فصل اول: کلیات پژوهش

1-1. مقدمه 2

1-2. بیان مسئله 3

1-3. اهمیت و ضرورت 8

1-4. اهداف پژوهشی 9

1-4-1. هدف کلی 9

1-4-2. اهداف اختصاصی 9

1-5. فرضیه­ های پژوهش 10

1-6. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 10

فصل دوم: پیشینه پژوهش

2-1. مقدمه 14

2-2. زیر­مجموعه­های اختلال وسواسی- اجباری 18

2-2-1. شستشو و پاکیزگی 19

2-2-2. وارسی 21

2-2-3. وسواس فکری خالص 22

2-2-4. تقارن 21

2-2-5. کندی 23

2-2-6. تردید 24

2-2-7. احتکار 25

2-2-8. سایر اشکال وسواس 25

2-3. همه­گیری­شناسی 26

2-4. هم ابتلایی. 28

2-5. سبب شناسی اختلال اختلال وسواسی- اجباری 28

2-5-1. عوامل زیست شناختی اختلال وسواسی- اجباری 29

2-5-1-1. ناقل­های عصبی 29

2-5-1-1. مطالعات تصویرگیری از مغز 29

2-5-1-3. ژنتیک 30

2-5-1-4. سایر داده­های زیست شناختی 30

2-5-2. عوامل رفتاری 31

2-5-3. عوامل روانی- اجتماعی 32

2-5-3-1. عوامل شخصیتی 32

2-5-3-2. عوامل روان پویایی 32

2-6. مدل های مفهومی اختلال وسواسی- اجباری 33

2-6-1. مدل رفتاری وسواس 33

2-6-2. نظریه­ های شناختی اختلال وسواسی- اجباری 35

2-6-2-1. نظریه شناختی سالکوسکیس 36

2-6-2-2. نظریه شناختی راچمن 39

2-6-3. نظریه فراشناختی 40

2-7. درمان فراشناختی 44

2-8. مدل فراشناختی اختلال وسواسی- اجباری 47

2-9. درمان فراشناختی اختلال وسواسی- اجباری. 52

2-9-1. دو نوع تغییر فراشناختی 53

2-10. پیشینه تجربی 54

2-11. خلاصه و نتیجه­گیری 57

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

3-1. مقدمه 59

3-2. طرح کلی پژوهش 59

3-3. جامعه پژوهش 59

3-4. نمونه و نحوه­ انتخاب آن 59

3-6. ابزارهای پژوهش 60

3-6-1. مصاحبه بالینی ساختار یافته برای اختلا لهای محور  IدرDSM-IV-TR 60

3-6-2. پرسشنامه وسواسی- اجباری مادزلی. 60

3-6-3. پرسشنامه اضطراب بک 61

3-6-4. پرسشنامه افسردگی بک، ویرایش دوم 61

3-6-5. پرسشنامه نگرانی اهواز 62

3-6-6. پرسشنامه نگرش مسئولیت 62

3-6-7. پرسشنامه در آمیختگی افکار 63

3-6-8. پرسشنامه کنترل فکر 63

3-5. روش اجرا 64

3-7. روش تجزیه و تحلیل داده­ ها 66

3-8. ملاحظات اخلاقی 67

 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها

 4-1. مقدمه 69

4-2. ویژگی­های جمعیت شناختی آزمودنی­ها 69

4-3. شرح حال آزمودنی­ها 69

4-4. آزمون فرضیه­ های پژوهش 71

4-4-1. فرضیه اول 65

4-4-2. فرضیه دوم 75

4-4-3. فرضیه سوم 77

4-4-4. فرضیه چهارم 79

4-4-5. فرضیه پنجم 81

4-4-6. فرضیه ششم 83

4-4-7. فرضیه هفتم 85

 فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1. مقدمه 88

5-2. بحث 88

5-3. نتیجه­گیری 97

5-4. محدودیت­های پژوهش 97

5-4. پیشنهادهای پژوهش 98

فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی 100

منابع انگلیسی 104

پیوست­ها

مقدمه

اضطراب[1] یک حالت خلقی منفی است که با علائم جسمی مانند تنش عضلانی، اندیشناکی[2] نسبت به آینده مشخص می­شود. مطالعه اضطراب بسیار دشوار است. در انسان­ها، نشانه­ های اضطراب می ­تواند به صورت احساس ذهنی ناراحتی، مجموعه ­ای از رفتارها (نگران به نظر رسیدن و بی قراری) و پاسخ­های روانشناختی، تپش سریع قلب و تنش ماهیچه­ای نمود پیدا کند (انجمن روانشناسی امریکا ([3]APA)، 1994؛ بارلو[4]، 2002). اضطراب یک علامت هشدار دهنده است که خبر از خطری قریب الوقوع می دهد و شخص را برای مقابله آماده می­سازد ترس علامت هشدار دهنده­ی مشابه، از اضطراب با خصوصیات زیر تفکیک می­شود: ترس واکنش به تهدیدی معلوم، خارجی و از نظر منشأ بدون تعارض است اضطراب واکنش در مقابل خطری نامعلوم، درونی، مبهم و از نظر منشأ همراه با تعارض است (سادوک و سادوک، 1386). اختلال‌های اضطرابی[5] شامل گروهی از اختلال‌هاست که اضطراب یا نشانه­ی­ اصلی آن­ها زمانی است که شخصی می­خواهد رفتارهای غیرانطباقی خاصی را کنترل کند (اتکینسون، اتکینسون، اسمیت، بم و هوکسما، 1385).

اختلالات اضطرابی هنگامی تشخیص داده می­شود که تجربه ذهنی احساس اضطراب به وضوح وجود داشته باشد. متن تجدید نظر شده ویراست چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال روانی (DSM-IV-TR)[6] شش طبقه­ی عمده برای اختلالات اضطرابی ارائه کرده است (دیویسون، نیل و کرینگ[7]، 1390). اختلالات اضطرابی معمول­ترین یا رایج­ترین اختلال روانی هستند که شامل اختلال هراس[8]، گذر­هراسی[9]، فوبی[10] خاص یا اجتماعی، اختلال اضطراب منتشر[11] (GAD)، اختلال وسواس- اجبار[12]، اختلال استرس پس از سانحه[13] می­باشد (APA، 2000). یکی از شایع­ترین اختلالات اضطرابی اختلال وسواسی- اجباری است.

اختلال وسواسی- اجباری یک اختلال اضطراب ناتوان­کننده است که خصیصه اصلی آن وجود وسواس­ها و اجبارهایی مکرر و چنان شدید است که رنج و عذاب قابل ملاحظه­ای را برای فرد به بار می­آورند. این وسواس­ها یا اجبارها سبب اتلاف وقت می­شوند و اختلال قابل ملاحظه­ای در روند معمولی و عادی زندگی، کارکرد شغلی، فعالیت­های معمول اجتماعی، یا روابط فرد ایجاد می­ کند. وسواس در برگیرنده فکر، احساس، اندیشه یا حسی عود­کننده و مزاحم  و اجبار رفتاری آگاهانه و عود کننده نظیر شمارش، وارسی یا اجتناب است. وسواس باعث افزایش اضطراب در فرد می­شود، حال آنکه هر چند عمل اجباری در تلاش برای کاستن اضطراب همراه با وسواس انجام می­شود، همیشه به کم شدن اضطراب منجر نمی­شود. ممکن است بعد از کامل شدن عمل اجباری، اضطراب فرقی نکرده باشد و یا حتی بیشتر شده باشد. وقتی فرد در مقابل انجام عمل اجباری مقاومت به خرج می­دهد نیز اضطراب افزایش پیدا می­ کند (سادوک و سادوک، 1386). در واقع اختلال وسوسی- اجباری (OCD) از خیلی وقت پیش به عنوان اختلال اضطرابی پیچیده تشخیص داده شده است که عمدتاً به دلیل ناهمگنی بسیار زیاد و ماهیت ویژه وسواس­ها و اجبارها می­باشد (آبراموویچ، دیسون، الاتونجی، ویتون، برمان و لستاردو[14]، 2010).

1-2. بیان مسئله

اختلال وسواسی- اجباری (OCD) یک اختلال شدید روانی بسیار ناتوان­کننده است و تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی می­گذارد (ال-سایق، بعا و اگلپلوس[15]، 2003). شیوعOCD  در ایالات متحده آمریکا در طول زندگی 2 تا 3 درصد تخمین زده شده است و شیوع آن در 12 ماه 2/1 درصد با توجه به معیارهای  DSM- IV-TR می­باشد (روسکیو ، استین، چیو و کسلر[16]، 2010).

اختلال وسواسی اجباری  (OCD)یکی از اختلال­های اضطرابی، با مشخصه افکار، ایده­ها، تصاویر یا تکانه­های مزاحم، نامناسب و تکراری است که اضطراب و مقاومت ذهنی (وسواس­ها) را بر می­انگیزد و بنابراین فرد را برای خنثی کردن ترس وسواسی یا عمل بر پایه قواعد انعطاف­ناپذیر، مجبور به انجام رفتارهای آشکار یا پنهان (تشریفات اجباری) می­ کند (فوآ، هاپرت، لی­برگ، لنجنر، کایچک، هاجک و سالکوسکیس[17]، 2002؛ مک­کی[18] و همکاران، 2004). شایع­ترین ویژگی­های بالینی افکار وسواسی شک و دو­ دلی، ترس مفرط از چرک و آلودگی، و یا نگرانی درباره نظم­بخشی[19] یا تقارن[20] است. دو تا از شایع­ترین رفتارهای اجباری رفتارهای شستشو[21] و وارسی[22] است (هندرسون و پولارد[23]،

 

1988؛ راسموسن و ایسن[24]، 1992؛ به نقل از ایلم و زار، فینبرگ و هرمش[25]، 2012) که شامل میل مقاومت ناپذیر برای شستن (به خصوص دست­ها) و یا تمیز کردن، وارسی کردن درها برای تایید اینکه آنها قفل هستند، یا برگشتن مکرر به لوازم خانگی برای اطمینان یافتن از این که آنها خاموش هستند، لمس کردن، تکرار کردن، شمردن، مرتب کردن و یا ذخیره کردن. پژوهشی در خصوص شیوع نشانه­ های اختلال وسواسی- اجباری در ایران (دادفر، بوالهری، ملکوتی و بیان زاده، 1380) نشان می­دهد که شایع­ترین وسواس­ها شامل آلودگی و نگرانی­های مذهبی؛ و اجبارها شامل شستشو و نظافت، تشریفات تکرار کردن و وارسی است. این رفتارهای اجباری، که به عنوان “تشریفات[26]” به آنها اشاره شد، ممکن است ساعت­ها انجام شوند و در موارد شدید ممکن است مانع از این شود که شخص بخوابد و یا خانه را ترک کند. برای بیماران مبتلا به OCD، وسواس­ها و یا اجبارها با پریشانی مشخص مرتبط­اند، زمان بر هستند، و با عملکرد شغلی و فعالیت­های اجتماعی و روابط تداخل می­ کنند (نظیراوغلو و یاریارا- توباس[27]، 1991).

به عبارت دیگر، با وجود درک آنها از اینکه رفتارهای اجباری آنها  غیر­منطقی است، بیماران در کنترل اجبارهایشان ناتوان هستند، و تلاش برای جلوگیری از دسترسی به موقعیت/هدف خاص بوسیله وارسی (برای مثال، با مسدود کردن/ از بین بردن آن) منجر به جانشین سازی اجبارها به موقعیت/هدف جدید می شود (راپاپورت[28]، 1989). در واقع  OCDیک بیماری پیچیده و ناهمگن، با تنوع گسترده­ای در ارائه نشانه­ها، ویژگی­های بالینی همراه و پاسخ به درمان است (کلی، استورچ، مرلو و جفکن[29] ، 2008؛ مک­کی و همکاران، 2004؛ به نقل از استورچ و مک­کی، 2010) و در بیشتر موارد، OCD درمان نشده دوره­های مزمن و تخریب­کننده به راه می­اندازد (ایسن و استکتی[30]، 1998).

انواع درمان­های روان­شناختی برای مقابله موثر با این اختلال پیشنهاد می­شود اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد تفاوت این مداخلات از نظر سهولت اجرا و تداوم نتایج درمان است. در حوزه درمان­های جدیدتر روان­شناختی، نخستین بار ولز و متیوز[31] (1994) با ترکیب رویکرد طرحواره[32] و پردازش اطلاعات[33]، الگوی فراشناختی[34] را بر مبنای مدل عملکرد اجرایی خود تنظیمی[35] (S-REF)، جهت تبیین و درمان اختلالات هیجانی معرفی کردند و سپس ولز (2000-1997) آن را اصلاح نمود.

فراشناخت به باورها و فرایندهایی اشاره دارد که برای ارزیابی، تنظیم و یا بررسی و بازبینی فکر استفاده می­شود (مایرز، فیشر و ولز[36]، 2009). در واقع اصطلاح فراشناخت را اولین بار، فلاول در سال 1976 به کار برد و آن را به این صورت تعریف نمود: هر نوع دانش یا فرآیند شناختی که در آن ارزیابی، نظارت یا کنترل شناختی وجود داشته باشد. فراشناخت را می­توان از یک نظر، به عنوان یک جنبه­ی عمومی از شناخت در نظر گرفت که در تمام فعالیت­های شناختی نقش دارد (ولز، 2000). برخی از جنبه­ های خاص فراشناخت با اختلالات روان­شناختی رابطه دارد. ولز معتقد است در برخورد با اختلالات هیجانی نیازمند یک الگوی چند مولفه­ای با ابعادی پویا هستیم. الگویی که بتواند وجوه بیشتری از اختلالات هیجانی را در بر­گیرد و ضمن توجه به محتوای شناخت، به نقش باورها در پردازش اطلاعات، سوگیری­های توجهی و کنترل شناخت نیز توجه داشته باشد. او همچنین تاکید می­ کند که عملیات پردازشی مرتبط با وقوع افکار و باورهای اضطرابی و افسرده ساز را در واقع بایستی به طرح­ها و دانش فراشناختی منسوب دانست. به همین خاطر، تلاش برای اصلاح محتوای فکر به تنهایی، آن هم توسط جانشینی آن با فکر مثبت، نمی ­تواند برای تغییر فراشناخت های زیربنایی اختلال و عملیات پردازشی مربوط به آنها، کافی باشد (ولز، 2000).

درمان فراشناختی[37] به ویژه به منظور رفع نواقص درمان شناختی- رفتاری[38] (CBT) ظهور پیدا کرد. به عقیده ولز شناخت درمانی با توجه به این نظر که، افکار منفی در اختلال‌های هیجانی از فعالیت باورهای ناکارآمد[39] منتج می­شوند، سعی کرده است بیشتر بر روی منشأ محتوای افکار[40] کار کند، ولی در مورد این که چگونه این افکار شکل می­گیرد و یا چه ساز و کاری این تفکرات ناکارآمد را برجسته می­سازد تلاشی نکرده است (ولز و متیوز، 1996؛ ولز، 2000). لذا برای فهم فرآیندهای تفکر لازم است که بر باورهای فرد درباره تفکر، راهبردهای فردی در مورد کنترل توجه و هم چنین نوع باورهای فراشناختی او تأکید نماییم. آن چه در درمان فراشناختی مورد تاکید قرار می گیرد ارتباط با افکار به طریقی است که مانع ایجاد مقاومت و یا تحلیل ادراکی پیچیده شود و بتواند راهبردهای تفکر ناسازگار در مورد نگرانی و نظارت غیرقابل انعطاف بر تهدید را از بین ببرد. نظریه­ های شناختی در مورد آنچه که باعث به وجود آمدن الگوهای غیرمفید تفکری می­شوند، توضیحات مختصری را ارائه داده­اند. وجود باورهای منفی مشخصاً نمی ­تواند درباره­ی الگوی تفکر و پاسخ های همراه آن توضیحی ارائه دهند. آنچه در اینجا مورد نیاز است به حساب آوردن عواملی است که تفکر را کنترل می­ کند و وضعیت ذهن را تغییر می­دهد. این عوامل اساس نظریه فراشناختی است (ولز، 2009).

درمان فراشناختی بر این اصل استوار است که فراشناخت به طور حیاتی در فهم چگونگی پردازش شناخت و این که چگونه این پردازش، تجارب هشیار را ایجاد می­ کند، اهمیت دارد. فراشناخت، آنچه که ما مورد توجه قرار می­دهیم و وارد حیطه­ی هشیاری خود می­کنیم، ارزیابی­ها و تاثیر انواع راهبردهایی که ما برای تنظیم افکار و احساساتمان به کار می­بریم را شکل می­دهد (ولز، 2009). مطالعه در مورد فرآیندهای فراشناختی درگیر در اختلالات روان­شناختی، به طور اساسی با نظریه­ی کنش اجرایی خودنظم بخش (S- REF) ولز و متیوز مرتبط است (ولز و متیوز، 1996). مفهوم محوری S-REF در این است که حفظ و ادامه­ی اختلال هیجانی، نتیجه­ی طیف گسترده­ای از کنش­های پردازش اطلاعات است که در درمان شناختی از آن به فعال­سازی طرحواره یاد می­شود و در برگیرنده­ی فرآیندهای توجهی، وضعیت­های هدف خودنظم بخش، فراشناخت و سبک­های پردازش است. در این حالت، شناخت به عنوان یک مقوله­ی پویا در نظر گرفته می­شود (ولز، 2003).

