ارزیابی اثرات تجمعی (CEA) توسعه صنایع پتروشیمی منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر
 
استاد راهنما:
دکتر احد ستوده
 
اساتید مشاور:
دکتر حمیدرضا عظیم زاده
مهندس سید جعفر عصمت ساعتلو
 
زمستان 1392
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب
عنوان                                                       صفحه

فصل اول چارچوب نظری… 1

1-1 مقدمه. 2

1-2 ضرورت انجام تحقیق.. 6

1-3 سوالات پژوهشی.. 7

1-4  فرضیات تحقیق.. 7

1-5 اهداف تحقیق.. 8

1-6 روش تحقیق.. 8

فصل دوم مبانی نظری… 11

2-1 پیشینه پژوهش…. 12

2-1-1 پیشینه پژوهش در خارج از کشور 12

2-1-2پیشینه پژوهش در داخل کشور 17

2-2 ارزیابی اثرات تجمعی محیط زیستی.. 18

2-2-1  تعاریف دیگر راجع به اثرات تجمعی: 20

2-2-2 واژه­های کلیدی تعریف شده در رابطه با ارزیابی اثرات تجمعی.. 20

2-3 تاریخچه. 23

2-3-1 دستورالعمل­ها و مفاهیم اولیه ارزیابی اثرات تجمعی.. 24

2-3-1-1 کانادا 1994.. 24

2-3-1 -1-1 دستورالعمل فرآیند انجام ارزیابی اثرات تجمعی کانادا 25

2-3-1-2 دستورالعمل اتحادیه امریکا1996.. 25

2-3-1-3 دستورالعمل اتحادیه اروپا 1997.. 26

2-3-1-4 دستورالعمل استرالیا 1990.. 26

2-4 روش های ارزیابی اثرات تجمعی.. 27

2-4-1 روش Ad Hoc. 27

2-4-2 چک­لیستها 28

2-4-3 ماتریس­ها Matrices 28

2-4-4 مدلسازی، مدلسازی مفهومی با شبکه­ها و سیستم­های نموداری.. 30

2-4-5 مدلسازی، مدلسازی شبیه­سازی کامپیوتری.. 30

2-4-6 تجزیه و تحلیل روند  Trends Analysis 30

2-4-7 تجزیه و تحلیل مکانی- نقشه­ برداری و روی­همگذاری Spatial Analysis 31

2-4-8 تجزیه و تحلیل سیمای سرزمین  Landscape Analysis 31

2-4-9  تجزیه و تحلیل اکوسیستم Ecosystem Analysis 32

2-4-10 تجزیه و تحلیل ظرفیت قابل تحمل Carrying Capacity Analysis 32

2-4-11 روش های تطبیقی.. 33

2-4-12  شبکه­ها Networks 33

2-4-13 تجزیه و تحلیل مکانی- سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS. 34

2-5 انتخاب روش مناسب CEA.. 35

2-5-1 نکات کلیدی برای انتخاب روشها 35

2-5-2 ویژگیهای روش های CEA.. 36

2-6 فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) 36

2-6-1 اصول فرایند تحلیل سلسله مراتبی.. 37

2-6-2 مراحل فرایند تحلیل سلسله مراتبی.. 37

2-6-2-1 ساختن سلسله مراتبی.. 38

2-6-2-2 محاسبه وزن.. 38

2-6-3روش های محاسبه وزن نسبی.. 39

2-6-4 مزایای فرایند تحلیل سلسله مراتبی.. 40

2-7 سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) 41

2-7-1 ارتباط مراحل CEA با GIS. 42

2-7-2 ضرورت استفاده از GIS. 43

2-7-3 کاربرد GIS در CEA.. 44

2-7-4 مزایای بالقوه از لینک کردن GIS با CEA.. 44

2-7-5 محدودیتهای GIS. 45

2-8 روش معکوس فاصله: (Inverse Distance Method) 45

2-9 ماتریس تعامل در CEA.. 46

2-9-1 روش ماتریس چندگانه آرگون.. 46

2-10 ماتریس پاستاکیا (RIAM) 47

2-11 نتیجه­گیری از روش های ارزیابی اثرات تجمعی.. 52

فصل سوم: مواد و روشها 57

1-3 معرفی منطقه مورد مطالعه. 58

3-1-1-منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی.. 58

3-1-2 مشخصات منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی.. 59

3-1-2-1 سایت شماره 1.. 61

3-1-2-2- سایت شماره 2.. 61

3-1-2-3- سایت شماره 3.. 62

3-1-2-4 – سایت شماره 4.. 64

3-1-2-5 – سایت شماره 5.. 66

3-2 شناسایی منابع آلاینده در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر. 68

