارقام مقاوم با اطمینان بالایی صورت گیرد، تغییرات ژنتیکی در قارچ­های بیمارگر از جنبه تهیه ارقام مقاوم حائز اهمیت است، ردیابی این تغییرات با روش­های سنتی مستلزم صرف هزینه زیاد و از دست رفتن زمان خواهد بود. استفاده از روش­های مولکولی در تعیین تنوع ژنتیکی بین جمیت بیمارگر موجب کسب اطلاعات مربوط به وقوع نوترکیبی ژنتیکی آن­ها می­شود [66]. یکی از روش­های مولکولی که برای تعیین تنوع ژنتیکی جمعیت­های بیمارگر به کار می­رود نشانگرهای ریزماهواره هستند، نشانگر­های ریزماهواره ابزار قوی به منظور طبقه ­بندی و مطالعه ژنتیک جمعیت­ها را فراهم می­ کنند [42، 35]. این نشانگر­ها جایگاه­های ترکیب­شده از توالی­های ساده تکراری هستند که به صورت تصادفی در سراسر ژنوم قارچ­ها و دیگر یوکاریوت­ها پخش شده است [97، 86، 64]. این توالی­ها عموما از چند­شکلی بالایی برخوردارند [47].

 

این بیماری در استان ایلام خسارت زیادی وارد می­ کند، و یکی از بیماری­های بسیار مهم نخود در این استان به حساب می­آید. یکی از روش­های کنترلی این بیماری، مبارزه شیمیایی می­باشد اما از آنجایی­که مبارزه شیمیایی روشی بسیار خطرناک برای محیط زیست و انسان تلقی می­شود، بهترین روش کنترل این بیماری استفاده از بذر سالم و ارقام مقاوم می­باشد. به همین دلیل بررسی تنوع ژنتیکی جدایه­های عامل بیماری با بهره گرفتن از نشانگرهای ژنتیکی این بیماری در این استان انجام می­گیرد. هدف این پژوهش آن است که با تجزیه و تحلیل تنوع ژنتیکی، برنامه­ای یکپارچه برای مقاومت در برابر این بیماری اعمال شود.

هدف از تحقیق حاضر عبات از :

جداسازی و شناسایی قارچ عامل بیماری زردی و پژمردگی نخود و بررسی تنوع ژنتیکی قارچ عامل بیماری.

فصل دوم: کلیات و بررسی منابع

1-2- آشنایی با سیمای استان ایلام

استان ایلام در قسمت غرب و جنوب­غرب کشور ایران قرار گرفته است و از شمال با استان کرمانشاه، از سمت جنوب با استان خوزستان و کشور عراق، از شرق با استان لرستان و قسمتی از استان خوزستان و در غرب با کشور عراق با طول مرز مشترکی حدود 425 کیلومتر محدود می­شود، این استان در عرض شمالی بین 32 درجه و 20 دقیقه و 51 ثانیه تا 34 درجه و 20 دقیقه و 28 ثانیه از خط استوا و طول شرقی 45 درجه و 41 دقیقه و 40 ثانیه تا 48 درجه و 50 دقیقه و 26 ثانیه از نصف­النهار مبداء (گرینویچ) واقع شده است [80].

     بخش بزرگی از استان ایلام به دلیل استقرار در رشته کوه زاگرس کوهستانی می­باشد، در جهت شمال­غربی-جنوب­شرقی استان، رشته کوه مرتفع و طولانی کبیرکوه به طول تقریبی 160 کیلومتر و با قله ورزین به ارتفاع 3062 متر از سطح دریا قرار دارد [80]. مساحت استان 6/2002794 هکتار، تقریباً 2/1 درصد از مساحت کل کشور، دارای 8 شهرستان به نام­های ایلام، ایوان، آبدانان، شیروان چرداول، مهران، دهلران، دره­شهر و ملکشاهی است [80].