به طور خلاصه درمان فراشناختی بر این اصل استوار است که اختلال روان­شناختی به دلیل اثرات سبک تفکر یعنی سندرم شناختی- توجهی[41] بر تجربه­های هیجانی و دانش (باورها) تداوم می­یابد. سندرم شناختی- توجهی به شیوه ­های خاص موجب تداوم برداشت منفی از خود و ادراک تهدید می­شود و در اختلال وسواسی- اجباری به صورت نگرانی، نشخوار فکری و تفکر تحلیلی در پاسخ به افکار یا تردیدها ظاهر می­شود. پایش تهدید، شامل بازنگری افکار یا احساسات ناخواسته­ی معین، یا توجه به جنبه­ های بالقوه­ی تهدیدآمیز محیط است. راهبردهای مقابله­ای غیرانطباقی تشکیل دهنده­ی سندرم شناختی- توجهی در اختلال وسواسی- اجباری، شامل سرکوبی فکر، خنثی­سازی آشکار و ناآشکار و رفتارهای تشریفاتی می­باشند. بنابراین درمان باید بر تغییر سندرم شناختی- توجهی، تغییر باورهای فراشناختی و ایجاد شیوه ­های جایگزین تجربه کردن و مقابله با رویدادهای درونی متمرکز شود (ولز، 1390).

تحقیقاتی که در مورد درمان فراشناختی بر روی اختلالات هیجانی انجام شده ­اند عبارتند از مطالعه فیشر و ولز[42] (2008) که با بهره گرفتن از مدل فراشناختی بر روی افراد مبتلا به اختلال OCD دریافتند که تمام بیماران در پس­آزمون، بهبودی معنی داری را در علایم  OCDنشان دادند که این نتایج در 3 و 6 ماه بعد نیز باقی ماندند.

در مطالعات راس و ونکوسولد[43] (2008) با بهره گرفتن از مدل فراشناختی ولز جهت درمان اختلال OCD  بر روی گروهی از بیماران (6 زن و 6 مرد) و در دامنهی سنی 21 تا 58 سال دریافتند که  در پس آزمون و در  3 و6  ماه از دوره­ی پیگیری 7 بیمار، علایم کامل بهبودی را نشان دادند.

در ایران نیز در مطالعه­ای تحت عنوان کارآیی و اثربخشی الگوی فراشناختی ولز در درمان یک مورد اختلال وسواسی- اجباری مورد آزمایش قرار گرفت .اثربخشی این مدل با بهره گرفتن از روش تک­موردی تجربی[44] از نوع خط پایه­ چندگانه بر روی یک مورد آزمودنی (زن) بررسی شد و اثربخشی مدل فراشناختی مورد تایید قرار گرفت (اندوز، 1385).

سپاسگزاری. ‌و

تقدیم. ‌ز

فهرست مطالب.. ‌ح

چکیده 1

فصل اول کلیات پژوهش

مقدمه 3

بیان مسئله 5

اهمیت و ضرورت مسئله 7

اهداف پژوهش… 10

فرضیه های پژوهش… 10

تعاریف نظری و عملیاتی متغیر ها 10

فصل دوم ادبیات و پیشینه پژوهش

الف)مبانی نظری. 13

اختلال بیش فعالی /نقص توجه 14

بیشینه تاریخی اختلال نقص توجه/بیش فعالی. 15

علت شناسی اختلال نقص توجه /بیش فعالی. 15

عوارض دارو در مانی. 16

مبانی نظری بازی. 16

تعریف بازی. 16

ارزش های بازی. 18

تاریخچه بازی. 19

بازی از دیدگاه دین اسلام 19

بازی و نظریه های آن. 20

مفاهیم و نظریه بازی در قرن بیستم. 20

طبقه بندی بازی. 21

نقش بازی در رشد و تحول کودک.. 24

تعریف بازی درمانی. 24

مبانی نظری بازی درمانی. 26

تاریخچه بازی درمان. 26

نظریه های بازی درمانی: 28

رویکرد های بازی درمانی. 30

رویکرد روان تحلیلی. 30

رویکرد گشتالتی. 31

رویکردرفتاری-شناختی. 32

رویکرد کودک محور 33

رویکردآدلری. 34

رویکرد ارتباطی. 34

رویکرد ساختارمند. 35

انواع بازی در بازی درمانی. 35

روش های بازی درمانی. 36

ب)پیشینه پژوهش: 36

پزوهش های انجام شده در خارج از کشور 36

پژوهش های انجام شده در ایران. 39

فصل سوم روش پژوهش

جامعه آماری. 45

نمونه و روش نمونه گیری. 45

ابزار پژوهش… 46

شیوه نمره گذاری. 46

پایایی پرسشنامه: 47

متغییر های پژوهش: 48

روش اجرای پژوهش: 48

محتوای آموزشی. 48

روش تحلیل دادها 49

ملاحظات اخلاقی. 50

فصل چهارم یافته های پژوهش

الف) یافته های توصیفی پژوهش… 52

ب)یافته های استنباطی پژوهش… 53

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری

خلاصه پژوهش… 61

بحث و نتیجه گیری. 61

فرضیه دوم:  بازی ماز و دو مینو موجب افزایش توجه در کودکان دارای بیش فعالی می شود. 63

دستاورد های اصلی پژوهش… 65

محدودیت های پژوهش… 66

الف)در اختیارمحقق. 66

ب)خارج از اختیار محقق. 66

پیشنهادات پژوهش… 66

پیشنهادهای کاربردی. 66

پیشنهادهای پژوهشی. 67

منابع. 68

منابع فارسی. 68

منابع انگلیسی. 72

پیوست.. 74

چکیده

این پژوهش به منظور بررسی اثر بخشی بازی درمانی(مازودومینو بر افزایش توجه) کودکان 6-5 ساله دارای اختلال بیش فعالی  و نقص توجه انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه نوآموزان دوره پیش دبستانی 6-5 ساله که در مراکز پیش دبستانی تحت نظارت منطقه سه آموزش و پرورش شهر شیراز که در سال تحصیلی 94-93 در 28 مرکز پیش دبستانی مشغول به تحصیل می باشند بوده است. نمونه آماری شامل 50 نفر نوآموز بوده است که به شیوه نمونه گیری خوشه ای انتخاب وبه روش تصادفی در گروه آزمایش وکنترل گمارده شدند.(25نفرگروه آمازیش و25نفردرگروه کنترل) طرح تحقیق به صورت نیمه آزمایش و از نوع پیش آزمون وپس آزمون  همراه با گروه کنترل می باشدوداده ها از طریق پرسشنامه اختلال کمبود توجه سوانسون ونولان پلهام  جمع آوری و با کمک شاخص های آمارتوصیفی وروش آماری تحلیل کواریانس مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد داد که بعداز ارائه متغیر مستقل تفاوت معناداری درسطح 1./.>P بین گروهای کنترل وآزمایش می باشد،  همچنین بازی مازودومینوبرافزایش توجه کودکان دارای نقص توجه/بیش فعالی موثر می باشد، بازی ماز و دومینو باعث افزایش توجه در کودکان دارای نقص توجه می شود همچنین در افزایش توجه در کودکان بیش فعال نیز موثر می باشد.

واژه های کلیدی: اختلال نقص توجه/بیش فعالی ، بازی ماز، بازی دومینو، بازی درمانی، کودکان پیش دبستانی

مقدمه

تمام کودکان بازی کردن دوست می دارندواز انجام آن لذت می برند این موضوع که کودک جنب وجوش وتحرک داشته باشد کاملاَ طبیعی می باشد. اما دراین بین کودکانی هستند که بسیاربی قرار، فعال، حواس پرت وبی ثبات اند. فعالیت زیاد این کودکان به تایید بسیاری از کارشناسان تعلیم وتربیت دیگر طبیعی نیست!این کودکان داری نوعی اختلال می باشندکه روانشناسان و روانپزشکان آنرا اختلال نقص توجه/بیش فعالی می نامند. اختلال نقص توجه/بیش فعالی[1] مشکلی است که معمولادر کودکان دوره پیش دستانی یا ابتدایی مشاهده می شود. از ویژگی عمده این کودکان عدم تمرکز وتوجه، کنترل رفتار برایشان مشکل است. دراین کودکان ویژگی های زیر بسیار شاخص می باشد: بسیاردر رویا فرو می روند وبه اصطلاح غرق رویا می شوند. بسیار در خود هستند وذهنی مشغول دارند. سر درگم و گیچ هستند. بی حال وبی انگیزه به نظر می رسند. بسیار تنبل و کند به نظر می رسند. مرتب خیره می شوند (علیزاده، 1383).

معلمان ومربیان آنها همیشه از عدم تمرکز آنها در کلاس و در نتیجه یادگیری پایین آنهاشاکی اند. دلیل اصلی یادگیری کم در انها را می توان به این دلیل دانست که این کودکان از تمرکز کافی برای آموختن برخوردار نیستند برای درک هر موضوعی باید ابتدا بر آن موضوع توجه کرد. زیرا که در بر خورد با عوامل خارج، ابتدا ذهن و حواس ما روی آن موضوع خاص تمرکز پیدا می کند، بعد آن را درحل مسئله مورد استفاده قرار می دهیم. هرچه بیشتر توجه کنیم بهتر آن را یاد می گیریم هستند انسانهایی که به ظاهر از نظر جسمی سالم، اما اغلب به دلیل ندیدن یا نشنیدن چیز های که در اطراف آنها است، فرصت یادگیری را از دست داده اند. اطلاعاتی از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت وارد و در آنجا ثبت و نگهداری می شود، که بر روی آن دقت و توجه شود در غیر این صورت به فراموشی سپرده می شود. باتوجه به این مطلب زمانی یادگیری صورت می گیرد که بر روی مطالب آموختنی توجه ودقت شود. همه انسانها کم و بیش تجربه کرده اند گاهی ممکن است کاری را که اهمیت فوق العاده زیادی دارد را فراموش کنند. بدین ترتیب در هنگام مطالعه یا امور حساس دیگر ناگهان پرنده فکرشان از قفس توجه، دقت و تمرکز خارج شده و برای مدتی در عوالم دیگر سیر می کند. همه این علائم و مواردی از این قبیل به علت نارسایی های است که در توجه و تمرکز ما رخ می دهد کودکان، نوجوانان و حتی بسیاری از افراد بزرگسال هستند که حوصله پرداختند به یک کار برای مدت طولانی را ندارند یا نمی توانند لحظه ای آرام بنشینند اما هوش، استعداد، خلاقیت و انرژی بی نظیری دارند(فرید من ودویال [2] ترجمه صدر السادات، محمدی، 1381). کودک مبتلا به نقص توجه به نظر می رسد گوش نمی دهد، نمی تواند تکالیفش را به پایان برساند، به صورت دقیق تر فراحنای حافظه اش کوتاه است، قبل از اینکه اولین فعالیت تکمیل شود به سرعت به فعالیت دیگری می پردازد. از یک بازی به بازی دیگری مشغول می شود، بدون اینکه برروی هریک تمرکز کند در کلاس به آسانی پریشان شده و نمی تواند روی مواد درسی تمرکز نماید. در مورد ویژگی تکانشگری این اختلال نیز می توان گفت فرد بدون اینکه فکر کند فعالیتش را آغاز می کند، اگر چه رفتارهای تکانشی بین کودکان کم سال طبیعی است اما کودکان بیش فعال گفتگوی دیگران را قطع می کنند بدون تامل پاسخ می دهند و منتظر نوبت نمی شوند، این کودکان در سازمان دادن به کارها ی مدرسه مشکل داشته و احتیاج به نظارت بیشتری دارند (کندال[3]، 2000). اختلال بیش فعالی برای اولین بار به وسیله هنریک هافمن[4] در سال 1845 شناخته شد. او پزشکی شاعر و نویسنده بود و زمانی که نتوانست کتاب مناسبی برای کودک سه ساله اش پیداکند به نوشتن کتاب برای کودکان علاقه مند شد. در نتیجه یک کتاب مصور در مورد کودکان و ویژگی های آنها نوشت داستان «فیلیپ نا آرام» توصیف حقیقی از یک پسرکوچک بود که دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی بود. در سال 1902 سرجورج استیل مقالاتی[5] را برای کالج سلطنتی

 

انگلستان منتشر کرد که در آنها به یک گروه از کودکان با نشانه های کم توجهی، رفتار نسنجیده وشلوغ توصیف می کرد، بعد از آن هزاران مقاله علمی در مورد علل، نشانه ها و درمان آن ها منتشر شده است (اشراقی، 1390). تا کنون پنج روش درمانی برای کودکان مبتلا به بیش فعالی/نقص توجه معرفی شده اند :دارو درمانی، آموزش رفتاری والدین، مداخله های رفتاری کلاسی، آموزش مهارت های اجتماعی، برنامه های درمانی تابستانی، هر چند انجمن روانشناسی آمریکا تنها این پنج روش را مطرح ساخته است، اما متخصصان برای بهبود نشانه های رفتاری کودکان بیش فعالی/نقص توجه روش های دیگری را نیز به کار می برند که از جمله آنها بازی درمانی[6] است استفاده از داروهای محرک در اغلب موارد به کاهش عمده نشانه های بیش فعالی/ نقص توجه منجر می شود، اما اثرات بلند مدت مصرف این دارو ها مورد تایید نمی باشد (گنجی، ذبیحی، خدابخشی، کراسکیان، 1390). بازی به عنوان یک روش درست و صیحح در درمان کودک است، زیراکودکان اغلب در بیان شفاهی احساساتشان دچار مشکل هستند اما از راه بازی می توانند موانعشان را کاهش داده و احساساتشان را بهتر نشان دهند (پرتر، هراندز، ریف، جیس[7]، 2007).

بازی درمانی را به عنوان یک رویکرد درمانی چنین توصیف می شود: یک ارتباط جاری بین درمانگر ویک کودک که مشکلات رفتاری و هیجانی دارد، بااستفاده از فعالیت های متنوع و گوناگون در بازی که منجر به ایجاد تغییرات درمانی در مراجع می گردد. بازی درمانی کاری خلاقانه در روان درمان کودک است (فیپس، موناهان، سندس، مارچ، نیک بورس[8]، 2006). مهمترین دلیل استفاده از بازی درمانی این است که کودکان که قادر نیستند از استدلال و مهارتهای کلامی استفاده کنند درجریان بازی کودک خود مدیر و راهنما است و اقدام به خلق جهانی می کند که برآن تسلط دارد و مهارتهای اجتماعی را از آن طریق کسب می کند (صمدی، 1390). براساس آمارهای موجود در کشور مانیز تعدادی از این کودکان بیش فعال وجود دارد که نیاز به همکاری و حمایت دارند. پژوهش حاضر در این راستا خواسته است قدمی در جهت افزایش دانش تراکمی این موضوع بردارد.