3-2-1 آلودگی هوا 68

3-2-2 آلودگی پساب مجتمع­ها 70

3-3 بررسی وضعیت محیط زیستی اطراف منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر. 70

3-3-1 خورموسی.. 70

3-1-3 اهمیت خوریات… 72

3-1-4 اقلیم.. 74

3-1-4-1 بـاد. 74

3-1-5 توپوگرافی: 75

3-1-6 زمین­شناسی.. 76

3-1-7 محیط بیولوژیکی.. 76

3-1-7-1پوشش گیاهی.. 76

3-1-7-2حیات وحش (فون منطقه) 78

3-5 مطالعات اجتماعی و اقتصادی فرهنگی.. 81

3-5-1 جمعیت… 81

3-5-2 صنعت… 81

3-6 ویژگیهای پارامترهای مورد بررسی.. 82

3-6-1- نیاز شیمیایی به اکسیژن.. 83

3-6-2 اسیدیته. 83

3-6-3 کدورت… 83

3-6-4 کل مواد جامد محلول در آب ( TDS) 83

3-6-5 منوکسیدکربن CO.. 89

3-6-6 اکسیدهای ازت NOx. 89

3-6-7 دیاکسید گوگرد SO2 90

3-6-8  تراز فشار صوت   Sound Pressure Level 94

3-7 روش تحقیق.. 99

3-7-1 عملیات میدانی.. 101

3-7-2 ابزارها و نرمافزارها 101

3-7-3 چگونگی جمع­آوری و تجزیه و تحلیل داده­ ها 101

3-7-4 محاسبه شاخص آلودگی.. 104

فصل چهارم: یافته­ ها 107

4-1 نتایج.. 108

4-1-1 بررسی آلودگی هوا 118

4-1-2 بررسی آلودگی آب… 119

4-1-3 بررسی آلودگی صوت… 121

4-1-4 ماتریسهای تعاملی.. 128

4-1-4-1 ماتریس تعاملی آلاینده­های هوا 128

4-1-4-2 ماتریس تعاملی آلاینده­های آب… 130

4-1-4-3 ماتریس تعاملی آلاینده های صوت… 133

فصل پنجم بحث و نتیجه­گیری… 137

5-1 مقایسه روش سیستم اطلاعات جغرافیایی با ماتریس تعاملی در ارزیابی اثرات تجمعی   138

5-1-1 سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) 138

5-1-2 ماتریس تعاملی.. 139

5-2پاسخ به سوالات پژوهشی.. 140

5-3 بحث… 143

5-4 برنامه ­های مدیریت محیط­زیستی.. 146

5-4-1 برنامه کنترل کیفیت و کمیت آب… 146

5-4-2 برنامه کنترل کیفیت هوا و صدا 146

5-4-3 تنظیم برنامه کنترل و پایش محیط­زیستی.. 147

5-4-4 برنامه ­های کنترل شاخص­های اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی.. 147

5-4- 5 ارائه گزارش نتایج.. 148

5-4-6 مراقبت و پایش طرحهای مدیریت… 148

5-4-7 بررسی و مراقبت در طرح مدیریت بازسازی منطقه. 148

5-4-8 مراقبت و بررسی در طرح مدیریت آلاینده­ها 149

5-4-9 اطلاعرسانی و آموزش…. 149

5-5 راهکارهای فنی و مدیریتی کاهش و کنترل آلایندهها سازگار با محیط­زیست… 150

5-6 محدودیت­های تحقیق.. 151

5-7 پیشنهادات… 151

منابع.. 153

پیوست ها 162

فهرست شکل‌ها و نمودارها

عنوان                                                                                                              صفحه