استاد راهنما:
دکتر سیروس احمدی
استاد مشاور:
دکتر مریم مختاری
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه………………………………………… 1

1-2- بیان مسأله……………………………………. 2

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………. 4

1-4- اهداف تحقیق…………………………………… 4

1-4-1 هدف اصلی…………………………………….. 5

1-4-2 اهداف فرعی ………………………………….. 6

1- 5- کاربرد نتایج تحقیق………………………………… 6

فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری پژوهش

2-1- مقدمه…………………………………………….. 7

2-2- پیشینه‏ی تحقیق…………………………………. 7

2-2-1- پیشینه‏ی داخلی……………………………….. 8

2-2-2- پیشینه‏ی خارجی……………………………….. 11          

2-2-3- نقد و بررسی تحقیقات انجام گرفته……………….. 13

2-3- مبانی نظری……………………………………. 14

2-3-1- مقدمه………………………………………. 14

2-3-2- دارو  ……………………………………… 14

2-3-3- مصرف و رفتار مصرف‏کننده ………………………. 15

2-3-4- مصرف دارو ………………………………….. 16

2-3-5- عوامل مؤثر بر مصرف ………………………….. 17

2-3-5-1- نظریه اقتصادی مصرف………………………….. 17

2-3-5-2- نظریه جامعه‏شناختی مصرف………………………. 19

2-3-5-3- نظریه‏های روانشناختی مصرف…………………….. 22

2-3-5-3-1- تأثیر نگرش بر رفتار ………………………. 22

2-3-5-3-2- نظریه عمل معقول ………………………….. 23

2-3-5-3-3- نظریه رفتار برنامه‏ ریزی‏شده …………………. 24

2-3-5-3-4- نظریه هنجار اجتماعی ………………………. 25

2-3-5-3-5- مدل آگاهی گریگوری و دی‏لو…………………… 25

2-3-5-3-6- نظریه آگاهی چالمرز ……………………….. 25

2-3-5-3-7- تئوری فستینگر در زمینه‏ی تضاد شناختی…………. 25

2-3-5-3-8- نظریه‏ یادگیری…………………………….. 26

2-3-5-3-9- مدل اجتماعی- رفتاری آندرسن…………………. 27

2-3-5-3-10- مدل اجتماعی-رفتاری کروگر………………….. 27        

2-3-5-3-11- سلامت عمومی  …………………………….. 28

2-3-5-3-12- نظریه واقعیت درمانی گلاسر …………………. 29     

2-3-5-3-13- مدل باور سلامتی ………………………….. 30 

2-4- چهارچوب نظری …………………………………. 31     

2-5- مدل نظری تحقیق ……………………………….. 33

2-6- مدل تحلیلی تحقیق ……………………………… 34

2-7-  فرضیه‏های تحقیق……………………………….. 35

فصل سوم: روش‏ شناسی تحقیق

3-1- مقدمه………………………………………… 36                    

3-2- روش تحقیق…………………………………….. 36               

3-3- جامعه‏ی آماری تحقیق…………………………….. 37

3-4- واحد آماری……………………………………. 37     

3-5- حجم نمونه و روش محاسبه‏ی آن……………………… 37 

3-6- شیوه‏ی نمونه‏گیری……………………………….. 38

3-7- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها ………………….. 38     

3-7-1 تعاریف نظری مفاهیم …………………………… 39         

3-7-2 تعاریف عملیاتی متغیرها………………………… 40 

3- 8- ابزار تحقیق………………………………….. 41       

3- 9- سنجش روایی ابزار تحقیق………………………… 42

3- 10- سنجش پایایی ابزار تحقیق………………………….. 44

3- 11روش‏های تجزیه و تحلیل داده‏ها ……………………. 45

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

4-1- مقدمه…………………………………………….. 46 

4-2- تجزیه و تحلیل توصیفی…………………………… 46         

4-3- تجزیه و تحلیل استنباطی…………………………. 59      

4-3-1- آزمون‏های همبستگی…………………………….. 59

4-3-2- تحلیل رگرسیون دو متغیره………………………. 63    

4-3-3- تحلیل رگرسیون چند متغیره……………………… 66      

4-3-4- تحلیل مسیر………………………………….. 68   

4-3-4-1- دیاگرام تحلیل مسیر………………………….. 70

فصل پنجم: نتیجه‏ گیری و پیشنهادات

5-1- خلاصه‏ پژوهش…………………………………… 71       

5-2- بحث و نتیجه‏گیری……………………………….. 73

5-3- راهکارها و پیشنهادات ………………………………. 75        

5-3-1- پیشنهادات تحقیقی………………………………….. 75    

5-3-2- پیشنهادات کاربردی……………………………. 76       

5-4- محدودیت‏ها و مشکلات پژوهش……………………. 76

فهرست منابع  ……………………………………… 79   

پیوست‏ها……………………………………………….. 84 

چکیده:

پیشرفت علم پزشکی و صنعت داروسازی و ارائه‏ داروهای متنوع در سال‏های اخیر، انقلابی در دانش پزشکی و امر درمان بوجود آورده است، اما همراه با این تکامل، پدیده‏ی دیگری نیز در کشورها و بویژه کشورهای جهان سوم بوجود آمده که همان روی آوردن بیش از حد مردم به داروها و مصرف غیرعلمی و غیرپزشکی آن است. میزان مصرف دارو در میان افراد، گروه‏ها و جوامع مختلف نرخ متفاوتی دارد، و برخی از جوامع با مسایل و مشکلات مهم‏تری در زمینه‏ی مصرف دارو مواجه هستند. در ایران نیز از جمله مسایل دارویی مورد بحث در طی سال‏های اخیر، مصرف زیاد دارو بوده است و بر حسب مستندات میزان مصرف دارو در ایران فراتر از حد استاندارد جهانی است. میزان مصرف دارو در یک کشور تابع متغیرهای متعددی است و مصرف دارو همیشه بر اساس الگوهای علمی نیاز پزشکی صورت نمی‏گیرد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر عوامل اجتماعی- روانی بر میزان مصرف خودسرانه‏ی دارو در شهر یاسوج است. طبق آمارها‏ی موجود 15 تا 20 درصد از ایرانی‏ها به طور خودسرانه و بدون مشورت پزشک دارو مصرف می‏کنند. در این مطالعه که به صورت توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است، 400 نفر از شهروندان 18 تا 55 ساله‏ی شهر یاسوج از طریق نمونه‏گیری تصادفی- چندمرحله‏ای انتخاب شدند که شامل 200 زن و 200 مرد بودند. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه بوده است که با بهره گرفتن از اعتبار سازه به روش تحلیل عاملی و با بهره گرفتن از سنجش همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ و کودر- ریچاردسون تعیین پایایی گردید. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که بین متغیرهای سطح تحصیلات، میزان آگاهی از شیوه‏ی صحیح مصرف، میزان آگاهی از پیامدهای مصرف و میزان سلامت عمومی با میزان مصرف خودسرانه‏ِی دارو ارتباط معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که مجموع این عوامل می‏توانند 19/0 از وقوع متغیر وابسته (مصرف دارو) را تبیین کند. با توجه به نتایج بدست آمده فرهنگ‏سازی و بالابردن سطح اطّلاعات و آگاهی مردم در زمینه‏‏ی مصرف دارو و همچنین سرمایه‌گذاری برای سلامت و توسعه فعّالیت‏های ارتقای سلامت، امری ضروری به نظر می‏رسد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

بشر از گذشته‏ی دور با مشکل درد و آلام مواجه بوده و همواره سعی در برطرف کردن این مشکل داشته است. بر اساس مستندات تاریخی از حدود 7000 سال قبل، انسان‏ها از داروهای گیاهی و طبیعی برای مقابله با بیماری‏ها یا حفظ سلامت خود استفاده می‏کرده است، اما امروزه با پیشرفت علم و فنّاوری و گسترش مرزهای دانش، شاهد شیوه‏های گوناگونی از مصرف دارو هستیم. این شیوه‏ها علاوه بر مصرف خوراکی، مصارف موضعی، مصارف استنشاقی، مصارف جلدی، مصارف تزریقی و… را شامل می‏شود (اردکانی،331:1384). هریک از این شیوه‏های مصرف دارو در کنار خاصیت اثربخشی و فواید درمانی خود، عوارض و  مضرّاتی را نیز به همراه خواهد داشت که ضروری است به هنگام مصرف به آن توجه شود. اما علاوه بر این، کاربرد دارو در انواع مختلف خدمات درمانی، از نظر اجتماعی- فرهنگی نیز دارای ابعاد مختلفی است که می‏توان از مسایلی چون سوءکاربردهای دارویی، خودمصرفی دارو، نظام‏های دارویی کشور و همچنین مصرف زیاد دارو نام برد(محسنی،302:1385).  