بیان مسئله

در دنیای مدرننیزه امروز نام اختلالات رفتاری کودکان زیاد شنیده می شود. اما به راستی اختلال رفتاری چیست؟ هر نوع اختلال، در عملکردهای هیجانی، تحصیلی، اجتماعی فرد، اختلال روانی می خوانند. کودک با اختلالات رفتاری کودکی است، که رفتارهایش به اندازه ای نامناسب است که شرکت اورادر کلاس درس، باعث از هم گسیختن حواس یا آشفتگی ذهنی سایرهمکلاسان باشد و نیز فشاری بیش از حد به معلم وارد کند (سیف نراقی، نادری، 1374). انواع مختلف از اختلالات رفتاری در کودکان در منابع مختلف ذکر شده است که مهمترین آنها عبارتند از: اوتیسم، بیش فعالی/نقص توجه، سلوک، لجبازی-نافرمانی، تیک،…. می باشد. اماشایع ترین اختلال در کودکان پیش دبستانی اختلال بیش فعالی/نقص توجه می باشد مشکل اصلی کودکان مبتلابه بیش فعالی این است، که نمی توانند رفتارهایشان را کنترل کنند و به آنها نظم ببخشند. کودکان مذبور به دلیل این نا توانی نمی توانند رفتار های هماهنگ و مناسب با محیط اطرافشان از خود نشان دهند. مایز رفتاری این کودکان با همسالان خود در کارهایی که نیاز به تمرکز به و توجه بیشتری دارندنظیر تکالیف مدرسه بروز می کند. همچنین این کودکان بدون فکر کردن دست به انجام اعمالی می زنند، تمرکز بر روی یک موضوع واحد برای کودکان بیش فعال /نقص توجه بسیار سخت می باشد. به همین دلیل بیشتر اعمالشان را بدون تفکر انجام می دهند. پاسخگویی نامناسب و خارج از نوبت به سوالات درسی، پرت کردن اشیاء یا اذیت کردن سایر کودکان از علائم تکانشی این کودکان است. از آنجا که عوامل متعددی از جمله عوامل روانی، اجتماعی، فیزیولوژیکی، ژنتیکی، رشدی وعصبی در ایجاد این اختلال دخالت دارند، شناخت کافی در مورد سبب شناسی این اختلال در دست نیست. این امر باعث شده که روش درمانی مشخص و قطعی برای این اختلال مطرح نشود. با این حال در درمان این اختلال از دارو درمانی، روش های اصلاح رفتار، آموزش والدین، آموزش مهارتهای اجتماعی،… امروزه یکی از روش های که بسیار مورد توجه متخصصان وروانشناسان حوزه کودک قرار گرفته است استفاده از بازی درمان می باشد. در این پژوهش منظوراز بازی درمانی دو بازی ماز و دومینو است و بنا براین گذاشته شده که این بازی ها می توانند درکمبود توجه در اختلال بیش فعالی/نقص توجه موثر باشد. پژوهش های زیادی در مورد اختلال نقص توجه/بیش فعالی صورت گرفته از جمله در مدلی که توسط هانسر و دیگران در سال 2000 بر اساس بازی درمانی بر روی کودکان مبتلا بهADHD ارائه شد تاثیر بازی درمانی برعزت نفس، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که بازی درمانی، سطح عملکرد وتوانایی در مواجه شدن بارفتارهای مورد پذیرش اجتماعی را افزایش می دهد. آزرمی(1387) بازی پنت بال در کاهش نشانه های علایم اختلال بیش فعالی/نقص توجه در نوجوانان پسر مبتلا موثر است. اسمعیلی الموتی(1390) پژوهشی باهدف مقایسه اثربخشی روش های آموزش شناختی رفتاری والدین وشناختی رفتاری کودکان با گروه کنترل «دارو درمانی تنها» به این نتیجه دست یافت که در هر دو گروه آموزش شناختی رفتاری والدین و کودکان نسبت به گروه کنترل علایم نقص توجه، بیش فعالی/تکانشگری کاهش یافته است. رحمان زاده (1391) درمان شناختی-رفتاری بر کاهش علایم نقص توجه/بیش فعالی در کودکان مبتلا موثر است. فرج الهی (1392) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به پژوهش در مورداثر بخشی درمان نوروفییدبک بر کاهش علایم نقص توجه وبیش فعالی دراین کودکان می پردازد، به این نتیجه میرسد که این نوع درمان درکاهش علایم اختلال موثر است. شوشتری(1392) در پژوهشی با موضوع بررسی اثربخشی مداخلات روانشناختی آموزشی بر میزان نشانگان اختلال نقص توجه/بیش فعالی درکودکان پیش دبستانی شهر اصفهان به این نتیجه دست یافت که مداخلات زودهنگام روانشناختی-آموزشی برکاهش نشانه های این اختلال موثراست. بازی نه تنها برای پیشبرد رشدوتحول طبیعی کودک ضروری است، بلکه قدرت های درمانی بسیاری دارد که به همان اندازه قابل توجه اند. شفر[9]ودوروز[10](2009) بیست ویک عامل درمانی رابرای بازی برشمردن که عبارتند از: خود بیانگری، دسترسی به ناخود آگاه، آموزش مستقیم و غیرمستقیم، برون ریزی، مایه کوبی «واکسینه کردن در برابر» استرس، شرطی سازی تقابلی منفی(اثرمنفی) تخلیه هیجانی، شرطی سازی تقابلی مثبت(اثر مثبت)، والایش دلبستگی وافزایش روابط، قضاوت اخلاقی، همدلی، قدرت/کنترل صلاحیت و خویشتنداری، احساس خود، رشد و پیش رس در هر زمینه ای حرکتی-زبان و…. حل مسئله خلاق، مرور ذهنی رفتار و برقراری ارتباط درمانی.

بازی درمانی وسیله ای برای تشخیص مشکلات کودک است مشاور با مشاهده رفتار کودک در ضمن بازی به نگرانی های وی پی برده و در صدد رفع آن اقدام می کند همچنین بازی مناسب ترین روش یادگیری برای کودکان است و سبب یادگیری مهارت های جدید می شود (اکسالاین1365).

از آنجایی که اختلال بیش فعالی/ نقص توجه بر عملکرد تحصیلی کودک اثر می گذارد، وسن 5تا6 سالگی که همزمان باورود کودک به دوره پیش دبستانی بهترین زمان برای تشخیص ودرمان این اختلال می باشد. به همین دلیل پژوهش حاضربا دنبال پاسخ دادن به این سئوال است که:

آیا بازی درمانی (ماز ودومینو) می تواند دردرمان بیش فعالی/نقص توجه اثر بخش باشد؟

اهمیت و ضرورت مسئله

اختلال بیش فعالی/نقص توجه یکی از شایع ترین اختلالات روان پزشکی در کودکان است که با توجه به شیوع نسبتاٌ بالای این اختلال و عوارض فراوان آن اهمیت در مان این اختلال روشن می گردد (تشکری، ریاحی، بسطامی، 1392). به طور کلی شیوع این اختلال در نقاط مختلف جهان در 5 تا 12 در صد کودکان سنین مدرسه گزارش شده است در ایران نیز از مطالعات مختلف شیوع این اختلال را از 9% در گناباد، 11 % تهران تا 15% در مشهد اعلام نموده اند (صفوی، لطفی زاده، سدهی، شهیدی، 1392). یکی از ویژگی های مهم کودکان دارای اختلال بیش فعالی/نقص توجه این است که از توجه و تمرکز کافی برخوردار نیستند. فقدان توجه در موقعیت های اجتماعی، ممکن است به شکل تعویض مکرر موضوع صحبت، گوش ندادن به دیگران، پیروی نکردن از قواعد یا جزییات بازی ها یا فعالیت ها جلوه گر شود. آنچه حائز اهمیت است این رفتارها بر عملکرد آنها تاثیرسوء می گذارد که در نتیجه باعث واکنش منفی اطرافیان، خانواده، کادر مدرسه می شود و در نهایت باعث کاهش اعتماد به نفس و احساس بی کفایتی در این کودکان می گردد و ممکن است آنها از مدرسه و اجتماع متنفر گردند. کودکان طبیعی به خاطر رفتارهای مناسب وموقعیت های تحصیلی و اجتماعی، زمینه زیادی برای تشویق شدن دارا می باشند و که همین تشویق ها موجب پرورش اعتماد به نفس آنهامی شود. اما کودکان دارای بیش فعالی/نقص توجه کمتر به این موقعیت ها دسترسی پیدا می کنند.

تشخیص و درمان مشکلات رفتاری کودکان از جنبه های مختلف دارای اهمیت است ضمن اینکه میزان شیوع بالای اختلال نقص توجه/بیش فعالی وروندشدت یافتن آن در طول زمان هزینه های زیادی بر خود کودک و خانواده و اطرافیانش وارد می نماید و از سوی دیگر اختلالات هر یک از افراد خانواده بر سایر اعضا اثر می گذارد و موجب مشکلاتی در آنها می شود این اختلال نیز می تواند منجر به افسردگی، اضطراب، فشار روانی و احساس عدم کفایت والدین در فرزند پروری می شود در نتیجه بررسی شیوه های مختلف و موثر برکاهش شدت علائم این اختلال ضرورت می یابد (ریچارسون و جاگین[11]، 2000، مزیک[12]، 1998، ترجمه علاقبندراد و شیراز، ؛1379؛ آلبرت، 1391)            

 اغلب به تنهایی آشکار نمی شود، بلکه با بسیاری از اختلال های دیگری همبود دارد. متداول ADHD اختلال

ترین آنها عبارتند از: ناتوانی های یادگیری، اختلال نا فرمانی مقابله ای، اختلال سلوک، نشانگان تورت[13]، افسردگی، اختلال اضطرابی و اختلال دو قطبی (گنجی و همکاران، 1390). سالها اینطور تصور می شد که این اختلال مربوط به کودکی است ودر دوران نوجوانی از بین می رود. اما امروزه مشخص شده است تنها نشانه های اختلال باتغییرات سنی کودک تغییر می نماید وکودک در طی رشداز آن رهایی نداشته وبیماری تغییری نمی کند (شجاعتی، 1389). با توجه به آنچه در بالا گفته شد مداخله زود هنگام برای کاهش مشکلات مذکور ضروری است. دوران کودکی سر آغاز زندگی وزمان پایه ریزی شخصیت بزرگسالی است فروبل اعتقاد داشت که سال های اولیه زندگی است که پایه تحول سال های بعد را تشکیل می دهد (حجازی، سیف، 1378). توجه کردن به مشکلات دوران کودکی هم برای فرد و هم برای اجتماع حائز اهمیت است زیرا که این مشکلات اگر درمان نشوند به اختلالات روانی بزرگسالی تبدیل می شوند. پس اختلالات روانی در کودکی حتی اگر گذرا و موقتی باشد، ممکن است یادگیری ورشد کودک رامختل کند (رضازاده، 1383). دوران پیش دبستانی سال های مناسبی برای تشخیص مشکلات کودکان و مداخله بهنگام برای پیشگیری از مشکلات عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنان در آینده است. تغییر رفتارهای ناسازگارانه در این دوره حساس، موجب افزایش مهارت های اجتماعی ومحبوبیت نزد همسالان و بزرگسالان شده وکودک را برای پذیرش مسئولیت های تحصیلی دبستان آماده می سازد ( شهیم، 1386) کودکان بیش فعال زمانی که وارد مدرسه می شوند با دو مشکل روبرو خواهند شد؛ اول اینکه مشکل یادگیری دارند زیرا این کودکان در مورد تمرکز حواس دچار اشکال هستند و نمی توانند روی صندلی کلاس آرام بنشینند و دائماً می لولند و به مطالب درسی که معلم می دهد توجهی ندارد. مشکل دوم این کودکان در موقعیت های گروهی وبازی کردن با کودکان دیگر است نوبت را رعایت نمی کنند، بدون فکر کاری را انجام می دهند، گاهی خوش هستندوگاهی ناگهان به گریه می افتندو همسالانشان از این عمل آنان در تعجبند (فیض، 1387)

اغلب کودکان ونوجوانان بااختلالات رفتاری، احساسات منفی دارندوبادیگران بدرفتاری می کنند در بیشتر موارد از سوی همسالان ومعلمان طرد می شوند در نتیجه فرصت های آموزش آنان کاهش می یابد ( بروان[14]، 2007 ) اگر چه معمولاًفرض می شود این اختلال از سالهای ابتدایی زندگی کودک آغاز می شود اما بیشتر این کودکان تازمان ورود به مدرسه تشخیص داده نمی شوند (ماریانی وبارکل[15]، 1977به نقل از کرویز، کیسلز، کالف، فیرون، ایسیرزولی[16]ز، 2002) ویژگی پر تحرکی این کودکان اغلب توسط معلمان گزارش می شود. این کودکان مانند اینکه موتوری در درونشان قرار دارد که نمی توانند برای موفقیت به فعالیت های سازمان یافته کلاس مقید شوند. (کندال[17]، 2000)

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب                                                                                                                          صفحه
چکیده……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
1
فصل یکم: مقدمه
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
2
بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
3
اهمیت و ضرورت……………………………………………………………………………………………………………………………………….
5
اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………
6
‌هدف اصلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
6
‌اهداف ویژه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
7
فرضیه‌های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………
7
تعریف متغیرها…………………………………………………………………………………………………………………………………………….
7
فصل دوم: پیشینه پژوهش
 
بخش اول: گستره نظری مربوط به عملکرد خانواده…………………………………………………………………………………………….
10
خانواده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
10
رویکردها و دیدگاه‌های تبیین خانواده……………………………………………………………………………………………………………….
11
رویکردساختاری  ………………………………………………………………………………………………………………………………………..
13
خانواده گسسته  ………………………………………………………………………………………………………………………………………….
13
خانواده به هم تنیده………………………………………………………………………………………………………………………………………
13
خانواده‌های بیمار گون …………………………………………………………………………………………………………………………………
14
طرح سه محوری………………………………………………………………………………………………………………………………………….
14
محور 1- بد کارکردی رشدی خانواده………………………………………………………………………………………………………………
15
محور 2- بد کارکردی نظام خانواده………………………………………………………………………………………………………………….
15
محور 3- بد کارکردی گروه خانواده………………………………………………………………………………………………………………..
16
دیدگاه راهبردی……………………………………………………………………………………………………………………………………………
16
مدل‌هایی برای ارزیابی خانواده‌ها……………………………………………………………………………………………………………………..
17
رویکرد ساختاری در ارزیابی خانواده………………………………………………………………………………………………………………..
17
مدل مک مستر در مورد کار کرد خانواده ………………………………………………………………………………………………………….
17
مدل فرایند کارکرد خانواده……………………………………………………………………………………………………………………………..
18
نقش‌ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
19
دخالت عاطفی………………………………………………………………………………………………………………………………………………
19
بخش دوم: ارتباطات، تعاریف و مدل­های آن…………………………………………………………………………………………………..
20
ارتباط: تعاریف و مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………………………
20
انواع ارتباط………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
21
اهمیت ارتباط………………………………………………………………………………………………………………………………………………
21
ویژگی های ارتباط………………………………………………………………………………………………………………………………………..
23
حوزه‌های ارتباطی………………………………………………………………………………………………………………………………………..
23
نظریه‌های ارتباط………………………………………………………………………………………………………………………………………….
24
نظریه ارتباط واتزلاویک …………………………………………………………………………………………………………………………………
25
نظریه ارتباطی سالیوان …………………………………………………………………………………………………………………………………..
26
نظریه تحلیل ارتباط محاوره ای برن …………………………………………………………………………………………………………………
27
نظریه یادگیری اجتماعی بندورا ……………………………………………………………………………………………………………………….
27
مدل‌های ارتباطی ………………………………………………………………………………………………………………………………………….
28
مدلارسطو……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
28
مدل هارلود لاسول …………………………………………………………………………………………………………………..
28
مدل دیوید برلو ………………………………………………………………………………………………………………………………………………
28
انواع ارتباط………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
30
ارتباط کلامی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………
31
ارتباط غیر کلامی………………………………………………………………………………………………………………………………………….
31
انواع ارتباط غیر کلامی…………………………………………………………………………………………………………………………………..
31
ظاهر فیزیکی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
31
بیان چهره …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
32
تماس چشمی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
32
لمس و تماس بدنی ………………………………………………………………………………………………………………………………………
32
صدا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
32
زمان و فضا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
32
محیط ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
32
فاصله ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
33
مهارت برقراری روابط بین فردی موثر ………………………………………………………………………………………………………………
33
حوزه های مهارت برقراری روابط بیـن فردی موثر………………………………………………………………………………………………
33
اعتماد کردن به یکدیگر …………………………………………………………………………………………………………………………………
33
برقراری ارتباط روشن و عاری از ابهام ………………………………………………………………………………………………………………
34
پذیرش و حمایت یکدیگر …………………………………………………………………………………………………………………………….
34
حل تعارض ها و مشکلات موجود در روابط بین فردی……………………………………………………………………………………….
35
الگوهای ارتباطی خانواده………………………………………………………………………………………………………………………………..
35
خانواده توافق کننده………………………………………………………………………………………………………………………………………
36
خانواده کثرت

 

گرا………………………………………………………………………………………………………………………………………….
36
خانواده حمایت‌گر…………………………………………………………………………………………………………………………………………
36
خانواده بی‌قید……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
36
بخش چهارم: پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………
37
الف) تحقیقات انجام شده داخل کشور………………………………………………………………………………………………………………
37
ب) تحقیقات انجام شده در خارج از کشور……………………………………………………………………………………………………….
39
فصل سوم: روش‌ پژوهش
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
43
روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………
43
جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
43
نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………..
43
روش جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………………………….
43
ابزار سنجش خانواده (FAD)…………………………………………………………………………………………………………………………
43
روش اجرا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
48
روش تجزیه و تحلیل داده‌ها …………………………………………………………………………………………………………………………..
48
فصل چهارم:  یافته های پژوهش
 
یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………
50
الف) یافته های توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………………………
50
ب)تحلیل فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………..
54
الف. فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………………………………………….
55
ب. فرضیه های فرعی…………………………………………………………………………………………………………………………………….
55
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………….
63
بحث و تبیین……………………………………………………………………………………………………………………………………….
63
محدودیت‌ها………………………………………………………………………………………………………………………………………..
69
پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………………………
70
پیشنهادهای کاربردی……………………………………………………………………………………………………………………………
70
پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی………………………………………………………………………………………………………………..
70
فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
72
منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
72
منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
75
پیوست‌ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
77
چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………
79
فهرست جداول
صفحه
جدول شماره 1- 4: توزیع نمونه ها از نظر سن………………………………………………………………………………………………..
50
جدول شماره 2- 4: توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات……………………………………………………………………………….
51
جدول شماره3- 4: توزیع نمونه ها از نظر تعداد فرزندان……………………………………………………………………………………
52
جدول شماره4- 4: توزیع نمونه ها از نظر مدت زمان ازدواج……………………………………………………………………………..
52
جدول شماره5- 4: توزیع نمونه ها از نظر تحصیلات همسر……………………………………………………………………………….
53
جدول شماره6- 4: توزیع نمونه ها از نظر سن همسر………………………………………………………………………………………..
54
جدول شماره7- 4:خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در ………………….
55
جدول شماره 8- 4:خلاصه نتایج تحلیل کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در مؤلفه کارایی خانواده…………….
55
جدول شماره 9- 4: نتایج تحلیل واریانس چند متغیری(مانوا) مولفه های کارایی خانواده زوجین…………………………….
56
جدول شماره 10-4 :خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح ……
57
جدول شماره 11-4: خلاصه نتایج تحلیل کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در مؤلفه حل مساله………………..
57
جدول شماره 12- 4: خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح …..
58
جدول شماره 13-4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در مؤلفه بهبود نقشها.
58
جدول شماره 14- 4: خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح …..
59
جدول شماره 15- 4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در مؤلفه ارتباط…….
59
جدول شماره 16- 4: خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح …..
60
جدول شماره 17- 4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در همراهی عاطفی…
60
جدول شماره 18- 4: خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح …..
61
جدول شماره 19- 4: خلاصه نتایج تحلیل واریانس و کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در آمیزش عاطفی….
61
جدول شماره 20- 4: خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح …..
62
جدول شماره 21- 4: خلاصه نتایج تحلیل کوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون در کنترل رفتار……………………..
62
 

 

 

چکیده:

این پژوهش به بررسی اثربخشی آموزش مهارت‌های ارتباطی بر کارایی خانواده زوجین پرداخت. جامعه این پژوهش را کلیه زوجین مراجعه کننده به مرکز مشاوره شهرستان سنندج در سال 1393 تشکیل دادند. حجم نمونه 32 زوج بود که به صورت در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در گروه های کنترل و آزمایش جایگزین شدند. در این پژوهش از ابزار سنجش خانواده و طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه کنترل استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که آموزش مهارت‌های ارتباطی موجب افزایش کارایی خانواده در مقوله های حل مشکل، ارتباط، نقش ها، همراهی عاطفی، آمیزش عاطفی، کنترل رفتار و عملکرد کلی خانواده در گروه آزمایش شده است(001/0p=). با توجه به یافته های به دست آمده می توان نتیجه گرفت که آموزش مهارت های ارتباطی به زوجین می تواند از بروز مشکلات در خانواده جلوگیری کند و موجب تقویت انسجام در روابط زوجین شود.

کلید واژه ها: مهارت های ارتباطی، کارایی خانواده، زوجین.

 

 

فصل یکم

مقدمه پژوهش

 

 

مقدمه
برای رسیدن به توسعه و پیشرفت در یک جامعه می­بایستی به یکی از مهمترین اهرم ها یعنی آموزش و برنامه ­ریزی در سطوح ملی و فراملی توجه نمود. در صورتی که بتوان در سیستم آموزشی جامعه خود به آن سطح رسید که آنچه را که آموخته­ آموخته شده است، به عمل آورد و دانسته­ها را مطابق با شناخت کافی از نیازها هماهنگ نمود، آن گاه می­توان امیدوار بود که به عنوان یک فرد کارآمد، پویا و فعال در جامعه عمل شده است.

آموزش مهارت های ارتباطی جهت ایجاد آمادگی در افراد برای رویارویی و داشتن ارتباط مؤثر و هماهنگ با دیگران، یک امر ضروری به شمار می رود. اگر زوجین باکسب آموزش های لازم و مهارت های زندگی، در ارتقاء توانایی های روانی -اجتماعی و روش های ارتباطی مهارت کسب کنند به راحتی می توانند بسیاری از مسائل زندگی مشترک خود را حل و فصل کرده و از زندگی لذت بیشتری ببرند(معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان کردستان، 1391).

ما هر روز به صور مختلف با یکدیگر در ارتباطیم تا اندیشه ها، احساسات و تمایلات خود را به یکدیگر منتقل کنیم. میزان علاقه و احترام خود را نشان دهیم و رنج و اندوه، شادمانی و خرسندی و شک و دودلی خود را با دیگران در میان بگذاریم. یک ارتباط ساده یا یک مجموعه ارتباطات، خواسته یا ناخواسته، از پیش تعیین شده یا اتفاقی، فعال یا منفعل، به هر حال یکی از ابزارهای کلیدی ارضاء نیازها، کسب نتایج و متجلی ساختن آرزوهای ماست. روابط ما مطلوب یا نامطلوب، شکل دهنده بخش عمده ای از اوقات روزانه ماست. ما ارتباط برقرار می کنیم تا کسب اعتبار کنیم، به توافق برسیم، گلایه و شکوه کنیم، به یکدیگر کمک کنیم (قبادی، 1387).

از آنجایی که خانواده، سیستم ارتباطی منحصر به فردی دارد که با روابط دوستی و روابط، کاری متفاوت است. ورود به چنین سیستم ارتباطی سازمان یافته­ای، صرفاً از طریق تولد یا ازدواج صورت می­گیرد. قدرت خانواده به حدی است که به رغم فرسنگ ها فاصله میان اعضا و حتی مرگ برخی از آنان، باز هم تاثیر آن پابرجا می­ماند. ارزش اصلی خانواده، حاصل شبکه روابطی است که توسط اعضای آن به وجود آمده است(گلدنبرگ و گلدنبرگ[1]، 2000؛ ترجمه حمیدرضا،حسین شاهی برواتی، سیامک نقشبندی والهام ارجمند، 1385). خانواده­های بالنده، نحوه­ی برقراری ارتباط و ارسال پیام را به خوبی یاد گرفته­اند و بنابراین الگوهای سالمی دارند. پژوهش ها نشان می دهد که زوج های راضی ارتباط بیشتری با یکدیگر دارند(گاتمن[2]،1994؛ به نقل از شیرالی نیا، 1386). مارک من، استنلی و بلوم برگ[3] (1994) مشکلات ارتباطی را پیشگویی کننده­ نارضایتی و طلاق معرفی کرده­اند. شیرالی نیا(1386) نشان داد که آموزش مهارت های ارتباطی بر الگوهای ارتباطی و بهتر شدن احساس مثبت نسبت به همسر، تاثیر دارد. بنابراین این مطالعه به بررسی اثر بخشی آموزش مهارت­های ارتباطی بر کارایی خانواده می ­پردازد.

بیان مسأله
خانواده و تحقق خانواده سالم مشروط بر برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن رابطه های مطلوب با یکدیگر است. از این رو، سالم سازی اعضای خانواده و رابطه هایشان، بی گمان، اثرهای مثبتی را در جامعه به دنبال خواهد داشت (برنشتاین، فیلیپ[4]، 1994؛ ترجمه پورعابدی نائینی، منشئی، 1384).

ازدواج با دنیایی از امید شروع می شود، امید به روزی که احساسمان را درک کنند و ما را بپذیرند، امید به اینکه به تعلق خاطر برسیم، حمایت شویم و امنیت خاطر داشته باشیم. اما گاه این امید در برخورد با واقعیت های ازدواج رنگ می بازد، نیازها برآورده نمی شوند، خشم فاصله می اندازد، داوری ها مسأله ساز شده و احساس تنهایی حاکم می شود(پالگ، مک کی و فالینگ[5]،1994؛ ترجمه قراچه داغی، 1384).

خانواده چیزی بیش از مجموعه افرادی است که در یک فضای مادی و روانی بسر می­برند. خانواده یک نظام اجتماعی و طبیعی است که ویژگی­های خاص خود را دارد و نهاد اولیه هر جامعه­ای به شمار می­رود که کانون ظهور عواطف انسانی و روابط صمیمانه میان افراد است و می­توان گفت عملکرد خانواده تاثیر مستقیم و بسزایی بر عملکرد جامعه دارد (غلامزاده، عطاری و شفیع آبادی،1388). پژوهشگران بر این عقیده اند که بهترین ملاک و معیاری که بر اساس آن می­توان کیفیت اخلاقی، اجتماعی و روانی افراد را مورد ارزیابی و دقت قرار داد همان شبکه ارتباطی اعضای خانواده و مجموعه قوانین حاکم بر محیط و جو خانواده است(ملا شریفی، 1384؛ به نقل از غلامزاده و همکاران، 1388).

زندگی مشترک با این باور که تنها مرگ می ­تواند ما را از هم جدا کند، شروع می­شود و زوج ها هم، حداقل در آغاز زندگی خود نسبت به آن اعتقاد کامل دارند. اما واقعیت چیز دیگری است، زندگی مشترک تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می­گیرد که پاره­ای از آنها ممکن است زوج ها را به طرف اختلاف و درگیری، جدایی روانی و حتی طلاق سوق دهد. تحقیقات مختلف نشان داده است که یکی از مهمترین عوامل مشکل­زا، اختلال در ارتباط یا به عبارتی اختلال در فرایند تفهیم و تفاهم است. به عنوان مثال در گزارشی که یک مرکز مشاوره خانواده در سال 1970تهیه کرد، 87 درصد زوج های شرکت کننده در پژوهش نشان دادند که مشکل اصلی آنها مشکل ارتباطی است (جکوبسون، والدرون و مو[6]؛ به نقل از حیدری، مظاهری و پوراعتماد، 1384).

ما همه از تعامل و عمق بخشیدن به درگیری در ارتباطات لذت می بریم. اگر قادر به تعامل با معنا با دیگران نباشیم، نتیجه آن تنهایی، افسردگی و عدم خوشحالی خواهد بود (گبل و شین[7]، 2000). ارتباط فرآیند اصلی در روابط زناشویی است و عبارتند از فرآیندی که زن و شوهر به صورت کلامی و غیر کلامی در قالب گوش دادن، مکث، حالت چهره با یکدیگر به تبادل احساسات و افکار می­پردازند (خجسته مهر، عطاری و شرالی نیا، 2008). موضوع ارتباطات در روابط زناشویی به قدری مهم است که بیش از90٪  زوجین آشفته ناتوانی در برقراری ارتباط را به عنوان یک مسئله مهم در روابط خود مطرح کرده­اند (خسروی، 2007). بسیاری از ارتباطات محبت را مسدود می­ کند. از جمله زمانی که ما قضاوت اخلاقی داریم و انکار مسئولیت می­کنیم و بر رفتار و مسئولیت های خودمان آگاهی نداریم و دیگران را مجبور به انجام کاری می­کنیم (رحیمیان،2009).

اگر همسران مسائل خود را با یکدیگر مطرح نکنند و به راه حل مثبتی نائل نشوند می ­تواند منجر به تنش در رابطه و ختم آن شود(خجسته مهر و همکاران، 2008). بنابراین شناخت و توصیف الگوهای ارتباطی خانواده، یعنی کانال­هایی که از طریق آن زن و شوهرها با یکدیگر به تعامل می­پردازند، می ­تواند نقش مؤثری را در پیش بینی رضایتمندی زندگی زوجین و توصیه­ها و تجویزهای مربوط به آنها کمک کند. پژوهشگران سعی کرده­اند که ارتباطات خانوادگی را تعریف کنند و ارتباطات خانواده ها را به سبک ها و الگوهایی طبقه بندی کنند(بروگ، فاگرستروم، بالدوسی، بورهولت، فرینگ و وربر[8]،2008).

چف و استون[9](2001؛ به نقل از کاستن و اندرسون[10]،2004) اولین کسانی هستند که از اصطلاح و جهت گیری اجتماعی[11] جهت گیری مفهومی[12] و به عنوان دو الگوی ارتباطی خانواده استفاده کردند.

در جهت گیری اجتماعی بر قدرت والدین تأکید می شود در حالی که در جهت گیری مفهومی اعضاء تشویق می­شوند که عقایدشان را مطرح کنند و با همدیگر به بحث و تبادل نظر بپردازند(دونگ[13]، 2005 ). شیرالی نیا (1386) در پژوهشی با عنوان« تاثیر آموزش مهارت­­های ارتباطی بر الگوهای ارتباطی و احساس مثبت» 30 زوج از ساکنان شهر اهواز را مورد مطالعه قرار داد. نتایج این تحقیق نشان داد که آموزش مهارت های ارتباطی بر الگوهای ارتباطی و بهتر شدن احساس مثبت نسبت به همسر مؤثر است.

در پژوهش هانسون و لنبلند[14](2006) به زوج هایی که در تعاملات با هم مشکل داشتند و از زندگی زناشویی خود ناراضی بودند، مهارت­های ارتباطی و حل تعارض آموزش داده شد. نتایج نشان داد که این آموزش ها باعث بهبود ویژه­ای در روابط زوج ها و توانایی کنار آمدن با مشکلات و سلامت روان آنها شده بود. پژوهش­ها نشان می­دهد کسانی که ارتباطاتی باز دارند، تمایل دارند که خانواده­ای داشته باشند که در آن اعضا ارتباطات باز و رضایتمندانه داشته باشند . با توجه به اهمیت روابط در زندگی زناشویی و با توجه به، اینکه در ایران در این زمینه پژوهش های اندکی صورت گرفته است، پژوهشگر سعی در انجام پژوهشی در مورد اثربخشی آموزش مهار ت های ارتباطی به منظور بالا بردن کارایی خانواده دارد. لذا مسئله این پژوهش این است که آیا آموزش مهارت­های ارتباطی بر کارایی خانواده در زوج­های مراجعه کننده به مرکز مشاوره  شهر سنندج موثر است؟

ضرورت و اهمیت پژوهش
همه خانواده ها خواستار شادی، سعادت و سلامت روان شناختی اعضای خانواده­ خود هستند. برای رسیدن به این خواسته باید تا آنجا که ممکن است توجه و دقت موشکافانه را برای شناسایی عوامل موثر بهبود هر چه بیشتر عمکلرد خانواده، سلامت، بهداشت روان و کیفیت زندگی را به کار گرفت. یکی از این عوامل، احتمالاً عملکرد خانواده و نحوه ارتباطات اعضای آن با یکدیگر است. خانواده، سیستم ارتباطی منحصر به فردی دارد که با روابط دوستی و روابط کاری متفاوت است. ورود به چنین سیستم ارتباطی سازمان یافته ای، صرفاً از طریق تولد یا ازدواج صورت می گیرد(گلدنبرگ و گلدنبرگ، 2000؛ ترجمه حمیدرضا،حسین شاهی برواتی، سیامک نقشبندی والهام ارجمند، 1385). ارتباط نقش مرکزی در ازدواج ایفا می­ کند به گونه ای که از لحاظ ویژگی های زناشویی مشخص شده است که ارتباط موثر و کارآمد میان شوهر و همسر مهم ترین جنبه خانواده های دارای عملکرد مطلوب می باشد (گریف[15]، 2000).

در زمینه اهمیت این پژوهش می­توان بیان کرد که ارتباط روشن و موثر بین افراد خانواده، موجب رشد احساسات و ارزش ها و ارتقا کارایی خانواده می­شود. تحقیقات مختلف نشان داده است که یکی از مهمترین عوامل مشکل زا در روابط زوجی، اختلال در ارتباط یا به عبارتی اختلال در فرایند تفهیم و تفاهم است. به عنوان مثال در گزارشی که توسط یک آژانس مشاوره خانواده در سال 1970 (جکوبسون، والدرون و مور[16]،1980 ؛ به نقل از حیدری و  همکاران، 1384) تهیه شده است، 87 درصد زوج های شرکت کننده در پژوهش نشان دادند که مشکل اصلی آن ها، مشکل ارتباطی است. ارتباط موثر سنگ زیر بنایی خانواده­ سالم و موفق است، به عبارتی دیگر وقتی اعضای خانواده از الگوهای ارتباطی موثر استفاده می­ کنند، انتقال و درک واضحی از محتوا و قصد هر پیامی دارند، نیازهای روانی یکدیگر را ارضا می­ کنند و ارتباط و شرکت در اجتماع را تداوم می بخشند. بنابراین الگوهای ارتباطی شخصیت، یادگیری، اعتماد به نفس، قدرت انتخاب و تصمیم گیری منطقی افراد خانواده را تحت تاثیر قرار می­دهد و یکی از ریشه های اصلی مشکلات مختلف خانواده است (اولیور و میلر[17]، 1994). تحقیقات نشان می دهد کسانی که ارتباطاتی باز دارند، تمایل دارند که خانواده ای داشته باشند که در آن اعضاء دارای ارتباطات باز و رضایت مندانه باشند. همچنین این توضیح دربرگیرنده این موضوع نیز هست افراد متأهل با برقراری رابطه خوب تمایل دارند که همسرشان دارای رفتارهای مثبتی باشد (میلر، کاگلین و هوستن[18]،2000؛ به نقل از غلامزاده و همکاران،1388).

