2- تاریخچه دینی ایران در سده­های اول تاریخ اسلام 16

فصل اول: سیاه­جامگان. 20

1-  معرفی سیاه­جامگان. 21

1-1- ابومسلم خراسانی، رهبر سیاه­جامگان. 22

1-2- وجه تسمیه سیاه­جامگان. 26

1-3- بررسی تاریخی سیاه­جامگان. 27

1-4- هدف سیاه­جامگان. 34

2- معرفی جنبش­های به­آفرید، سنباد، استادسیس و اسحاق ترک.. 35

2-1- جنبش به­آفرید. 36

2-1-1- نماز. 40

2-1-2- شراب.. 42

2-1-3- حذف باژ پیش از غذا 43

2-1-4- آبادانی و تعمیر راه­ها و پل­ها 44

2-1-5- نکشتن حیوانات.. 45

2-1-6- ادعای عروج.. 46

2-2- جنبش سُنباد. 47

2-3- جنبش اسحاق ترک.. 53

2-4- جنبش استادسیس… 55

3- بررسی عقیدتی سیاه­جامگان. 58

4- انعکاس باورهای ایران باستان در عقاید و افکار سیاه­جامگان. 68

4-1- ازدواج با محارم. 69

4-2- خرفسترغن.. 71

4-3- اشتراک در ناموس….72

فصل دوم: راوندیه. 76

1- معرفی راوندیه 77

1-1- وجه تسمیه راوندیه. 79

1-2- بررسی تاریخی راوندیه. 79

1-3- هدف راوندیه. 82

2- بررسی عقیدتی راوندیه 82

 

3- انعکاس باورهای ایران باستان در عقاید و افکار راوندیه 84

3-1- الوهیت… 84

3-2- ازدواج با محارم. 89

3-3- مهمان­نوازی.. 89

فصل سوم: سفیدجامگان. 91

1- معرفی سفیدجامگان. 92

1-1- مقنع، رهبر سفیدجامگان. 93

1-2- وجه تسمیه سفیدجامگان. 94

1-3- بررسی تاریخی سفیدجامگان. 95

1-4- هدف سفیدجامگان. 102

2- بررسی عقیدتی سفیدجامگان. 103

3- انعکاس باورهای ایران باستان در اندیشه­های سفیدجامگان و بنیانگذار آن. 105

3-1- درخشش صورت مقنّع. 105

3-2- نحوۀ دیدار با مقنع. 109

3-3- زندگی مقنع به همراه همسران. 110

3-4- یاری­دهنده در جنگ و شکست­ناپذیر. 111

3-5- رازدانی و غیبگویی.. 112

3-6- نقاب.. 114

3-7- ضیافت آیینی و عروج به آسمان. 117

3-8- شباهت بین مهرابه و بارگاه مقنع. 118

3-9- اشتراک در مال و ناموس… 120

فصل چهارم: خرمدینان. 122

1-  معرفی خرمدینان. 123

1-1- بابک خرمدین، رهبر خرمدینان. 123

1-2- وجه تسمیه خرمدینان. 125

1-3- بررسی تاریخی خرمدینان. 126

1-4- هدف خرمدینان. 133

2 – بررسی عقیدتی خرمدینان…..134
3- انعکاس باورهای ایران باستان در عقاید و افکار خرمدینان. 137