پیشرفت علم پزشکی و صنعت داروسازی و ارائه‏ داروهای متنوع در سال‏های اخیر، انقلابی در دانش پزشکی و امر درمان بوجود آورده است، اما همراه با این تکامل، پدیده‏ی دیگری نیز در کشورها و بویژه کشورهای جهان سوم بوجود آمده که همان روی آوردن بیش از حد مردم به داروها و مصرف غیرعلمی و غیرپزشکی آن است. مصرف بی‏رویه و غیرمنطقی دارو امروزه به مثابه یک مشکل بزرگ درآمده است که پیامدهای آن عوارض اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی خود را در بخش وسیعی از جامعه نمایان کرده است(نیکزاد، 1378: 1). در حال حاضر غیرمنطقی بودن مصرف دارو از جمله مشکلات موجود در ایران محسوب می‏شود که مسایل مختلفی در این زمینه قابل بررسی است، عدم رعایت ضوابط علمی و تحویل داروی بدون نسخه از سوی برخی داروخانه‌ها و بالا بودن قلم‌های دارویی در نسخه‌های تجویزی از سوی پزشکان از مهمترین آنهاست و نشان‌دهنده‏ی غیرمنطقی بودن فرآیند تجویز و مصرف دارو در کشور است(دیناروند،1388: 15). از سوی دیگر  ناآگاهی جامعه و فرهنگ و باورهای غلط رایج در میان مردم نیز عامل دیگری برای مصرف بی‏رویه دارو محسوب می‏شود

مصرف دارو، بحثی است که با کلیه جوانب فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و مذهبی مردم در ارتباط است. مصرف منطقی و صحیح دارو از یک سو متوجه تجویزکنندگان دارو می‏گردد و از سوی دیگر خوددرمانی یا مصرف نابجای دارو را در نزد بیمار منع می‏کند. افزایش مصرف دارو به جهت عوارض

 

جانبی، خطرات مرگ و میر و همچنین هزینه‏ های بسیار سنگین بودجه‏ی دارویی دولت، شرکت‏های بیمه و توده‏ی عمومی مردم از مسایل مهم جامعه به حساب می‏آید)دواتی، 1386: 451). با توجه به اینکه در دهه‏ی اخیر مصرف دارو به صورت بی‏رویه در کشور افزایش یافته است و مطالعات انجام شده حاکی از عدم وجود الگوی صحیح مصرف در این زمینه‏ی می‏باشد، لذا انجام بررسی‏ و مطالعات همه‏جانبه و کامل در این زمینه ضروری به نظر می‏رسد. در همین راستا سعی شده است تا عوامل اجتماعی- روانی مؤثّر بر میزان مصرف خودسرانه‏ی دارو در شهر یاسوج مورد بررسی قرار گیرد.

2-1- بیان مسأله

  میزان مصرف دارو در یک کشور تابع متغیرهای متعددی است که از آن جمله می‏توان رشد بهداشت، قوانین و واردات دارو، برخورد جامعه‏ی پزشکی و مردم با دارو، تبلیغات و امکان رقابت شرکت‏های متعدد در بازار دارویی را ذکر کرد. بدین ترتیب مصرف دارو همیشه بر اساس الگوهای علمی نیاز پزشکی صورت نمی‏گیرد (فلاح،1376: 5). استفاده از دارو به عنوان یک حلقه‏ از زنجیره‏ی درمان بیماری اجتناب‏ناپذیر است، اما متخصصان علوم پزشکی بر این باورند که اثر بخشی دارو مستلزم این است كه تجویز دارو و مصرف آن، باید تحت نظر پزشك و به صورت اصولی و نه به صورت خودسرانه، باشد (Hogerzeil. 1995:6). میزان مصرف دارو در میان افراد، گروه‏ها و جوامع مختلف نرخ متفاوتی دارد، و برخی از جوامع با مسایل و مشکلات مهم‏تری در زمینه‏ی مصرف دارو مواجه هستند. در ایران نیز از جمله مسایل دارویی مورد بحث در طی سال‏های اخیر، مصرف زیاد دارو بوده است و بر حسب مستندات میزان مصرف  دارو در ایران فراتر از حد استاندارد جهانی است.