شکل 1-1 نمودار مراحل کلی انجام تحقیق.. 9

شکل2-1: ساختار معیارهای تصمیم ­گیری در چهار سطح (اقتباس از قدسی پور،1384) 38

شکل 3-1 موقعیت منطقه مورد مطالعه. 58

شکل 3-2تصویر ماهواره ای سال 2000منطقه ویژه اقتصادی و خورهای اطراف آن.. 59

شكل 3-3:  نقشه جامع منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر (علیشاهی و همکاران، 1387). 60

شكل 3-4: نمایی از واحد الفین پتروشیمی مارون.. 62

شكل 3-5: نمایی از دودكشهای موجود در منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر. 69

شکل 3-6 منطقه بین جزرمدی خورموسی.. 72

شکل 3-7: موقعیت خوریات ماهشهر. 73

شكل 3-8: گل‌باد شهرستان ماهشهر. 75

شکل 3-9: مرز منطقه ویژه اقتصادی و مجتمع­های فعال از نظر پساب… 85

 

نمودار3-1:  غلظت آلاینده COD از خروجی فاضلاب مجتمع­ها 86

نمودار3-2: غلظت سالانه TDS خروجی مجتم­عهای پتروشیمی.. 86

نمودار3-3: غلظتهای pH خروجی مجتمع­ها 87

نمودار 3-4: غلظت کدورت از خروجی فاضلاب مجتمع­ها 87

شکل 3-10: مرز منطقه ویژه و موقعیت مجتمعهای فعال ازنظر آلودگی هوا 91

نمودار 3-5: غلظت  سالانهNOx مجتمع­های منطقه. 92

نمودار 3-6: غلظت  سالانه CO مجتمع­های منطقه ویژه 92

نمودار3-7: غلظت  سالانه SO2 مجتمع­های منطقه ویژه 93

شکل 3-11: مرز منطقه ویژه و نقاط نمونه­برداری صوت… 95

شکل 3-12: مرز منطقه ویژه و موقعیت خوریات منطقه. 99

شکل 3-13 مرز منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر. 100

نمودار4-1 : مقایسه آلاینده CO مجتمع­های منطقه ویژه 108

نمودار4-2: مقایسه آلاینده NOx مجتمع­های منطقه ویژه 108

نمودار4-3: مقایسه آلاینده 2SO مجتمع­های منطقه ویژه 109

نمودار4-4:  مقایسه آلاینده  COD مجتمع­های منطقه ویژه 109

نمودار4-5: مقایسه میزان کدورت خروجی فاضلاب مجتمع­های منطقه ویژه 109

نمودار4-6:  مقایسه آلاینده TDS مجتمع­های منطقه ویژه 110

شکل4-1: پهنه­بندی آلاینده NOx 111

شکل  4-2: طبقه ­بندی آلاینده NOx 111

شکل 4-3: پهنه­بندی آلاینده SO2 خروجی از مجتمع­ها 112

شکل 4-4: طبقه ­بندی آلاینده SO2 112

شکل4-5: پهنه­بندی آلاینده CO خروجی از مجتمع­ها 113

شکل 4-6: طبقه ­بندی آلاینده CO.. 113

شکل 4-7 : پهنهبندی کمی کدورت خروجی از مجتمع­ها 114

شکل 4-8: طبقه ­بندی کیفی میزان کدورت فاضلاب خروجی مجتمع­ها 114

شکل 4-9 : پهنه­بندی آلاینده TDS خروجی از مجتمع­ها 115

شکل4-10: طبقه ­بندی میزان TDSخروجی فاضلاب مجتمع­ها 115

شکل  4-11: پهنه­بندی آلاینده pH خروجی از مجتمع­ها 116

شکل 4-12: طبقه ­بندی میزان pHخروجی فاضلاب مجتمع­ها 116

شکل 4-13 : پهنه­بندی آلاینده COD خروجی از مجتمع­ها 117

شکل 4-14 طبقه ­بندی میزان COD خروجی فاضلاب مجتمع­ها 117

شکل 4-15: نقشه اثرات تجمعی آلاینده­های هوای خروجی از دودکش مجتمع­ها 119

شکل 4-16: نقشه اثرات تجمعی آلاینده­های فاضلاب خروجی از مجتمع­ها 120

شکل 4-17: نقشه اثرات تجمعی صوت… 122

شکل 4-18: نقشه اثرات تجمعی آب بر خاک منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر. 124