3-1- گاوکشی.. 139

3-2- جنگجویی.. 141

3-3- طهارت و پاکی.. 142

3-4- ازدواج با محارم. 146

3-5- اعتقاد به گرزْمان. 147

3-6- نفی تعدد زوجات.. 149

3-7- تحریم طلاق.. 150

3-8- ظهور منجی.. 152

3-9- اعتقاد به دو اصل روشنی و تاریکی.. 152

3-10- آزار نرساندن به حیوانات و گیاهان. 155

3-11- اعتقاد به تناسخ ارواح.. 159

3-12- سرنوشت روان پس از مرگ.. 162

3-13- اشتراک در مال و ناموس… 163

3-14- آزار نرساندن به مردم. 165

3-15- محبت و مهمان­نوازی.. 166

3-16- لذت­جویی.. 166

3-17- اعتقاد به وجود همیشگی پیامبران و عدم انقطاع وحی.. 167

نتیجه­گیری.. 169

فهرست منابع  173

مقدمه
جنبش­های شکل­گرفته در ایران پس از اسلام با انگیزه­ها و اهداف مختلفی پدید آمده­اند. رهبران برخی از این جنبش­ها که علاقه­ای به دین اسلام نداشتند، درصدد بودند تا ادیان، عقاید و اندیشه­های کهن ایرانی را دوباره در ایران رواج دهند. در واقع، با غلبه اسلام بر ایران، اگر چه عده زیادی از ایرانیان دین اسلام را پذیرفتند و از عقاید کهن خود دست کشیدند، اما بودند کسانی که اعتقادات کهن خود را از دست نداده و منتظر فرصتی برای ترویج مجدد آن­ها بودند. این افراد که هر کدام عقاید و دعاوی خاص خود را داشتند، برای رسیدن به اهداف خود، بر ضد دستگاه خلافت اسلامی شوریدند و در مدت کمی موفق ­­شدند افراد زیادی را به جنبش خود جذب کنند. آنان پس از جذب گروه زیادی از مردم، اندیشه­های ایرانی مدّنظر خود را تبلیغ ­نموده و افکار و اذهان مردم را به شدت تحت تأثیر قرار ­دادند. جنبش­های دینی مختلفی که توسط این افراد پایه­گذاری شد، با وجود پذیرش دسته­ای از اعتقادات اسلامی، محل تجلی و تبلور برخی از عقاید و باورهای ایران باستان بودند.
از میان جنبش­های دینی مختلفی که در قرون اولیه اسلامی رخ داد، ما در این جستار برآنیم تا جنبش­هایی را بررسی کنیم که نه تنها اندیشه­های ایرانی در آن­ها وجود داشته باشد، بلکه خاستگاه آن­ها ایران بوده و در دو قرن اول هجری رخ داده باشند. با این توصیف، فرقی چون میمونیه – از خوارج – و منصوریه – از فرق غلات – که اعتقاداتی همچون ازدواج با محارم در بین آن­ها به چشم می­خورد،[1] چون خارج از مرزهای ایران شکل گرفتند و خاستگاه اولیه آن­ها در ایران نبوده، مورد بررسی قرار نمی­گیرند و شورش افرادی چون ابوعیسی اصفهانی،[2] شُرَیْک­بن­شیخ مهری[3] و یوسف البرم[4] نیز با اینکه شورش­هایی دینی بوده و در ایران شکل گرفته­اند، اما چون اندیشه­های ایرانی در عقاید آنان وجود ندارد، بررسی نخواهند شد.[5] از این­رو، در پژوهش حاضر جنبش­های سیاه­جامگان، به­آفرید، سنباد، اسحاق­ترک، استادسیس، راوندیه، سفیدجامگان و خرّمدینان، که جنبش­هایی التقاطی بودند و تا حدی می­توان گفت بر پایه­ی آمیختگی اندیشه­های ایرانی و اسلامی شکل گرفتند، مورد نظر خواهند بود.

سؤالاتی که در این پژوهش درصدد پاسخگویی به آن­ها هستیم، عبارتند از: آیا میان جنبش­های دینی شکل­گرفته در دوران اولیه ایران و اندیشه­های موجود در ایران پیش از اسلام ارتباطی وجود دارد؟ میزان تأثیرپذیری این جنبش­ها از اندیشه­های ایران پیش از اسلام تا چه حد بوده است؟ کدام یک از ادیان ایرانی بیشترین تأثیر را بر این جنبش­ها گذاشته­اند؟

بر این اساس پایان­نامه حاضر به چهار فصل تقسیم شده است:

در کلیات به ارائه­ی گزارشی کلی درباره­ی باورها و عقاید ایران باستان در ادوار مختلف تاریخی و بررسی وضعیت ادیان مختلف در ایران پس از اسلام پرداخته و سپس جنبش­های دینی موردنظر در ایران پس از اسلام معرفی شده­اند.

در فصل اول به معرفی جنبش­ سیاه­جامگان و جنبش­های به­آفرید، سنباد، اسحاق ترک و استادسیس پرداخته شد و سیر تاریخی و عقیدتی هر یک از آن­ها به تصویر کشیده ­شد. در نهایت اندیشه­های