بر اساس برآوردهای موجود، سالانه بیش از 300 میلیون نسخه دارویی به داروخانه‏های کشور ارائه می‏شود. از طرف دیگر مطالعه‏ی آمار داروهای مصرفی در کشور نیز بیانگر آن است که متوسط اقلام دارویی در هر نسخه در ایران 5/3 می‏باشد که با متوسط پذیرفته‏شده‏ی جهانی که حدوداً  7/1 می‏باشد، اختلاف فاحشی را نشان می‏دهد[1]. همچنین تحقیقات انجام شده در کشور نشان می‏دهند 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور به‌صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف می‏شود. در این میان قرص استامینوفن کدئین پرفروش‏ترین و پرمصرف‏ترین دارو است. طبق آمارها، در ایران سالانه حدود 3 میلیارد قرص استامینوفن کدئین مصرف می‏شود و اگرچه وزارت بهداشت از تمامی دانشگاه‏های علوم پزشکی کشور درخواست کرده تا ممنوعیت فروش این گروه از داروهای بدون نسخه را به داروخانه ‏های تحت پوشش دانشگاه خود اعلام کند اما تا به حال تغییر چشمگیری مشاهده نشده و همچنان استامینوفن کدئین و آموکسی سیلین جزء پرفروشترین داروها هستند(سلامت، 1388: 6).

در طول سال‏های گذشته، مصرف دارو از نظر کمی بین 5 تا 8 درصد و به لحاظ ریالی بین 20 تا 40 درصد، رشد داشته است. علت افزایش کمی به دلایل متعددی نظیر ورود داروهای جدید به بازار، فعالیت بیشتر پزشکان و روش‏های تحقیق علمی‏تر مربوط می‏شود و افزایش ریالی نیز به علت ورود داروهای گران قیمت به بازار و افزایش قیمت داروهای تولید داخل بوده است. سهم داروهای تولید داخل از نظر کمی در سال 1387 به 97 درصد رسیده است و با سهم بیشتری نسبت‏ به سال‏های قبل، بیشتر داروهای تولید داخل به فروش رفته است، اما از نظر ریالی سهم داروهای تولید داخل، 65 درصد بوده است، به عبارت دیگر  تقریباً 3 درصد داروهایمان از نظر تعداد وارداتی  است اما از نظر ریالی، 35 درصد بازار دارویی، متعلق به آنهاست(دیناروند، 1388: 15).

    طبق آمارهای ارائه شده در زمینه‏ی مصرف دارو، شهر یاسوج نیز که به عنوان جامعه‏ی آماری پژوهش حاضر در نظر گرفته شده است، از الگوی مصرفی کل کشور پیروی می‏کند. طبق آمار معاونت دارو و درمان دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، سرانه مصرف دارو در استان کهگیلویه و بویراحمد، بالاتر از میانگین کشوری است و میانگین اقلام دارویی در هر نسخه 03/3 است که تقریباً دو برابر استاندارد جهانی است. مصرف آنتی بیوتیک های تزریقی نیز در استان نسبت به کل کشور بسیار بالاست بطوری که در سال 1389، 53 درصد از بیماران در استان، آنتی بیوتیک تزریقی مصرف کردند(خبرگزاری مهر، 1390). طبق آمار معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، میانگین مصرف دارو به ویژه داروهای تزریقی در استان، نسبت به میانگین کشوری 10 درصد بیشتر است. همچنین هم اکنون آمپول “دگزامتازون” که یک داروی “کورتیکواستروئید” می باشد مقام اولِ مصرف، در استان را دارد و پس از آن، “استامینوفن کدئین”، شربت “دیفن هیدرامین” و آمپول “سفتریاکسون” بیشترین مصرف را در استان داشته‏اند.