رفتار یک همسر در خلاء روی نمی دهد بلکه در رابطه با افراد و موضوعات و رویدادهای دیگر اتفاق می افتد و همچنین وقتی تغییرات در درون فرد رخ می دهد، این تغییرات می تواند بر کل سیستم اثر بگذارد و این اثرات را می توان در رفتارها و پیامدهای رابطه ای اندازه گیری کرد. با نگاهی به آمار روز افزون طلاق و مشکلات زناشویی و همچنین عواقب مخربی این طلاق برای افراد, اعضای خانواده و جامعه به دنبال دارد، ضرورت دارد که تحقیقاتی در رابطه با مشکلات ارتباطی در بین زوجین انجام شود. محققان باید در

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

پژوهش حاضر به منظور تعیین اثربخشی آموزش فنون وارونه سازی عادت در کاهش شدت، فراوانی، پیچیدگی و تداخل سندرم تورت و تیک های حرکتی صورت گرفته است. در این پژوهش از طرح آزمایشی تک موردی با خط پایه استفاده شده است. شرکت کننده های این پژوهش را 3 پسر 7 تا 12 ساله از مراجعه کنندگان به کلینیک روانپزشکی (اعصاب و روان) بزرگمهر تبریز بر اساس نمونه گیری هدفمند و پس از مصاحبه تشخیصی مبتلا به سندرم تورت(1 نفر) و تیک حرکتی (2 نفر) تشخیص داده و بر اساس ملاک های ورود و احراز شرایط پژوهش انتخاب شدند. شرکت کنندگان پس از اجرای خط پایه وارد طرح درمان شدند و آموزش فنون وارونه سازی عادت را به صورت انفرادی در طی 8 جلسه دریافت کردند که این جلسات دوبار در هفته و در مدت 60 دقیقه تشکیل شدند. تغییرات درمانی، درصد بهبودی و اندازه اثر درمان بکار رفته توسط مقیاس شدت کلی تیک یل(YGTSS)(1989) بدست آمدند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آموزش فنون وارونه سازی عادت باعث کاهش شدت، فراوانی، پیچیدگی و تداخل سندرم تورت و تیک های حرکتی شده است.همچنین این درمان علاوه بر کاهش علائم این گروه از اختلالات، توانست کیفیت و عزت نفس شرکت کنندگان را افزایش دهد. پیگیری 1 ماهه بعد از اتمام درمان حاکی از ماندگاری این نتایج بود.

1-1مقدمه

     یکی از مهم‌ترین و موثرترین دوران زندگی آدمی که در آن شخصیت فرد پایه‌ریزی شده، دوران کودکی ‌است. امروزه کودکان در سنین پایین فقط به مراقبت و توجه جسمانی نیاز ندارند، بلکه این توجه و تربیت باید همه‌ی ابعاد وجودی آن‌ها شامل رشد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی و هوشی را دربر گیرد. در این میان توجه به اختلالات این دوره از اهمیت زیادی برخوردار است. اختلالات دوران کودکی و نوجوانی می توانند تحول اجتماعی کودکان را به تاخیر اندازند و یا حتی مانع از پیشرفت آن شوند. بدیهی است تحول اجتماعی کودکان تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند وراثت، محیط، فرهنگ، بازخورد و رفتارهای والدین، روابط با هم نژادها و همسالان، رفتار معلمان و برنامه های آموزشی قرار می گیرد (سایلان1 ،2010). یکی از اختلالات دوران کودکی، تیک2 ها هستند .

     اختلالات تیک، گروهی از اختلالات عصبی- تحولی3 هستند که عموما در دوران کودکی و نوجوانی شروع می شوند و ممکن است در طول زمان ثابت باشند و یا به طور متناوب دچار تشدید و تخفیف شوند. هرچند تیک ها ارادی نیستند اما در برخی افراد برای دوره های زمانی معینی ممکن است سرکوب شوند . طبق تعریف، تیک عبارت از حرکات یا اصوات تکراری، غیر ارادی، ناموزون و ناگهانی است که می تواند گروه های عضلانی مجزایی را شامل شود و اغلب بین 4 تا 6 سالگی نمایان می شود. تیک ها دارای گستره عظیمی هستند، به طوری که از حالت بسیار ضعیف و ملایم تکان دادن و انقباض ناگهانی یا غرغر کردن تا حالت بسیار شدید تکان های ماهیچه ای که زندگی اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد، شامل می شود. این اختلالات به انواع سندرم تورت4، تیک حرکتی یا صوتی مزمن5 و تیک گذرا6 تقسیم می شوند (وودز7، پای سنتین8 و والکاپ9  ،2007 ؛ رابرتسون10 و کاوانا11 ،2008).  شیوع اختلالات تیک در کودکان بیش تر از بزرگسالان است. به این ترتیب که از هر 10000 کودک حدود 5 تا 30 نفر و از هر 10000 بزرگسال تنها 1 یا 2 نفر به این اختلالات مبتلا هستند.

     بر اساس تحقیقات موجود، کودکان 7 تا 11 ساله بالاترین میزان شیوع را داشته اند و سندرم تورت که شکل کامل تر و شدید تر بیماری محسوب می شود، شیوع کمتری نسبت به تیک های گذرا دارد. همه انواع اختلالات تیک در پسران شایع تر از دختران است و در خصوص سندرم تورت نسبت پسران به دختران در حدود 3 به 1 است(کوشا، 1388).     تیک ها معمولا در قسمت فوقانی بدن یعنی چشم ها، پیشانی، دهان، صورت، گردن و شانه ها و در هر قسمت و بین 1 تا 200 بار در هر دقیقه می توانند رخ دهند. تیک های ساده صورت عموما بیشتر می باشند. شروع تیک های ساده بر تیک های پیچیده سبقت می گیرد و در هر زمان از کودکی می تواند بین 0 تا 5 سال ادامه یابد. تیک های صوتی از نظر شروع و فراوانی پس از تیک های حرکتی رخ می دهند و وقوع تیک ها پس از بزرگسالی به ندرت دیده می شود. هر چند می توان وقوع آنها را در بزرگسالی به دنبال ضایعه یا جراحی دید. به عنوان مثال پلک زدن چشم ممکن است به عنوان واکنش دفاعی به نور موجود در جراحی چشم باشد. به هر حال در طول زندگی شدت تیک ها تغیر می یابد و حتی تیک ها ممکن است به انواع کاملا متفاوت تبدیل یا خود به خود بهبود یابند. مردم غالبا حرکات و رفتارهای خاصی را تیک می دانند. آنها ممکن است بازی با یک برگ کاغذ یا شی را تیک نام نهند ولی از نظر بالینی تیک می بایست موجب درماندگی فرد شود و تا حد کافی غیر قابل کنترل باشد. بازی با یک برگه کاغذ را می توان با تمرکز بر آن متوقف ساخت، به این ترتیب عادات روزانه مثل بستن بندهای کفش، رانندگی با ماشین، نوع راه رفتن و یا خوردن ساندویچ عادات خودکارند و ممکن است به خصوصیات فردی آزاردهنده یا دوست داشتنی تبدیل شوند. ولی این عادات اساسا تحت کنترل ارادی ما هستند و همانگونه که مهارت های حرکتی دیگر را می توانیم بیاموزیم، با تمرین قادر به تغییر دادن آنها هستیم. البته اگر انگیزه عادات، ترس یا علاقه فراوان فردی باشد یا فرد از انجام آنها لذت ببرد، تغییر دادن آنها به مراتب مشکل تر است(کارنر1، 2005 ؛ به نقل از قنبری هاشم آبادی و فرحبخش، 1389). در هر صورت تیک ها اثرات غیر قابل انکاری در زندگی تحصیلی و اجتماعی کودک دارند، در نتیجه بررسی روش های درمانی آنها ضرورت دارد.

   2-1 بیان مسئله

      غالبا تیک ها از کودکی شروع می شوند و به مدت چند سال دوام می یابند. تیک ها هر روز رخ می دهند و در طی زمان ممکن است دچار تشدید و تخفیف شده و موجب درماندگی فرد می شوند. سندرم تورت و تیک های حرکتی دو طبقه از انواع اختلالات تیک هستند با این تفاوت که سندرم تورت شامل تیک های حرکتی متعدد و یک یا چند تیک صوتی است در صورتی که تیک های حرکتی فقط انواع تیک های حرکتی را شامل می شود. تیک ها می توانند ساده مانند پلک زدن، تنش گونه و سرفه زدن و یا پیچیده مانند چرخش سر به طرف راست یا چپ و تکرار مکرر عبارات یا کلمات ناسزا باشد(کارنر، 2005 ؛ به نقل از قنبری هاشم آبادی و فرحبخش، 1389). ویژگی اساسی تیک ها آن است که می شود آنها را به طور ارادی مهار کرد هر چند که این اقدام در کوتاه مدت امکان پذیر می گردد. این توانایی مهار موقتی این شک را ایجاد می کند که تیک ها تا حدی ارادی هستند و این مطلب می تواند باعث افزایش احساس گناه ناشی از این واقعیت شود که چرا بیماران نمی توانند به صورت نامحدود تیک ها را مهار کنند. مثل بسیاری دیگر از حرکات غیرارادی تیک ها می توانند تمرکز روی وظایف آگاهانه و ارادی را که مسیرهای فرونتواستریاتال 1را فعال می سازند کم کنند( حسینی و فیروزکوهی ،1387).

     تیک ها در اثر فشار و خستگی تشدید می شوند هر چند که این ارتباط بین حوادث پراسترس زندگی و تشدید تیک در یک زمان به نظر نمی رسد که در اکثر موارد به سادگی رخ بدهد. ویژگی دیگر تیک ها خاصیت شکل پذیری2 و تلقین پذیری 3 است. تیک های جدید می توانند در یک دوره زمانی کوتاه جایگزین تیک های قبلی بشوند. ممکن است تیک ها در اثر بحث کردن با بیمار ایجاد شوند و یا در جریان مشاهده تیک های دیگران رخ دهند. این شکل پذیری نشان می دهد که تیک ها به نوساناتی که در آستانه فعال سازی مدارهای کنترل کننده اجزاء حرکات کلیشه ای رخ   می دهند مربوط هستند. در برخی مطالعات تخمین زده می شود که 1 تا 3 درصد جمعیت در سنین مدرسه مبتلا به این سندرم باشند. به خاطر ماهیت نوسان دار این اختلال و ناآگاهی از وجود تیک ها شیوع واقعی آن احتمالاً بالاتر است(همان منبع).

     همچنین اگر اختلال تیک صوتی یا حرکتی مزمن را تظاهراتی از ژن های مربوط به سندرم تورت در نظر بگیریم شیوع واقعی آن احتمالاً از تخمین های استاندارد هم بالاتر خواهد بود. نشانگان تورت1 که در سال 1885 توسط ژیل دولاتورت2 تحت عنوان بیماری تیکهای تشنجی متمایز شد، اختلال تیک های حرکتی بسیار نادری است که در سالهای اخیر توجه زیادی را جلب کرده است(کوهن3 و همکاران،1988؛ به نقل از دادستان،1390). نشانگان تورت که اغلب با فزون کنشی آغاز می شود ، تیک هایی را که گونه ای از انقباض های عضلانی یا حرکات های عادی غیر ارادی هستند در پی دارد. طرد شدن بیمار توسط دیگران یا ترس وی از بروز تیک ها در جمع می تواند کنش وری

 

اجتماعی، تحصیلی یا حرفه ای او را مختل کند(دادستان، 1390).

    نخستین گام در تعیین مناسب ترین شیوه درمانی اختلالات تیک، بررسی کارکرد کلی کودک یا نوجوان است. درمان های اختلالات تیک در طیفی از دارو درمانی تا رفتار درمانی قرار می گیرند. در درمان دارویی، هالوپریدول4 و پیموزاید5 بیش از سایر داروهای ضد روانپریشی در درمان سندرم تورت مورد مطالعه قرار گرفته اند. از طرف دیگر داروهای ضد روانپریشی آتیپیک6 و الانزاپین7 به دلیل عوارض کمتر اغلب به عنوان داروهای خط اول استفاده می شوند. مداخلات رفتاری دیگر گزینه درمانی برای این گروه از اختلالات محسوب می شوند. خانواده، معلمان و همسالان گاهی تیک ها را اشتباها به عنوان رفتارهای هدفمند تفسیر می کنند اما زمانی باید کودک به عنوان ابتلا به یک مشکل رفتاری تحت درمان قرار گیرد که حرکت مزبور به صورت غیر ارادی بروز کند(سادوک8 و سادوک، 2007).

     مداخلات رفتاری را می توان به چند صورت بکار گرفت که شامل تقویت منفی بیزاری آور9، تقویت مثبت10، شرطی سازی تقابلی11 و مدیریت وابستگی12 می باشد. دیگر درمان رفتاری برای اختلالات تیک، وارونه سازی عادت13 نام دارد.                                     

    وارونه سازی عادت، پنج مرحله را شامل می شود که عبارتند از : 1) آموزش آگاهی1، 2 )آموزش تن آرامی2، 3) آموزش پاسخ متضاد3،  4) آموزش ایجاد انگیزه4 و 5) آموزش تعمیم دهی5 (کارینا6 ، جان7 ،اینار8 و ناوجوت9 ،2011).

    استفاده از فنون وارونه سازی عادت در درمان تیک ها و سایر رفتارهای عادتی  به سال 1973 بر می گردد که توسط آزرین10 و نان11 مطرح شد. درمان باید با آموزش جامع خانواده شروع شود به طوری که کودک مبتلا به سبب رفتارهای تیک تنبیه نشود.

   خانواده و خود افراد مبتلا همچنین باید با سیر تشدید و تخفیف متناوب اختلالات تیک آشنا شوند. آموزش آگاهی درباره تیک ها را می توان اولین و مهمترین مرحله این مداخله درمانی دانست. بعد از اینکه کودکان و نوجوانان از تیک های خود آگاهی بیشتری پیدا کردند پاسخ ها یا حرکات ارادی را شروع می کنند که تیک ها را خنثی کند.

     ادامه درمان با ایجاد انگیزه در افراد مبتلا و آموزش تن آرامی در تمام عضلات بدن پیگیری می شود. در تمام مراحل این درمان حمایت خانواده و اطرافیان کودک بسیار مهم می باشد. بسیاری از مردم می گویند که می توانند تیک ها را نگهدارند و یا می توانند بروز آنها را به مدت کوتاهی به عقب بیندازند، ولی تیک ها معمولا بعدا انجام خواهند شد. توانایی اضطرار انجام تیک یا تجربه اضطرار باعث این نوع سازش پذیری و انطباق می شود. بسیاری از افرادی که تیک دارند، در وانمود سازی و مبدل ساختن یک تیک مهارت پیدا کرده و سعی می کنند آنها را نوعی رفتار طبیعی جلوه دهند. به عنوان مثال، ممکن است برای طبیعی جلوه دادن حرکت گردن خود، با بهانه و حرکت شانه کردن موی سر این امر را توجیه نماید. انرژی و توجه بسیار زیادی برای نگهداری و عقب انداختن تیک ها لازم است. انجام دادن این کار باعث افزایش فشار روانی و در نتیجه باعث خستگی جسمانی و هیجانی می شود. وقتی کودکان در مدرسه از بروز تیک های خود جلوگیری می کنند، آنها را در منزل با خلق و خوی بسیار هیجانی، قابل انفجار و استرس آور نشان می دهند(راجرز12، 2008؛ به نقل از جمالفر، 1392).

                                            12- Rogers

      مهمترین بخش از درمان اختلالات تیک، بخش آموزشی و درمان های حمایتی است. در صورتی که این بخش از درمان به خوبی انجام شود و کودک یا نوجوان، خانواده و مدرسه همکاری خوبی داشته باشند و شدت بیماری زیاد نباشد، به تنهایی کفایت می کند.