شکل 4-19: نقشه اثرات تجمعی آب در بخشهای آبی موجود در منطقه ویژه 124

شکل 4-21: طبقه ­بندی میزان اسیدیته خروجی از فاضلاب مجتمع­ها و خوریات منطقه. 125

شکل 4-20: طبقه ­بندی میزان کدورت خروجی از مجتمع­ها و کدورت موجود در خوریات منطقه  125

شکل 4-22: نقشه اثرات تجمعی آب بر خورموسی و منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر. 126

شکل 4-23: نقشه شاخص تجمعی آلودگی فلزات سنگین خوریات ماهشهر. 126

شکل 4-24: نقشه شاخص تجمعی آلودگی پارامترهای آب خوریات ماهشهر. 127

شکل 4-25: نقشه شاخص تجمعی آلودگی فاضلاب مجتمع­ها 127

شکل 4-26 : موقعیت مجتمع­های کدبندی شده هوا 129

شکل 4-27 : موقعیت مجتمع­های کدبندی شده آب… 131

نمودار4-8: میزان دامنه حرفی اثرات… 136

فهرست جداول

عنوان                                                                                                              صفحه

جدول 2-1 مقایسه EIA و CEA در سطح پروژه 26

جدول2-2مقادیرکمی قضاوتهای مدل AHP(مقیاسی برای انجام مقایسه­های زوجی) 39

جدول 2-3 ارتباط مراحل CEA با GIS. 42

جدول 2-4: معیارهای ارزیابی.. 49

جدول 2-5 : محدوده مقادیر برای مقدار ES. 50

جدول 3-1  جمعیت شهرستان ماهشهر در سال 1390.. 81

جدول 3-2: مقادیر میانگین سالانه آلاینده­های پساب خروجی فاضلابهای مجتمع­های منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر(بر حسب ppm) 84

جدول 3-3 : استانداردهای خروجی فاضلاب از مجتمع­های پتروشیمی (بر حسب ppm) 85

جدول  3-4: نتایج بدست آمده از آمار توصیفی مربوط به پارامترهای فاضلاب خروجی مجتمع­ها 85

جدول 3-5: وزن­های بدست آمده از پرسشنامه. 88

جدول  3-6 : وزن مربوط به طبقات اسیدیته آب… 88

جدول 3-7 : وزن مربوط به TDS. 88

جدول 3-8 : وزن مربوط به کدورت… 89

جدول 3-9 : وزن مربوط به COD.. 89

جدول3-10: میانگین سالانه آلاینده­های هوای خروجی دودکش­های مجتمع­های  منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر 90

جدول  3-11: استانداردهای آلاینده­های هوا 91

جدول 3-12: نتایج بدست آمده از آمار توصیفی مربوط به آلاینده­های هوا خروجی از دودکش مجتمع­ها 91

جدول 3-13 : وزن مربوط به CO.. 93

جدول 3-14 : وزن مربوط به SO2 93

جدول 3-15 : وزن مربوط به NOx 94

جدول 3-16: مقادیر میانگین آلاینده­های  صوت خروجی از مجتمع­های منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر (برحسب دسی بل) 94

جدول 3-17:  نتایج بدست آمده از آمار توصیفی صوت مجتمع­ها 95

جدول 3-18 : موقعیت جغرافیایی خوریات ماهشهر. 96

جدول 3-19 : مقادیر آلاینده­های خوریات ماهشهر (بر حسب میلی گرم بر لیتر) 96

جدول 3-20 : مقادیر فلزات سنگین خوریات ماهشهر (برحسب میکروگرم بر گرم) 97

جدول 3-21 : مقادیر شاخصهای تجمعی آلودگی خوریات… 97

جدول 3-22 : مقادیر شاخص تجمعی فلزات سنگین خوریات… 98

جدول3-23: استاندارد کیفیت رسوب حفاظت محیطزیست نیویورک برای فلزات سنگین  (برحسب میکروگرم بر گرم) 98