گروه دارو و درمان یک مثلث است که سه ضلع آن را پزشک، داروساز و بیمار تشکیل می‌دهند و هر کدام از این اضلاع درست عمل نکند همه خواص نظام دارو و درمان زیر سؤال می‌رود. از نظر مسئولان و صاحبنظران امر دارو و درمان برخی از مسایل موجود در کشور همچون در دسترس بودن انواع مسکن‏ها، تجویز زیاد اقلام دارویی توسط پزشک، باورهای غلط شکل گرفته در میان مردم و همچنین مصرف خودسرانه‏ی دارو از سوی مردم بر مصرف زیاد دارو تأثیر زیادی می‏گذارد(واقفی، 1388)[1].

 با این تفاصیل مسئله‏ی اساسی تحقیق حاضر این است که میزان مصرف دارو را به توجه به مصرف خودسرانه‏ی دارو مورد بررسی قرار داده و نشان دهد میزان مصرف خودسرانه‏ی دارو در شهر یاسوج تحت تأثیر چه متغیّرهای اجتماعی و روانی قرار دارد؟

3-1- ضرورت انجام پژوهش

بخوبی روشن است که ترکیبی از بهداشت عمومی، پیشگیری، درمان‏بخشی آسان و سهولت مراجعه در نظام مراقبت‏های بهداشتی اولیه، سیاست درستی برای هزینه‏ های عمومی مربوط به بهداشت و سلامت، در جوامع در حال‏توسعه می‏باشد. هزینه‏ های ملی دارویی، همچون نسبتی از هزینه‏ های کلی سلامت در جوامع در حال‏توسعه، از 7 درصد به 66 درصد تغییر یافته است. از اینرو، وجود داروهای اساسی و تدارک کافی و به موقع آن، که جزء اصول مراقبت‏های اولیه بهداشتی[1] نیز می‏باشد، از اهمّیت و ضرورت خاصی برخوردار است. تلاش در جهت یک نظام دارویی کارآمد و منطقی یکی از اهداف مهم و اوّلیه همه مراکز بهداشتی- درمانی دنیا بوده و بهسازی شیوه‏های مصرف دارو و گام نهادن به سوی جامعه‏ای با مصرف بی‏خطر، منطقی و با کیفیت درباره‏ی داروها، محور اقدامات و توصیه‏های سازمان جهانی تندرستی (WHO) است(krishnaswamy.2006:140).

دارو به عنوان یک کالای راهبردی، مشمول یارانه و به عنوان یک نیاز اساسی عامّه‏ی مردم، از ارزش و اهمّیت ویژ‏ه‏ای برخوردار است. سالانه میلیون‏ها دلار صرف خرید انواع مواد مختلف و جنبی لازم برای ساخت و تهیه دارو می‏شود؛ اما با این وجود همچنان در بسیاری از موارد با کمبود اقلام دارویی در کشور مواجه هستیم. طبق آمارهای موجود، ایران به لحاظ مصرف دارو، جزو بیست کشور نخست دنیاست و در آسیا بعد از چین مقام دوم مصرف دارو را دارد(محبوبی، 1388: 34). میانگین رشد مصرف دارو در ایران حدود 5/11% است، در حالی که این رقم، در کشورهای درحال توسعه 7% و در کل جهان 9% گزارش شده است(همشهری، 1388: 1).

یکی از حوزه‏هایی که انسان‏ها در طول زندگی خود محتاج آن هستند، خدمات پزشکی و دارویی است و بنابراین الگویی که بیانگر اقتصاد و اعتدال در به کارگیری منابع پزشکی و دارویی باشد از ضرورت‏های ملی محسوب می‏شود. در دنیای امروز، جوامع پیشرفته برای به‏کارگیری هر فرآورده و استفاده از آن در فرآیندهای اجتماعی، روش‏هایی استانداردشده و هدفمند یا به اصطلاح « دستورالعمل‏های استانداردشده»  به کار می‏بندند. در شاخه‏ی پزشکی نیز هر جامعه‏ای متناسب با موقعیت اجتماعی و اقتصادی خود، دستورالعمل‏‏های ملی درمان را تدوین و به اجرا در می‏آورد(قهرمانی، 1384: 173). در حال حاضر فرآیندهایی که در بهداشت و درمان ایران رایج است فاقد استانداردهای ملی