      هدف از آموزش کودک یا نوجوان کمک به وی برای درک و شناخت صحیح اختلال است.لازم است علت تیک ها، ماهیت و سیر آنها به شکلی قابل فهم برای افراد مبتلا توضیح داده شود. اغلب کودکان و نوجوانان با دانستن اینکه تیک ها تشخیص معینی دارد احساس راحتی می کنند. مرحله بعد کنار آمدن با تیک ها و پذیرفتن آنهاست که اغلب نیاز به زمان خواهد داشت. لازم است کودک یا نوجوان به این باور برسد که با وجود تیک ها می تواند به زندگی روزمره خود ادامه دهد، به طوری که تیک ها حداقل تاثیر منفی را روی عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی بگذارند. درمانهای آموزشی برای کودک و نوجوان شامل آموزش مهارتهای اجتماعی و روش هایی برای تقویت اعتماد به نفس می شود.      همچنین آموزش مهارت های مدیریت استرس به فرد مبتلا و خانواده او می تواند گامی مهم برای کم کردن اثرات منفی ناشی از بیماری و نیز کاهش علائم اختلال محسوب می شود (کوشا، 1388).

     واورنه سازی عادت یکی از انواع درمان رفتاری است که با جدیت بررسی شده و موفقیت قابل قبولی نیز نشان داده است. در چندین مطالعه موردی با کودکان و بزرگسالان بین 75 تا 100 درصد موفقیت در کاهش فراوانی تیک گزارش شده است که در پیگیرهای به عمل آمده ثابت مانده است. اعتبار این روش درمانی در موقعیت ها ی مدرسه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین نشان داده شده که روش فوق از آنجایی که به فرد قدرت و قابلیت کنترل می دهد می تواند باعث افزایش عزت نفس شود. استفاده از فنون وراونه سازی عادت در درمان اختلالات تیک اخیرا نیز توسط پژوهشهایی مورد تایید قرار گرفته است(کار1 و چونگ2، 2005؛کوک3 و بلاچر4، 2007؛ فلدمن5، استورچ6 و مورفی7، 2011 ؛ ماتهوو8، مایکل9 و داگلاس10 ،2014).این پژوهش قصد دارد معلوم کند که آیا آموزش فنون وارونه سازی عادت برای کودکانی که مبتلا به سندرم تورت و تیک های حرکتی هستند موثر است یا خیر .

3-1 اهمیت و ضرورت پژوهش
       اختلالات دوران کودکی و نوجوانی می توانند تحول اجتماعی کودکان را به تاخیر اندازند و یا حتی مانع از پیشرفت آن شوند. بدیهی است تحول اجتماعی کودکان تحت تأثیر عوامل مختلف مانند وراثت، محیط، فرهنگ، بازخورد و رفتارهای والدین، روابط با هم نژادها و همسالان، رفتار معلمان و برنامه های آموزشی قرار می گیرد (سایلان،2010).

     تحقیقات نشان داده است  که تیک ها می توانند بر کیفیت زندگی سالم در سراسر عمر اثر بگذارند (حسن1 و کاوانا ،2012) و نیازمند مداخله درمانی فعال هستند (ادی2، رایزو3 و گلیسانو4 ،2011).

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          شماره صفحه

چکیده

فصل اول: کلیات تحقیق

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          شماره صفحه

چکیده

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه 3

1-2- بیان مسئله پژوهش.. 3

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش.. 5

1-4- اهداف پژوهش.. 6

1-4-1- هدف اصلی پژوهش… 6

1-4-2- اهداف علمی و تئوریک… .

1-4-3- اهداف کاربردی.. 6

1-5- فرضیه های پژوهش.. 6

1-5-1- فرضیه اصلی پژوهش… 7

1-5-2- فرضیه های فرعی پژوهش… 7

1-6- مراحل انجام پژوهش.. .

1-7- قلمروهای انجام پژوهش.. 9

1-7-1- قلمرو موضوعی. 9

1-7-2- قلمرو زمانی پژوهش… 9

1-7-3- قلمرو مکانی پژوهش… 10

1-8- کاربردهای نتایج پژوهش.. 10

1-9- جنبه های نوآوری پژوهش.. 10

1-10- تعاریف عملیاتی متغیرها و اصطلاحات پژوهش.. 11

جمع بندی فصل اول. 12

فصل دوم: مبانی تئوریک و ادبیات پژوهش

2-1- مقدمه 14

2-2- بخش اول: فناوری اطلاعات و کاربرد آن در سازمان. 15

2-2-1- اطلاعات.. 15

2-2-2- ارتباطات.. 15

2-2-3- فناوری اطلاعات.. 16

2-2-4- سواد اطلاعاتی. 16

2-2-5- انواع فناوری اطلاعات.. 18

2-2-6- شکاف دیجیتالی. 18

2-2-7- زیر ساخت های ضروری IT برای ایجاد جامعه اطلاعاتی. 19

الف)زیر ساخت های ارتباط از راه دور 19

ب)زیر ساخت های مرتبط  با دانش… 20

ج)زیر ساخت های فناوری رابط اطلاعات.. 20

2-2-8- چهار موج تغییر بنیادی در جهان و فناوری اطلاعات.. 20

موج اول: عصر کشاورزی.. 20

موج دوم: عصر صنعت.. 20

موج سوم: عصر اطلاعات.. 21

موج چهارم: عصر مجازی.. 22

بنیان فلسفی عصر اطلاعات.. 23

2-2-9- نظریات مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات.. 24

2-2-9-1- نظریه رایزمن. 24

2-2-9-2- نظریه شانون و ویور 25

2-2-9-3- نظریه مک لوهان. 25

2-2-9-4- نظریه شکاف دیجیتالی. 26

2-2-10- زندگی الکترونیک… 27

2-2-11- شهر الکترونیک… 27

2-2-11-1- شهر مجازی.. 28

2-2-11-2- مفهوم و تعریف شهر مجازی.. 29

2-2-11-3- زیر ساختار شهر الکترونیکی. 30

2-2-11-3- فعالیت های شهر الکترونیک… 31

2-2-11-4- چگونگی تحقق شهرهای الکترونیکی. 31

2-2-11-5- شهروند الکترونیکی. 32

2-2-12- اثر متداول اینترنت و فناوری اطلاعات بر سازمان. 33

2-2-13- ارتباطات و شبکه های ارتباطی در سازمان. 33

2-2-13-1- شبکه های ارتباطی در سازمان. 34

2-2-14- فناوری اطلاعات/ سیستمهای اطلاعاتی و ارتباطات سازمانی. 36

2-3- قسمت دوم: کیفیت عملکرد سازمان. 36

2-3-1- تشریح مفهوم سازمان. 37

2-3-2- تشریح مفهوم عملکرد سازمان. 38

2-3-3- تعیین کننده های عملکرد سازمان. 38

2-3-4- اندازه گیری عملکرد سازمان. 40

2-3-5- سنجه های عملکرد سازمان. 41

2-3-5-1- منشور عملکرد کنرلی و نیلی. 41

2-3-5-2- چارچوب اندازه­ گیری عملکرد روس و پوتریل. 41

2-3-5-3- نظامها و چارچوبهای اندازهگیری عملکرد 46

2-3-5-2- مدل تعالی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا (E.F.Q.M) 47

2-3-5-2-1- تأثیر فعالیت های مدیریت کیفیت بر اثربخشی سازمان. 47

2-3-5-2- 2- تأثیر فعالیت های مدیریت کیفیت بر رضایت شتریان.. 47

2-4- بخش سوم: اثرات استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت عملکرد سازمان. 52

2-5- بخش چهارم: کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکت گاز استان لرستان. 59

2-5-1- سیستم مدیریت وبگاه‌های شرکت ملی گاز ایران و استان لرستان. 59

2-5-2- پورتال اینترنتی و اینترانتی شرکت گاز 59

2-5-3- زیرسیستم صورتحساب مشترکین بر روی وب.. 60

2-5-3- سیستم پست الکترونیک… 60

2-5-4- ارسال الکترونیکی صورتحساب کارکنان. 61

2-5-5- بخش کاربران و پاسخگویی. 61

2-5-6- سیستم مدیریت نام دامنه‌ها 62

2-5-7- سیستم مدیریت نرم افزاری.. 62

جمع بندی فصل دوم 64

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه 66

3-2- طرح پژوهش.. 66

3-3- روش تحقیق. 66

3-4- ابزار گردآوری اطلاعات. 67

3-5- روش گردآوری اطلاعات. .

3-6- ابزار گردآوری اطلاعات و ویژگیهای آن. 67

3-7- شاخص ها و متغیر های تحقیق. 68

3-7-1- متغیرهای پژوهش.. 70

3-7-2- روش سنجش متغیرها 71

3-8- روایی و پایایی ابزار تحقیق. 72

3-9- جامعه مورد مطالعه 73

3-9-1- تعیین حجم نمونه 74

3-10- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات. 75

جمع بندی فصل سوم 77

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ های پژوهش

4-1- مقدمه 79

4-2- تحلیل توصیفی یافته ها 79

4-2-1- یافته های دموگرافیک اعضای جامعه مورد مطالعه. 79

4-2-2- جنسیت جامعه مورد مطالعه. 79

4-2-3- سن اعضای جامعه مورد مطالعه. 80

4-2-4- میزان تحصیلات اعضای جامعه مورد مطالعه. 80

4-2-5- میزان سابقه کاری کارکنان شرکت گاز 81

4-3- تجزیه و تحلیل سوألات توصیفی پرسشنامه. 82

4-4- تجزیه و تحلیل سوألات اصلی پرسشنامه. 85

4-4-1- تحلیل شاخص اثرات فناوی اطلاعات بر شرکت گاز 85

4-4-2- تحلیل شاخص ابزارهای فناوری اطلاعات در شرکت گاز 86

4-4-3- تحلیل شاخص اثرات فناوی اطلاعات بر کیفیت عملکرد شرکت گاز 89

4-5- تحلیل استنباطی از یافته های تحقیق. 90

4-5-1- آزمون کلموگروف اسمیرنوف.. 90

4-5-2- آزمون همبستگی اسپیرمن. 92

4-5-2-1- فرضیه اول. 92

4-5-2-2- فرضیه دوم. 93

4-5-2-3- فرضیه سوم. 94

4-5-2-4- فرضیه اصلی تحیقق.. 94

4-5-3- آزمون رگرسیون و تحلیل اثرات.. 95

4-5-4- تحلیل اثرات متغیرهای پژوهش با معادلات ساختاری.. 97

جمع بندی فصل چهارم 99

فصل پنجم: آزمون فرضیات، نتیجه­گیری و ارائه راهکارها

 

5-1- مقدمه 100

5-2- جمع بندی فرضیات پژوهش.. 101

5-2-1- تحلیل داده ها با آزمون کلموگروف-اسمیرنوف.. 101

5-2-2- تحلیل فرضیه ها با آزمون همبستگی اسپیرمن. 102

5-2-2-1- فرضیه اول. 102

5-2-2-2- فرضیه دوم. 102

5-2-2-3- فرضیه سوم. 103

5-2-2-4- فرضیه اصلی تحیقق.. 103

5-2-3- آزمون فرضیه های پژوهش با رگرسیون جهت تحلیل اثرات.. 104

5-2-3-1- آزمون مدل پیشنهادی پژوهش با روش معادلات ساختاری.. 104

5-3- بحث و نتیجه گیری. 105

5-4- پیشنهادات پژوهش.. 108

5-5- پیشنهادات تئوریک پژوهش.. 110

منابع و مأخذ 111

ضمائم

پیوست یک

پیوست دو

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

جدول 2-1: تعریف مفاهیم پایه فناوری اطلاعات………………………………………………………………………………17

جدول 2-2: انواع فناوریهای ارتباطی و کاربرد آنها…………………………………………………………………………….18

جدول 2-3: مقایسه شبکه ­های مختلف ارتباطی………………………………………………………………………………….36

جدول 2-4: فعالیتهای مدیریت کیفیت و مبانی نظری آن…………………………………………………………………….60

جدول 2-5: تشریح هر یک از اصول مدیریت کیفیت و مبانی آن…………………………………………………………61

جدول 3-1: مشخصات سوألات عمومی و فردی پرسشنامه پژوهش…………………………………………………….66

جدول 3-2: شاخص­ها، مولفه­ها و متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………47

جدول 3-3: تعیین ماهیت متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………….68

جدول 3-4: نتایج محاسبه آلفای کرونباخ برای پژوهش حاضر…………………………………………………………….71

جدول 3-5: محاسبه آلفای کرونباخ برای شاخص­های پرسشنامه………………………………………………………….71

جدول 3-64: تقسیم بندی کارکنان اداره گاز استان لرستان………………………………………………………………….72

جدول 4-1: جنسیت اعضای جامعه مورد مطالعه……………………………………………………………………………….77

جدول 4-2: سطح تحصیلات اعضای جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………..78

جدول 4-3: میزان سابقه کاری کارکنان شرکت گاز……………………………………………………………………………80

جدول 4-4: میزان ارتباط کارکنان شرکت گاز با فناوریهای IT……………………………………………………………81

جدول 4-5: میزان استفاده شرکت گاز از فناوریهای IT برای انجام امور……………………………………………….81

جدول 4-6: میزان استفاده شما از فناوریهای IT برای انجام کارهای روزمره اداری………………………………..82

جدول 4-7: میانگین، انحراف معیار و بار عاملی متغیرهای اثرات فناوری اطلاعات بر شرکت گاز لرستان…84

جدول 4-8: میانگین، انحراف معیار و بار عاملی متغیرهای ابزارهای فناوری اطلاعات در شرکت گاز……….86

جدول 4-9: میانگین، انحراف معیار و بار عاملی متغیرهای ارتقای کیفیت عملکرد شرکت گاز…………………88

جدول ۴-10: نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش………………..89

جدول ۴-11: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای تبادل الکترونیکی داده و کیفیت عملکرد شرکت گاز……….90

جدول ۴-12: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای برنامه ریزی منابع سازمان و کیفیت عملکرد شرکت گاز…..91

جدول ۴-13: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای استفاده از اینترنت و افزایش کیفیت عملکرد شرکت گاز….92

جدول ۴-14: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای استفاده از فناوری اطلاعات و کیفیت عملکرد شرکت گاز..93

جدول شماره 4-15: نتایج آزمون رگرسیون خطی ساده بین متغیرهای پژوهش………………………………………94

جدول4-16: نتایج تحلیل فرضیه­ های پژوهش با بهره گرفتن از تبیین اثرات متغیرها……………………………………..95

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

شکل 1-2: مرحل مختلف انجام پژوهش…………………………………………………………………………………………….9

شکل 2-1: پنج مدل نشان دهنده شبکه ارتباطی داخل گروه های ارتباطات سازمانی………………………………..36

شکل 2-5: مدل مفهومی پژوهش: نحوه تأثیرگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان………..56

شکل 2-2: وضعیت ساختار سازمان پیش و پس از بکارگیری IS/IT…………………………………………………..37

شکل 2-3: وضعیت ساختار سازمان پس از نهادینه شدنIS/IT…………………………………………………………..37

شکل 2-4: منشور عملکرد کنرلی و نیلی، 2000………………………………………………………………………………..53

شکل 2-5: چارچوب خرد- کلان اندازه ­گیری عملکرد .منبع: روس و پوتریل، 2003……………………………..54

شکل 2-6: مدل تعالی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا(E.F.Q.M). منبع: رمضان و همکاران، 2013……………….58

شکل 2-7: اثرات فناوری اطلاعات بر کیفیت عملکرد سازمان های تولیدی.حسینی و همکاران، 1392……..67

شکل 2-8: روند تهیه مدل مفهومی و استنتاج آن……………………………………………………………………………….77

شکل 3-1: تشریح قسمت­های طیف لیکرت و اساس امتیازبندی سنجش نظرات……………………………………69

شکل 3-2 : جمع­بندی ارزش­های طیف لیکرت و تبدیل به مقیاس فاصله­ای…………………………………………70

شکل 3-3: رابطه آماری آلفای کرونباخ برای محاسبه پایایی ابزار تحقیق……………………………………………….70

شکل 3-4: فرمول تعیین حجم نمونه کوکران برای جامعه متناهی…………………………………………………………73

شکل 3-5: مدل روش شناسی تحقیق……………………………………………………………………………………………….74

شکل 4-1: ضرایب رگرسیونی غیر استاندارد مدل پیشنهادی پژوهش……………………………………………………96

شکل 4-2: ضرایب رگرسیونی استاندارد مدل پیشنهادی پژوهش…………………………………………………………97

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

نمودار 4-1: مقایسه جنسیت اعضای جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………….78

نمودار 4-2: مقایسه سطح تحصیلات اعضای جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………79

نمودار 4-3: مقایسه میزان سابقه کاری اعضای جامعه مورد مطالعه……………………………………………………….80

نمودار 4-4: نحوه ارتباط کارکنان شرکت گاز با فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی……………………………………..81

نمودار 4-5: درصد استفاده شرکت گاز از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی……………………………………………..82

 

 

چکیده

پژوهشگران مطالعات IT در جریان استفاده از فناوری اطلاعات در سازمان اظهار کرده­اند که هر گونه ابزار فناوری اطلاعات که بتواند در جهت ممانعت از به هدر رفتن منابع سازمان کمک کند و در عین حال سازمان را در جهت حرکت از حالت تابع گرایی سنتی به سمت فرآیندگرایی یاری کند، می ­تواند در بهبود روش­ها و افزایش بهره­وری منابع سازمان موثر واقع شود. در این ارتباط پژوهش حاضر با مطالعات اکتشافی اولیه به انتخاب سه ابزار تبادل الکترونیکی داده، برنامه ­ریزی منابع سازمان و استفاده از کامپیوتر و اینترنت، بعنوان ابزارهای اصلی فناوری اطلاعات در شرکت گاز لرستان دست زد تا بر اساس آن به این سوأل پاسخ دهد که بین استفاده از فناوری اطلاعات و کیفیت عملکرد شرکت گاز رابطه معناداری وجود دارد؟. روش تحقیق این پژوهش بصورت توصیفی- همبستگی و زمینه یابی است که به لحاظ قابلیت اجرایی از نوع کاربردی می­باشد. به لحاظ گردآوری اطلاعات اولیه در زمره مطالعات پیمایشی قرار دارد و اطلاعات با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه پژوهشگر ساخته گردآوری شدند که دارای 36 سوأل بود. جامعه آماری کارکنان شرکت گاز استان لرستان بودند که با این فناوریها در ارتباط هستند (320) که از این میان حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 106 نفر بصورت تصادفی طبقه­ای ساده انتخاب گردیدند. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از نرم افزارهای مورد نیاز از جمله Spss 21 و Amos graphic بود. نتایج تحلیل فرضیات با آزمونهای اماری نشان دهنده وجود رابطه معنادار بین متغیرهای مورد بررسی، و همچنین اثرگذاری آنها بود؛ به طوریکه نتایج برازش مدل پیشنهادی پژوهش نیز تصدیق کننده این نتایج بود و در این راستا فرضیه­ های پژوهش با اطمینان آماری 99% مورد تأیید قرار گرفتند. در نهایت نتایج پژوهش نشان داد که ابزار برنامه­ریز منابع سازمان بیشترین اثرات را بر کیفیت عملکرد شرکت گاز داشته که دلیل آن را می­توان این امر دانست که این ابزار یک فناوری اطلاعاتی زیرساختی در شرکت گاز محسوب می­شود.