جدول 3-24: استانداردهای مربوط به پارامترهای آب… 98

جدول  3-25: نتایج بدست آمده از آمار توصیفی پارامترهای خوریات ماهشهر. 99

جدول 3-26: طبقه ­بندی کیفی شاخص درجه آلودگی اصلاح شده 104

جدول3-27: کنشهای متقابل بین پروژه­های مختلف… 105

جدول 4-1 : کدبندی مجتمع­ها جهت ایجاد ماتریس تعاملی آلاینده­های هوا 129

جدول 4-2 : تعیین ضرایب تعاملی بین مجتمع­ها 130

جدول 4-3 : ماتریس محاسبه اثرات تجمعی.. 130

جدول 4-4 : کدبندی مجتمع­ها جهت ایجاد ماتریس تعاملی آلاینده­های آب… 132

جدول 4-5 : تعیین ضرایب تعاملی بین مجتمع­ها 132

جدول 4-6 : ماتریس محاسبه اثرات تجمعی.. 133

جدول 4-7 : کدبندی مجتمع­ها جهت ایجاد ماتریس تعاملی صوت… 134

جدول 4-8 : تعیین ضرایب تعاملی بین مجتمع­ها 135

جدول 4-9 : ماتریس محاسبه اثرات تجمعی.. 135

جدول 4-10 : نتایج حاصل از ماتریس پاستاکیا 136

چکیده
نظام اکولوژیکی ، نظامی فراگیر و به­هم پیوسته می­باشد و اقدامات انسانی نیز ترکیبی از فعالیتهای بزرگ ، کوچک و تکراری می­باشند. آنچه مسلم است ، این است که هر تصمیم و اقدام انسان بر محیط­زیست اثر می­گذارد به عبارتی دیگر ، فعالیتهای انسانی ، چه خرد و چه کلان در بستر نظام اکولوژیکی مجتمع می­گردند. در کشور ایران ارزیابی آثار توسعه بر محیط­زیست فقط در سطح پروژه به صورت (ارزیابی اثرات توسعه[1]) انجام می­شود. ضعف قابل توجه پروژه­های متمرکز بر EIA به­طور­کلی عدم توانایی کافی آن در رسیدگی به اثرات تجمعی بر محیط­زیست است اگر چه گزارش­های ارزیابی آثار توسعه بر محیط­زیست اطلاعات مفیدی در راستای پروژه فراهم می­نمایند، اما اثرات تجمعی پروژه­ها را در کنار هم که در طول زمان آشکار می­شوند نادیده می­گیرند. در این تحقیق ابتدا روش­های ارزیابی اثرات تجمعی بیان شد و سپس برای ارزیابی اثرات تجمعی صنایع پتروشیمی موجود در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر از بین روش­های ارزیابی اثرات تجمعی دو روش سامانه اطلاعات جغرافیایی و ماتریس تعاملی استفاده گردید. نتایج حاصل از این دو روش از نظر ماهیت متفاوت بوده و از نظر مزایا و معایب و میزان داده­های مورد نیاز برای هر روش مورد مقایسه قرار گرفت. لایه­های اطلاعاتی رستری از پهنه­بندی آلاینده­ها بصورت جداگانه نقشه­سازی و تلفیق شده و نقشه اثرات تجمعی آب، هوا و صوت مجتمع­های پتروشیمی تهیه گردید. مرحله بعدی محاسبه میانگین شاخص تجمعی برای آلاینده­های مربوط به خورموسی که مهمترین زیستگاه آبی در اطراف منطقه مطالعاتی است. مرحله بعدی نیز استفاده از روش ماتریس تعاملی با توجه به نزدیکی موقعیت مکانی مجتمع های پتروشیمی و به منظور کمی کردن اثرات صورت گرفت. در­نهایت با بهره گرفتن از ماتریس پاستاکیا که همان روش ارزیابی سریع است و استفاده از نظرات کارشناسی  میزان تجمعی بودن اثرات بر هر یک از محیط­های فیزیکی-شیمیایی، بیولوژیکی- اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی- فنی در مرحله بهره ­برداری مشخص گردید.