واژگان کلیدی: کیفیت عملکرد، فناوری اطلاعات، تبادل الکترونیکی داده، برنامه ­ریزی منابع سازمان، اینترنت شرکت گاز.

 

  

فصل اول:

کلیات پژوهش
 

1-1-     مقدمه
چالش­های فزاینده محیطی به شکل قابل ملاحظه­ای کسب و کار را تحت تأثیر قرار داده است. چالش­هایی مانند تغییرات سریع، ظهور اینترنت، تنوع نیروی کار، جهانی سازی، تغییر در قوانین و مقررات، کمبود مهارت­های مورد نیاز و ظهور بخش­های خدماتی نه تنها ساختارهای سازمانی را تحت تأثیر قرار داده­اند، بلکه ماهیت و نقش همه بخش­های کسب و کار را نیز تحت تأثیر قرار داده­اند (ساعدی، 1388: 69؛ گومز و همکاران، 2001: 131). این چالش­ها سازمانها را مجبور ساخته است که از دو تسهیل کننده برای افزایش قدرت رقابتی خود استفاده کنند: مدیریت منابع انسانی و فناوری اطلاعات (نووه و همکاران، 2005). فناوری اطلاعات از زمان ظهور خود، به واسطه تأثیر عمیقی که بر اکثر جنبه­ های کسب وکار گذاشته است، نقشی انکارناپذیر در اقتصاد جهانی ایفا می­ کند. اسلیزر، ونتلینگ و کیود (2002) بیان کرده­اند، حوزه کار و رشد سریع فناوری اطلاعات بیانگر اهمیت بالای آن است. اگرچه برخی از پژوهشگران بر این باور هستند که توسعه­های اخیر اقتصادی نمایانگر این است که آینده خوبی در انتظار فناوری اطلاعات است، بسیاری دیگر از این پژوهشگران اعتقاد دارند که سرمایه ­گذاری­ها در فناوری اطلاعات به موازات اینکه کشورهای در حال توسعه اقتصاد خود را توسعه می­دهند، افزایش خواهد یافت (اسلیزر و همکاران، 2002).

بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات براین باورند که تنها بخشی از اطلاعات سازمان در فرآیندهای تصمیم گیری مورد استفاده قرار می­گیرد و بسیاری از آنها به علت فقدان متخصصان فن همچنان بی استفاده باقی می ماند. از اینرو هر ابزار فناوری اطلاعات که بتواند به سازمان در جهت ممانعت از به هدر رفتن ارزشمندترین منابع آن کمک نماید و در عین حال سازمان را در جهت حرکت از حالت تابع گرایی سنتی به سمت فرآیندگرایی یاری کند، می ­تواند در بهبود روش ها و افزایش بهره­وری منابع سازمان موثر واقع شود(لین و همکاران[1]، 2011). قابلیتهای شرکتها از نظر فناوری اطلاعات در پردازش اطلاعات ورودی، میزان شناخت را افزایش داده و سرمایه ­هایی فکری[2] ایجاد می­ کند که شرکتها را قادر به تصمیمات خردمندانه­تر و انجام اقدامات اثربخش می­نماید. چنین قابلیتهایی نشان دهنده میزان پیچیدگی شرکتها در استفاده از فناوری اطلاعات برای حمایت از به اشتراک­گذاری اطلاعات در درون شرکتها، پردازش اطلاعات ورودی و بهره ­برداری از دانش در راستای تولید خروجی­هایی ارزشمند برای بهبود عملکرد هستند(لای و همکاران[3]، 2008). با توجه به آگاهی از قابلیت های بسیار بالای فناوری اطلاعات و ارتباطات، در این پژوهش به بررسی آثار استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت عملکرد سازمان (شرکت گاز استان لرستان) پرداخته می­شود.

1-2-     اهمیت و ضرورت پژوهش
در مقدمه و بیان مسئله پژوهش به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارتقای جایگاه سازمان پرداخته شد. در ادامه به ضرورت های انجام تحقیق حاضر اشاره شده است:

ضرورت توجه به تکنولوژی­های فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت نفت و گاز و خصوصاً شرکت گاز استان لرستان که بصورت مستقیم و غیر مستقیم با کاربردهای تجاری، صنعتی، خانگی و غیره در ارتباط می­باشد؛
ورود به دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات و لزوم استفاده روز افزون از این تکنولوژی­ها برای رهبری مدیریت نوین سازمان بر پایه مدیریت استراتژیک (SIT)؛
ارتقاء سطح آگاهی کارکنان، افزایش بهره­وری در سازمان، ارتقاء عملکرد سازمان و تحدید مرزهای جدید شرکت گاز استان بر پایه مدیریت نوین فناوری اطلاعات و ارتباطات برای دستیابی به بازارهای بزرگ؛
ضرورت توجه به ارزیابی و ارزشیابی در تمامی مراحل و قسمت­های چارت سازمانی شرکت گاز استان لرستان برای برطرف کردن نقاط ضعف و از بین بردن تهدیدهای سازمانی.
 

1-3-     اهداف پژوهش
در بررسی بیان مسئله و ضرورت پژوهش مشخص شد که مسئله اساسی پیش روی پژوهش حاضر بررسی اثرات استفاده از فنون و روش های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات با کیفیت عملکرد سازمان در شرکت گاز استان لرستان می­باشد. بنابراین هدف اصلی پیش روی پژوهش حاضر به صورت ذیل مطرح می­شود:

1-4-1-        هدف اصلی پژوهش
شناسایی اثرات استفاده از روش­ها و فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطاتی بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
 

اهداف کاربردی پژوهش:
شناسایی اثرات استفاده از تبادل الکترونیکی داده بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
شناسایی اثرات استفاده از برنامه ­ریزی منابع سازمان بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
شناسایی اثرات استفاده از کامپیوتر و اینترنت بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
 

1-4-     فرضیه­ های پژوهش
به منظور بهبود مستمر کیفیت، مدیریت نیازمند بازخوردهای حاصل از شاخصهای کیفیت عملکرد از قبیل ضایعات، دوباره کاری­ها و هزینه­ های کیفیت می باشد. بنابراین، داده­های مربوط به عملکرد را نه تنها باید جمع­آوری نمود، بلکه باید آنها را منتقل نمود که این امر را می­توان با بهره گرفتن از سیستمهای فناوری اطلاعات تسهیل نمود(چانگ[4]، 2006). بنابراین، می­توان انتظار داشت که تمامی ابزارهای فناوری اطلاعات (تبادل الکترونیکی داده­ها، برنامه ­ریزی منابع­ سازمان و استفاده از کامپیوتر و اینترنت) از طریق جمع­آوری و انتقال اطلاعات مربوط به کیفیت ­عملکرد به مدیریت سازمان کمک می­نمایند. سانچز و مارتینز[5] (2011) نشان دادند که فناوری اطلاعات می ­تواند از طریق قابلیت­های[6] مدیریت کیفیت به طور غیر مستقیم بر عملکرد شرکت تأثیرگذار باشد. هیم و پنگ[7] (2010) با مطالعه 238 شرکت به این نتیجه رسیدند که استفاده از فناوری

مقدمه 3

1-2- بیان مسئله پژوهش.. 3

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش.. 5

1-4- اهداف پژوهش.. 6

1-4-1- هدف اصلی پژوهش… 6

1-4-2- اهداف علمی و تئوریک… .

1-4-3- اهداف کاربردی.. 6

1-5- فرضیه های پژوهش.. 6

1-5-1- فرضیه اصلی پژوهش… 7

1-5-2- فرضیه های فرعی پژوهش… 7

1-6- مراحل انجام پژوهش.. .

1-7- قلمروهای انجام پژوهش.. 9

1-7-1- قلمرو موضوعی. 9

1-7-2- قلمرو زمانی پژوهش… 9

1-7-3- قلمرو مکانی پژوهش… 10

1-8- کاربردهای نتایج پژوهش.. 10

1-9- جنبه های نوآوری پژوهش.. 10

1-10- تعاریف عملیاتی متغیرها و اصطلاحات پژوهش.. 11

جمع بندی فصل اول. 12

فصل دوم: مبانی تئوریک و ادبیات پژوهش

2-1- مقدمه 14

2-2- بخش اول: فناوری اطلاعات و کاربرد آن در سازمان. 15

2-2-1- اطلاعات.. 15

2-2-2- ارتباطات.. 15

2-2-3- فناوری اطلاعات.. 16

2-2-4- سواد اطلاعاتی. 16

2-2-5- انواع فناوری اطلاعات.. 18

2-2-6- شکاف دیجیتالی. 18

2-2-7- زیر ساخت های ضروری IT برای ایجاد جامعه اطلاعاتی. 19

الف)زیر ساخت های ارتباط از راه دور 19

ب)زیر ساخت های مرتبط  با دانش… 20

ج)زیر ساخت های فناوری رابط اطلاعات.. 20

2-2-8- چهار موج تغییر بنیادی در جهان و فناوری اطلاعات.. 20

موج اول: عصر کشاورزی.. 20

موج دوم: عصر صنعت.. 20

موج سوم: عصر اطلاعات.. 21

موج چهارم: عصر مجازی.. 22

بنیان فلسفی عصر اطلاعات.. 23

2-2-9- نظریات مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات.. 24

2-2-9-1- نظریه رایزمن. 24

2-2-9-2- نظریه شانون و ویور 25

2-2-9-3- نظریه مک لوهان. 25

2-2-9-4- نظریه شکاف دیجیتالی. 26

2-2-10- زندگی الکترونیک… 27

2-2-11- شهر الکترونیک… 27

2-2-11-1- شهر مجازی.. 28

2-2-11-2- مفهوم و تعریف شهر مجازی.. 29

2-2-11-3- زیر ساختار شهر الکترونیکی. 30

2-2-11-3- فعالیت های شهر الکترونیک… 31

2-2-11-4- چگونگی تحقق شهرهای الکترونیکی. 31

2-2-11-5- شهروند الکترونیکی. 32

2-2-12- اثر متداول اینترنت و فناوری اطلاعات بر سازمان. 33

2-2-13- ارتباطات و شبکه های ارتباطی در سازمان. 33

2-2-13-1- شبکه های ارتباطی در سازمان. 34

2-2-14- فناوری اطلاعات/ سیستمهای اطلاعاتی و ارتباطات سازمانی. 36

2-3- قسمت دوم: کیفیت عملکرد سازمان. 36

2-3-1- تشریح مفهوم سازمان. 37

2-3-2- تشریح مفهوم عملکرد سازمان. 38

2-3-3- تعیین کننده های عملکرد سازمان. 38

2-3-4- اندازه گیری عملکرد سازمان. 40

2-3-5- سنجه های عملکرد سازمان. 41

2-3-5-1- منشور عملکرد کنرلی و نیلی. 41

2-3-5-2- چارچوب اندازه­ گیری عملکرد روس و پوتریل. 41

2-3-5-3- نظامها و چارچوبهای اندازهگیری عملکرد 46

2-3-5-2- مدل تعالی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا (E.F.Q.M) 47

2-3-5-2-1- تأثیر فعالیت های مدیریت کیفیت بر اثربخشی سازمان. 47

2-3-5-2- 2- تأثیر فعالیت های مدیریت کیفیت بر رضایت شتریان.. 47

2-4- بخش سوم: اثرات استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت عملکرد سازمان. 52

2-5- بخش چهارم: کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکت گاز استان لرستان. 59

2-5-1- سیستم مدیریت وبگاه‌های شرکت ملی گاز ایران و استان لرستان. 59

2-5-2- پورتال اینترنتی و اینترانتی شرکت گاز 59

2-5-3- زیرسیستم صورتحساب مشترکین بر روی وب.. 60

2-5-3- سیستم پست الکترونیک… 60

2-5-4- ارسال الکترونیکی صورتحساب کارکنان. 61

2-5-5- بخش کاربران و پاسخگویی. 61

2-5-6- سیستم مدیریت نام دامنه‌ها 62

2-5-7- سیستم مدیریت نرم افزاری.. 62

جمع بندی فصل دوم 64

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه 66

3-2- طرح پژوهش.. 66

3-3- روش تحقیق. 66

3-4- ابزار گردآوری اطلاعات. 67

3-5- روش گردآوری اطلاعات. .

3-6- ابزار گردآوری اطلاعات و ویژگیهای آن. 67

3-7- شاخص ها و متغیر های تحقیق. 68

3-7-1- متغیرهای پژوهش.. 70

3-7-2- روش سنجش متغیرها 71

3-8- روایی و پایایی ابزار تحقیق. 72

3-9- جامعه مورد مطالعه 73

3-9-1- تعیین حجم نمونه 74

3-10- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات. 75

جمع بندی فصل سوم 77

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ های پژوهش

4-1- مقدمه 79

4-2- تحلیل توصیفی یافته ها 79

4-2-1- یافته های دموگرافیک اعضای جامعه مورد مطالعه. 79

4-2-2- جنسیت جامعه مورد مطالعه. 79

4-2-3- سن اعضای جامعه مورد مطالعه. 80

4-2-4- میزان تحصیلات اعضای جامعه مورد مطالعه. 80

4-2-5- میزان سابقه کاری کارکنان شرکت گاز 81

4-3- تجزیه و تحلیل سوألات توصیفی پرسشنامه. 82

4-4- تجزیه و تحلیل سوألات اصلی پرسشنامه. 85

4-4-1- تحلیل شاخص اثرات فناوی اطلاعات بر شرکت گاز 85

4-4-2- تحلیل شاخص ابزارهای فناوری اطلاعات در شرکت گاز 86

4-4-3- تحلیل شاخص اثرات فناوی اطلاعات بر کیفیت عملکرد شرکت گاز 89

4-5- تحلیل استنباطی از یافته های تحقیق. 90

4-5-1- آزمون کلموگروف اسمیرنوف.. 90

4-5-2- آزمون همبستگی اسپیرمن. 92

4-5-2-1- فرضیه اول. 92

4-5-2-2- فرضیه دوم. 93

4-5-2-3- فرضیه سوم. 94

4-5-2-4- فرضیه اصلی تحیقق.. 94

4-5-3- آزمون رگرسیون و تحلیل اثرات.. 95

4-5-4- تحلیل اثرات متغیرهای پژوهش با معادلات ساختاری.. 97

جمع بندی فصل چهارم 99

فصل پنجم: آزمون فرضیات، نتیجه­گیری و ارائه راهکارها

5-1- مقدمه 100

5-2- جمع بندی فرضیات پژوهش.. 101

5-2-1- تحلیل داده ها با آزمون کلموگروف-اسمیرنوف.. 101

5-2-2- تحلیل فرضیه ها با آزمون همبستگی اسپیرمن. 102

5-2-2-1- فرضیه اول. 102

5-2-2-2- فرضیه دوم. 102

5-2-2-3- فرضیه سوم. 103

5-2-2-4- فرضیه اصلی تحیقق.. 103

5-2-3- آزمون فرضیه های پژوهش با رگرسیون جهت تحلیل اثرات.. 104

5-2-3-1- آزمون مدل پیشنهادی پژوهش با روش معادلات ساختاری.. 104

5-3- بحث و نتیجه گیری. 105

5-4- پیشنهادات پژوهش.. 108

5-5- پیشنهادات تئوریک پژوهش.. 110

منابع و مأخذ 111

ضمائم

پیوست یک

پیوست دو

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

جدول 2-1: تعریف مفاهیم پایه فناوری اطلاعات………………………………………………………………………………17

جدول 2-2: انواع فناوریهای ارتباطی و کاربرد آنها…………………………………………………………………………….18

جدول 2-3: مقایسه شبکه ­های مختلف ارتباطی………………………………………………………………………………….36

جدول 2-4: فعالیتهای مدیریت کیفیت و مبانی نظری آن…………………………………………………………………….60

جدول 2-5: تشریح هر یک از اصول مدیریت کیفیت و مبانی آن…………………………………………………………61

جدول 3-1: مشخصات سوألات عمومی و فردی پرسشنامه پژوهش…………………………………………………….66

جدول 3-2: شاخص­ها، مولفه­ها و متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………47

جدول 3-3: تعیین ماهیت متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………….68

جدول 3-4: نتایج محاسبه آلفای کرونباخ برای پژوهش حاضر…………………………………………………………….71

جدول 3-5: محاسبه آلفای کرونباخ برای شاخص­های پرسشنامه………………………………………………………….71

جدول 3-64: تقسیم بندی کارکنان اداره گاز استان لرستان………………………………………………………………….72

جدول 4-1: جنسیت اعضای جامعه مورد مطالعه……………………………………………………………………………….77

جدول 4-2: سطح تحصیلات اعضای جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………..78

جدول 4-3: میزان سابقه کاری کارکنان شرکت گاز……………………………………………………………………………80

جدول 4-4: میزان ارتباط کارکنان شرکت گاز با فناوریهای IT……………………………………………………………81

جدول 4-5: میزان استفاده شرکت گاز از فناوریهای IT برای انجام امور……………………………………………….81

جدول 4-6: میزان استفاده شما از فناوریهای IT برای انجام کارهای روزمره اداری………………………………..82

جدول 4-7: میانگین، انحراف معیار و بار عاملی متغیرهای اثرات فناوری اطلاعات بر شرکت گاز لرستان…84

جدول 4-8: میانگین، انحراف معیار و بار عاملی متغیرهای ابزارهای فناوری اطلاعات در شرکت گاز……….86

جدول 4-9: میانگین، انحراف معیار و بار عاملی متغیرهای ارتقای کیفیت عملکرد شرکت گاز…………………88

جدول ۴-10: نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش………………..89

جدول ۴-11: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای تبادل الکترونیکی داده و کیفیت عملکرد شرکت گاز……….90

جدول ۴-12: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای برنامه ریزی منابع سازمان و کیفیت عملکرد شرکت گاز…..91

جدول ۴-13: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای استفاده از اینترنت و افزایش کیفیت عملکرد شرکت گاز….92

جدول ۴-14: همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای استفاده از فناوری اطلاعات و کیفیت عملکرد شرکت گاز..93

جدول شماره 4-15: نتایج آزمون رگرسیون خطی ساده بین متغیرهای پژوهش………………………………………94

جدول4-16: نتایج تحلیل فرضیه­ های پژوهش با بهره گرفتن از تبیین اثرات متغیرها……………………………………..95

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

شکل 1-2: مرحل مختلف انجام پژوهش…………………………………………………………………………………………….9

شکل 2-1: پنج مدل نشان دهنده شبکه ارتباطی داخل گروه های ارتباطات سازمانی………………………………..36

شکل 2-5: مدل مفهومی پژوهش: نحوه تأثیرگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان………..56

شکل 2-2: وضعیت ساختار سازمان پیش و پس از بکارگیری IS/IT…………………………………………………..37

شکل 2-3: وضعیت ساختار سازمان پس از نهادینه شدنIS/IT…………………………………………………………..37

شکل 2-4: منشور عملکرد کنرلی و نیلی، 2000………………………………………………………………………………..53

شکل 2-5: چارچوب خرد- کلان اندازه ­گیری عملکرد .منبع: روس و پوتریل، 2003……………………………..54

شکل 2-6: مدل تعالی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا(E.F.Q.M). منبع: رمضان و همکاران، 2013……………….58

شکل 2-7: اثرات فناوری اطلاعات بر کیفیت عملکرد سازمان های تولیدی.حسینی و همکاران، 1392……..67

شکل 2-8: روند تهیه مدل مفهومی و استنتاج آن……………………………………………………………………………….77

شکل 3-1: تشریح قسمت­های طیف لیکرت و اساس امتیازبندی سنجش نظرات……………………………………69

شکل 3-2 : جمع­بندی ارزش­های طیف لیکرت و تبدیل به مقیاس فاصله­ای…………………………………………70

شکل 3-3: رابطه آماری آلفای کرونباخ برای محاسبه پایایی ابزار تحقیق……………………………………………….70

شکل 3-4: فرمول تعیین حجم نمونه کوکران برای جامعه متناهی…………………………………………………………73

شکل 3-5: مدل روش شناسی تحقیق……………………………………………………………………………………………….74

شکل 4-1: ضرایب رگرسیونی غیر استاندارد مدل پیشنهادی پژوهش……………………………………………………96

شکل 4-2: ضرایب رگرسیونی استاندارد مدل پیشنهادی پژوهش…………………………………………………………97

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

نمودار 4-1: مقایسه جنسیت اعضای جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………….78

نمودار 4-2: مقایسه سطح تحصیلات اعضای جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………79

نمودار 4-3: مقایسه میزان سابقه کاری اعضای جامعه مورد مطالعه……………………………………………………….80

نمودار 4-4: نحوه ارتباط کارکنان شرکت گاز با فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی……………………………………..81

نمودار 4-5: درصد استفاده شرکت گاز از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی……………………………………………..82

 

 

چکیده

پژوهشگران مطالعات IT در جریان استفاده از فناوری اطلاعات در سازمان اظهار کرده­اند که هر گونه ابزار فناوری اطلاعات که بتواند در جهت ممانعت از به هدر رفتن منابع سازمان کمک کند و در عین حال سازمان را در جهت حرکت از حالت تابع گرایی سنتی به سمت فرآیندگرایی یاری کند، می ­تواند در بهبود روش­ها و افزایش بهره­وری منابع سازمان موثر واقع شود. در این ارتباط پژوهش حاضر با مطالعات اکتشافی اولیه به انتخاب سه ابزار تبادل الکترونیکی داده، برنامه ­ریزی منابع سازمان و استفاده از کامپیوتر و اینترنت، بعنوان ابزارهای اصلی فناوری اطلاعات در شرکت گاز لرستان دست زد تا بر اساس آن به این سوأل پاسخ دهد که بین استفاده از فناوری اطلاعات و کیفیت عملکرد شرکت گاز رابطه معناداری وجود دارد؟. روش تحقیق این پژوهش بصورت توصیفی- همبستگی و زمینه یابی است که به لحاظ قابلیت اجرایی از نوع کاربردی می­باشد. به لحاظ گردآوری اطلاعات اولیه در زمره مطالعات پیمایشی قرار دارد و اطلاعات با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه پژوهشگر ساخته گردآوری شدند که دارای 36 سوأل بود. جامعه آماری کارکنان شرکت گاز استان لرستان بودند که با این فناوریها در ارتباط هستند (320) که از این میان حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 106 نفر بصورت تصادفی طبقه­ای ساده انتخاب گردیدند. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از نرم افزارهای مورد نیاز از جمله Spss 21 و Amos graphic بود. نتایج تحلیل فرضیات با آزمونهای اماری نشان دهنده وجود رابطه معنادار بین متغیرهای مورد بررسی، و همچنین اثرگذاری آنها بود؛ به طوریکه نتایج برازش مدل پیشنهادی پژوهش نیز تصدیق کننده این نتایج بود و در این راستا فرضیه­ های پژوهش با اطمینان آماری 99% مورد تأیید قرار گرفتند. در نهایت نتایج پژوهش نشان داد که ابزار برنامه­ریز منابع سازمان بیشترین اثرات را بر کیفیت عملکرد شرکت گاز داشته که دلیل آن را می­توان این امر دانست که این ابزار یک فناوری اطلاعاتی زیرساختی در شرکت گاز محسوب می­شود.

واژگان کلیدی: کیفیت عملکرد، فناوری اطلاعات، تبادل الکترونیکی داده، برنامه ­ریزی منابع سازمان، اینترنت شرکت گاز.

 

  

فصل اول:

کلیات پژوهش
 

1-1-     مقدمه
چالش­های فزاینده محیطی به شکل قابل ملاحظه­ای کسب و کار را تحت تأثیر قرار داده است. چالش­هایی مانند تغییرات سریع، ظهور اینترنت، تنوع نیروی کار، جهانی سازی، تغییر در قوانین و مقررات، کمبود مهارت­های مورد نیاز و ظهور بخش­های خدماتی نه تنها ساختارهای سازمانی را تحت تأثیر قرار داده­اند، بلکه ماهیت و نقش همه بخش­های کسب و کار را نیز تحت تأثیر قرار داده­اند (ساعدی، 1388: 69؛ گومز و همکاران، 2001: 131). این چالش­ها سازمانها را مجبور ساخته است که از دو تسهیل کننده برای افزایش قدرت رقابتی خود استفاده کنند: مدیریت منابع انسانی و فناوری اطلاعات (نووه و همکاران، 2005). فناوری اطلاعات از زمان ظهور خود، به واسطه تأثیر عمیقی که بر اکثر جنبه­ های کسب وکار گذاشته است، نقشی انکارناپذیر در اقتصاد جهانی ایفا می­ کند. اسلیزر، ونتلینگ و کیود (2002) بیان کرده­اند، حوزه کار و رشد سریع فناوری اطلاعات بیانگر اهمیت بالای آن است. اگرچه برخی از پژوهشگران بر این باور هستند که توسعه­های اخیر اقتصادی نمایانگر این است که آینده خوبی در انتظار فناوری اطلاعات است، بسیاری دیگر از این پژوهشگران اعتقاد دارند که سرمایه ­گذاری­ها در فناوری اطلاعات به موازات اینکه کشورهای در حال توسعه اقتصاد خود را توسعه می­دهند، افزایش خواهد یافت (اسلیزر و همکاران، 2002).

بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات براین باورند که تنها بخشی از اطلاعات سازمان در فرآیندهای تصمیم گیری مورد استفاده قرار می­گیرد و بسیاری از آنها به علت فقدان متخصصان فن همچنان بی استفاده باقی می ماند. از اینرو هر ابزار فناوری اطلاعات که بتواند به سازمان در جهت ممانعت از به هدر رفتن ارزشمندترین منابع آن کمک نماید و در عین حال سازمان را در جهت حرکت از حالت تابع گرایی سنتی به سمت فرآیندگرایی یاری کند، می ­تواند در بهبود روش ها و افزایش بهره­وری منابع سازمان موثر واقع شود(لین و همکاران[1]، 2011). قابلیتهای شرکتها از نظر فناوری اطلاعات در پردازش اطلاعات ورودی، میزان شناخت را افزایش داده و سرمایه ­هایی فکری[2] ایجاد می­ کند که شرکتها را قادر به تصمیمات خردمندانه­تر و انجام اقدامات اثربخش می­نماید. چنین قابلیتهایی نشان دهنده میزان پیچیدگی شرکتها در استفاده از فناوری اطلاعات برای حمایت از به اشتراک­گذاری اطلاعات در درون شرکتها، پردازش اطلاعات ورودی و بهره ­برداری از دانش در راستای تولید خروجی­هایی ارزشمند برای بهبود عملکرد هستند(لای و همکاران[3]، 2008). با توجه به آگاهی از قابلیت های بسیار بالای فناوری اطلاعات و ارتباطات، در این پژوهش به بررسی آثار استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت عملکرد سازمان (شرکت گاز استان لرستان) پرداخته می­شود.

1-2-     اهمیت و ضرورت پژوهش
در مقدمه و بیان مسئله پژوهش به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارتقای جایگاه سازمان پرداخته شد. در ادامه به ضرورت های انجام تحقیق حاضر اشاره شده است:

ضرورت توجه به تکنولوژی­های فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت نفت و گاز و خصوصاً شرکت گاز استان لرستان که بصورت مستقیم و غیر مستقیم با کاربردهای تجاری، صنعتی، خانگی و غیره در ارتباط می­باشد؛
ورود به دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات و لزوم استفاده روز افزون از این تکنولوژی­ها برای رهبری مدیریت نوین سازمان بر پایه مدیریت استراتژیک (SIT)؛
ارتقاء سطح آگاهی کارکنان، افزایش بهره­وری در سازمان، ارتقاء عملکرد سازمان و تحدید مرزهای جدید شرکت گاز استان بر پایه مدیریت نوین فناوری اطلاعات و ارتباطات برای دستیابی به بازارهای بزرگ؛
ضرورت توجه به ارزیابی و ارزشیابی در تمامی مراحل و قسمت­های چارت سازمانی شرکت گاز استان لرستان برای برطرف کردن نقاط ضعف و از بین بردن تهدیدهای سازمانی.
 

1-3-     اهداف پژوهش
در بررسی بیان مسئله و ضرورت پژوهش مشخص شد که مسئله اساسی پیش روی پژوهش حاضر بررسی اثرات استفاده از فنون و روش های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات با کیفیت عملکرد سازمان در شرکت گاز استان لرستان می­باشد. بنابراین هدف اصلی پیش روی پژوهش حاضر به صورت ذیل مطرح می­شود:

1-4-1-        هدف اصلی پژوهش
شناسایی اثرات استفاده از روش­ها و فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطاتی بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
 <p><a href="http://40y.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%ab%d8%b1%d8%a7%d8%aa-%d9%81%d9%86%d8%a7%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d8%b7%d9%84%d8%a7%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d9%88-%d8%a7%d8%b1%d8%aa%d8%a8/">&nbsp;</a></p><p><a href="http://40y.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%ab%d8%b1%d8%a7%d8%aa-%d9%81%d9%86%d8%a7%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d8%b7%d9%84%d8%a7%d8%b9%d8%a7%d8%aa-%d9%88-%d8%a7%d8%b1%d8%aa%d8%a8/"><img class="alignnone wp-image-170857″ src="https://arshadfile.ir/wp-content/uploads/2019/08/6_001-260x300-260x300.png” alt="برای دانلود متن کامل پایان نامه ها اینجا کلیک کنید” width="182″ height="210″ /></a></p>

اهداف کاربردی پژوهش:
شناسایی اثرات استفاده از تبادل الکترونیکی داده بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
شناسایی اثرات استفاده از برنامه ­ریزی منابع سازمان بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
شناسایی اثرات استفاده از کامپیوتر و اینترنت بر کیفیت عملکرد شرکت گاز استان لرستان.
 

1-4-     فرضیه­ های پژوهش
به منظور بهبود مستمر کیفیت، مدیریت نیازمند بازخوردهای حاصل از شاخصهای کیفیت عملکرد از قبیل ضایعات، دوباره کاری­ها و هزینه­ های کیفیت می باشد. بنابراین، داده­های مربوط به عملکرد را نه تنها باید جمع­آوری نمود، بلکه باید آنها را منتقل نمود که این امر را می­توان با بهره گرفتن از سیستمهای فناوری اطلاعات تسهیل نمود(چانگ[4]، 2006). بنابراین، می­توان انتظار داشت که تمامی ابزارهای فناوری اطلاعات (تبادل الکترونیکی داده­ها، برنامه ­ریزی منابع­ سازمان و استفاده از کامپیوتر و اینترنت) از طریق جمع­آوری و انتقال اطلاعات مربوط به کیفیت ­عملکرد به مدیریت سازمان کمک می­نمایند. سانچز و مارتینز[5] (2011) نشان دادند که فناوری اطلاعات می ­تواند از طریق قابلیت­های[6] مدیریت کیفیت به طور غیر مستقیم بر عملکرد شرکت تأثیرگذار باشد. هیم و پنگ[7] (2010) با مطالعه 238 شرکت به این نتیجه رسیدند که استفاده از فناوری