واژه­های کلیدی: ارزیابی اثرات تجمعی، سامانه اطلاعات جغرافیایی،  ماتریس تعاملی، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر

 

فصل اول
چارچوب نظری
1-1 مقدمه
بشر در مواجهه با محیط­زیست که بقای وی به طور اجتناب­ناپذیری بدان وابسته است. شیوه معقولی را اتخاذ ننموده و به جای جامع­نگری، مال­اندیشی و برنامه ­ریزی جهت بهره­وری دیرپا از محیط پیرامونش به بهره­ گیری آنی و منفعت­جویی فوری و گذرا دلخوش داشته است (وهاب­زاده، 1372).

امروزه یکی از ارکان اقدامات حفاظتی از منابع طبیعی در مقابل اثرات زیانبار ناشی از پساب­ها، دودکش­ها و سروصدای ناشی از صنایع پتروشیمی، تجزیه و تحلیل اثرات آلودگی­ها بر جوامع­زیستی بویژه عناصری که از بیشترین حساسیت و آسیب­پذیری نسبت به آلودگی­های صنایع برخوردارند، می­باشند.

اولین بار صنعت پتروشیمی در امریکا پا به عرصه وجود گذاشت و امریکایی­ها اصطلاح « Petrochemicals» را برای مواد خام حاصله از نفت معمول نمودند و سپس در اروپا و ممالک دیگر استفاده از مواد نفتی به عنوان مواد خام اولیه آغاز گردید. در ایران نیز برای اولین بار در سال 1343 شمسی شرکت ملی صنایع پتروشیمی وابسته به شرکت ملی نفت ایران تشکیل شد و فعالیت­های خود را در این زمینه از صنعت آغاز نمود. صنایع پتروشیمی در ایران قدمتی در حدود نیم قرن دارد (مستجابی، 1387). اولین سازمان نسبتا متشکل برای این منظور بنگاه شیمیایی وابسته به وزارت اقتصاد بود. عمده­ترین فعالیت این بنگاه ایجاد کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس در سال 1338 بود تا اینکه در سال 1343 طبق قانون، کلیه فعالیت­هایی که به عنوان ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی توسط واحدهای تابعه وزارت خانه­ها و سازمان­های مختلف دولتی انجام می­شد، در شرکت ملی نفت ایران متمرکز گردید و شرکت مزبور برای تامین این منظور شرکتی فرعی به نام شرکت ملی صنایع پتروشیمی را تاسیس کرد. هدف اصلی این شرکت تولید فرآورده­های فرعی از نفت و مشتقات نفتی و گاز طبیعی و سایر مواد خام اعم از آلی و معدنی است. (رافعه­نژاد، 1386). شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان یکی از چهار شرکت اصلی وزرات نفت از بدو تاسیس در سال 1342 تا کنون نقش مهمی را در توسعه اقتصادی، گسترش صادرات غیر­نفتی و تامین مواد اولیه صنایع پایین دستی ایفا کرده و می­ کند. این صنعت تا پایان جنگ تحمیلی 800 هزار تن انواع محصولات پتروشیمی را تولید کرد که در پایان برنامه پنج ساله سوم به مقدار 857 هزار تن انواع پلیمر توسعه یافت و پیش ­بینی می­شود تا پایان سال 1388 یعنی پایان برنامه چهارم توسعه به رقم 10.4 میلیون برسد. در حال حاضر 11 طرح در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر، 15 طرح در منطقه ویژه اقتصادی پارس و 15 طرح در سایر مناطق کشور در دست احداث یا اجرا است که تاکنون 21 طرح مستقل و طرح توسعه برنامه پنج ساله دوم به بهره ­برداری رسیده و 11 طرح نیز در دست مطالعه است.

از طرف دیگر بطور بالقوه، صنایع پتروشیمی به عنوان یکی از بزرگترین منابع آلاینده محیط­زیست محسوب می­شوند. امروزه کنترل و کاهش اثرات آلودگی ناشی از صنایع پتروشیمی جهت حفاظت از محیط­زیست به عنوان یکی از مهم­ترین مسائل و دغدغه­های ملل جهان قرار گرفته است. مشکلات محیط­زیستی عمده این صنایع بویژه در شرایط عدم رعایت ضوابط و استانداردهای محیط­زیستی ، پیامدهای مخاطره­آمیز را به همراه داشته و طبیعت زیستی جوامع انسانی و نیز حیات­وحش را دچار اختلال می­نماید (Rooney, 2005). این صنایع با توجه به ماهیت فعالیت­ها و فرآیندهای انجام گرفته و نیز بواسطه تولید پساب، انتشار گازهای آلاینده و پسماندهای خطرناک از پتانسیل ایجاد آثار سوء بر محیط­زیست برخوردار می­باشند (Xiao- ping, 2004). همچنین تخلیه پساب­های صنایع پتروشیمی با توجه به ماهیت ترکیبات آنها به منابع آبی پذیرنده، قابلیت تخریب بخش قابل توجهی از عناصر زیستی را دارا می­باشند. به طوری که بصورت مستقیم و غیر­مستقیم زمینه حذف تدریجی گونه­های آبزی اعم از جانوری و گیاهی را فراهم می­سازد و بدین ترتیب با کاهش تعداد و تنوع گونه­ها موجب ساده­تر شدن شبکه غذایی گردیده و منبع آبی را بخصوص در سواحل به یک منبع آبی مرده تبدیل می­نماید (Rajesh, 2006). اگرچه ارزیابی اثرات محیط­زیستی به صورت گزارش­های EIA برای تک تک پروژه­ها انجام شده­است، و اثرات محیط­زیستی آن شناسایی­شده، اما اثرات فزاینده­ای که این پروژه­ها به همراه دارند درنظر گرفته نمی­شود. بنابراین این ضرورت پیش می­آید که علاوه بر بررسی اثرات تک تک پروژه­ها، ارزیابی اثرات تجمعی آنها نیز در قالب یک چارچوب ارائه شود. که این امر باعث افزایش ارتقا ارزیابی اثرات محیط­زیستی و ارائه پیشنهاداتی که باعث کاهش مشکلات ناشی از آن پروژه­ها می­شود.

خلیج­فارس دریای نیمه­بسته­ای با 40 هزار کیلومتر مربع وسعت که دارای تنوع محیط­زیستی کم نظیر است و بین 400 تا 450 گونه ماهی در آن زندگی می­ کنند. خلیج­فارس در منطقه­ای گرمسیری و خشک واقع شده که بدلیل وضعیت اکولوژیکی و محیطی ویژه، از دامنه تحمل آبزیان موجود در آن نسبت به تغییرات محیطی کاسته شده ­است و ورود آلاینده­ها نیز آسیب بیشتری به این موجودات می­زند (صمدیار، 1384). منطقه مورد مطالعه در ساحل خلیج­فارس در شهرستان ماهشهر واقع­شده و بدلیل استقرار واحدهای صنعتی پتروشیمی همانند یک گلوگاه استراتژیک در مناطق نفت و گاز ایران عمل کرده، دستیابی به منابع نفت و گاز، مواد اولیه و خوراک واحد­های صنعتی را بیش از پیش تسهیل می­نماید. مهمترین اکوسیستم­های آبی واقع در این منطقه خورها می­باشند. وجود مواد مغذی و شرایط مساعد دمایی در خورهای منطقه باعث فراوانی انواع گونه­های کفزی نظیر پرتاران، تانائیدها، کم­تاران و ماهیان شده­است. هم­چنین انواع پرندگان آبزی و کنار­آبزی که بسیاری از آن­ها بومی منطقه می­باشند و یا هرساله جهت زمستان­گذرانی از مناطق سردسیر به این منطقه مهاجرت می­ کنند، حاکی از اهمیت اکولوژیکی خورهای اطراف منطقه مورد مطالعه می­باشد (نبوی، 1378).

در سال 1990، گروهی از کارشناسان علمی حفاظت از محیط­زیست دریایی آلودگی دریایی را به شرح زیر می­دانند: ( این تعریف تاکید بر آلودگی با منشا انسانی است نه آلودگی طبیعی) که اینگونه تعریف می­شود:

آلودگی دریایی شامل فعالیت­های مستقیم و غیرمستقیم انسان برهر نوع مواد یا انرژی به محیط­زیست دریایی است (شامل سواحل) که ممکن است اثر نامناسب داشته باشد و موجودات دریایی و سلامت انسان را به خطر اندازد و فعالیت­های دریایی نیز محدود و یا کاهش کیفیت و مطلوبیت آبهای دریایی را موجب شوند (Marcus, 2004). مواد شیمیایی یکی از مهمترین انواع آلاینده­های آب و نشأت گرفته از منابع طبیعی معدن، صنعتی (مانند شرکت­های پتروشیمی) و دیگر منابع آلودگی (منابع نقطه­ای و غیر نقطه­ای آلودگی) که شرکت­های پتروشیمی یکی از انواع آلودگی با منبع نقطه­ای هستند.

ارزیابی آثار توسعه بر محیط­زیست تکنیک مهمی است برای اطمینان یافتن از اینکه اثرات احتمالی پروژه­های توسعه در محیط­زیست کاملا مورد شناسایی و محاسبه قرار گرفته­اند (شریعت و منوری، 1375). اثرات تجمعی دارای سابقه­ای با حدود دو دهه می­باشد. مفاهیم این روش در کشور ما ایران نسبتا جدید بوده و توجه کافی به آن مبذول نشده­است.

اثرات تجمعی محیط­زیستی اثراتی افزودنی هستند که ممکن است در نتیجه فعالیتهای انسانی که بارها تکرار شده و در تمامی نقاط پراکنده شده­است به­وجود آمده باشند، فعالیتهای بسیار کوچک و مستقل که در اصل ناچیز شمرده می­شوند ممکن است گاهی اوقات به تغییرات محیطی برگشت­ناپذیر و حتی اساسی منجر شود .

در حال حاضر مفاهیم مربوط به اثرات تجمعی و روش­های ارزیابی اثرات تجمعی در کشور ایران مورد توجه و شناسایی، قرار نگرفته است. در این تحقیق سعی بر این است که ابتدا روش­های مختلف ارزیابی اثرات تجمعی که در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته، معرفی شود و سپس با توجه به محدودیت­های موجود، از بین این روش­ها روش مناسب برای ارزیابی اثرات تجمعی صنایع پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر انتخاب شود. با توجه به اینکه سامانه اطلاعات جغرافیایی ابزار قدرتمندی برای تحلیل داده­های مکانی می­باشد و امکان انجام تحلیل­های پیچیده با مجموعه داده­های مکانی و غیرمکانی بصورت توام از مهمترین قابلیت­های GIS است که نمی­توان آن را با روش­های دیگر مانند روش­های سنتی انجام داد. این سامانه و ابزارها و فن­های آن توانایی آن را دارد که با تلفیق لایه­های مختلف اطلاعاتی در قالب مدل­های مختلف و در حداقل زمان، در ارزیابی اثرات تجمعی صنایع پتروشیمی مورد استفاده قرار گیرد.

ماتریس­ها اغلب برای شناسایی احتمال اینکه یک فعالیت ممکن است بر یک جز خاص محیط­زیستی اثر­گذار باشد یا برای رتبه ­بندی انواع ویژگی­های مختلف اثرات بر اجزای مختلف محیط زیستی بکار برده می­شوند. ماتریس مثالی از یک ابزار است که می ­تواند در طول تمرینات تعین محدوده ( (Scoping برای شناسایی بطور بالقوه شدیدترین روابط علت و معلولی و پس از آن به اختصار، خلاصه نتایج حاصل از ارزیابی مورد استفاده قرار گیرد. که در این تحقیق از ماتریس تعاملی به منظور کمی کردن اثرات تجمعی حاصل از صنایع و نیز ماتریس پاستاکیا به منظور ارزیابی اثرات ناشی از صنایع پتروشیمی بر محیط های مختلف استفاده گردید.