چکیده

آمایش سرزمین علمی است که با توجه به ویژگیهای اکولوژیک سرزمین و شرایط اقتصادی اجتماعی آن، نوع استفاده بهینه از سرزمین را مشخص می سازد. در بسیاری از مناطق ایران، انتخاب کاربری و مدیریت زمین بدون توجه به قابلیت و توان سرزمین انجام می شود که سبب اتلاف سرمایه و کاهش ظرفیت محیطی می گردد. این تحقیق در شهرستان جهرم از توابع استان فارس با مساحت 5737 کیلومتر ﻣﺮﺑﻊ، که 68/4 درﺻﺪ ﻛﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺧﺎﻛﻲ اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ، انجام شد. هدف اصلی این تحقیق، اصلاح و توسعه مدل های ارزیابی توان اکولوژیک و آمایش سرزمین فعلی در منطقه مطالعاتی با مدل پیشنهادی EMOLUP  می باشد. روش تحقیق به دو بخش اصلی شامل ارزیابی توان اکولوژیک و آمایش کاربری ها تقسیم می شود. در بررسی ارزیابی توان اکولوژیک، روش های مورد بررسی شامل روش مخدوم بر اساس منطق بولین، روش های پیشنهادی حداکثر محدودیت (منطق بولین)، میانگین حسابی، میانگین هندسی و در نهایت کالیبره آن از طریق ادغام نقشه ها در GIS می باشد. در فرآیند آمایش و اولویت بندی کاربری ها نیز از 6 روش شامل روش کیفی و کمی مخدوم، روش کیفی و کمی اصلاح شده، روش تلفیقی کیفی- کمی و روش کمی با در نظر گیری دو سناریوی اقتصادی و اجتماعی استفاده شد. به طور کلی نتایج نشان داد که مدل های ارزیابی توان اکولوژیک با روش میانگین هندسی و  بویژه کالیبره آنها بهتر از سایر مدل ها، توان محیط را برآورد می کند. پس از مدلهای فوق به ترتیب مدلهای حداکثر محدودیت پیشنهادی، مخدوم و در انتها مدل میانگین حسابی (در نظرگیری در مدلهای معروف  MCEفعلی) قرار دارند. همچنین نتایج نشان داد که مدل آمایش با روش تلفیقی کیفی- کمی با در نظر گیری دو سناریوی اقتصادی و اجتماعی بهتر از سایر مدل های آمایش و اولویت بندی کاربری ها است. به طور کلی روش پیشنهادی با عنوان EMOLUP که خود، نوعی روش چند معیاره می باشد از قابلیت و انعطاف بالاتری نسبت به سایر مدل ها در منطقه مورد مطالعه با شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک برخوردار است.

کلید واژه: آمایش سرزمین، مدل EMOLUP ، مدل مخدوم، میانگین هندسی، ارزیابی چند معیاره

فهرست مطالب
 
 

عنوان
صفحه
  

فصل اول: مقدمه
1-    مقدمه
2
1-1-  تعاریف کلی، مفهومی و اصطلاحات علمی
4
1-1-1-                         اهداف آمایش سرزمین
6
1-1-2-                         مراحل آمایش
8
1-1-3-                         روش های آمایش سرزمین در جهان
8
1-1-4-                         روش های ارزیابی توان سرزمین در جهان (پهنه بندی)
9
1-1-5-                         تکنیک های ارزیابی تناسب سرزمین در جهان (تصمیم گیری)
14
1-2-  بیان مسئله
16
1-3-  اهمیت و ضرورت مطالعه
20
1-4-  اهداف مطالعه
22
1-5-   فرضیات تحقیق
23
فصل دوم: پیشینه تحقیق
2-1- پژوهش های صورت گرفته در ایران
27
2-2- پژوهش های صورت گرفته در خارج از ایران
33
فصل سوم: مواد و روش‏ها
3-1- ویژگی های منطقه مورد مطالعه
39
3-2- روش تحقیق
45
3-2-1- فرآیند مدلسازی
45
3-2-1-1- تعریف و شناخت مسئله
45
3-2-1-2- جمع آوری داده ها
45
3-2-1-3- مشخص کردن معیارها و شاخص های ارزیابی
46
3-2-1-3-1- معیارها و شاخص های مورد بررسی
47
3-2-1-3-2- مدل های کاربری اراضی
53
3-2-1-3-2-1- مدل کشاورزی آبی
54
3-2-1-3-2-2- مدل کشاورزی دیم
59
3-2-1-3-2-3- مدل مرتعداری
62
3-2-1-3-2-4- مدل جنگلداری تجاری و حفاظتی
65
3-2-1-3-2-5- مدل توسعه شهری، روستایی و صنعتی
69
3-2-1-3-2-6- مدل اکوتوریسم متمرکز
72
3-2-1-3-2-7- مدل اکوتوریسم گسترده
75
3-2-1-3-2-8- مدل حفاظت محیط زیست
76
3-2-1-4- فرموله کردن مدل و ایجاد ارتباط بین معیارها و شاخص ها
79
3-2-1-4-1- مدل های مخدوم
79
3-2-1-4-2- روش حداکثر محدودیت و میانگین هندسی پیشنهادی
80
3-2-1-4-3- میانگین حسابی (ارزیابی چند معیاره)
82
3-2-1-5- ارزیابی فرآیند و مسئله مورد بررسی
82
3-2-1-6- بررسی صحت و عملکرد مدل طرح ریزی شده
83
3-2-1-6-1- تست کاربری کشاورزی آبی
88
3-2-1-6-2- تست کاربری کشاورزی دیم
90
3-2-1-6-3- تست کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی
91
3-2-1-6-4- تست کاربری مرتعداری (با و بدون توپوگرافی)
92
3-2-1-6-5- تست کاربری توسعه شهری، روستایی و صنعتی
93
3-2-1-6-6- کاربری اکوتوریسم
94
3-2-2- ارزیابی اقتصادی اجتماعی و آمایش سرزمین
94
3-2-2-1- روش کیفی (اصلاح شده پیشنهادی) تعیین اولویت
95
3-2-2-2- روش کمی (اصلاح شده پیشنهادی) تعیین اولویت
99
3-2-2-3- روش تلفیقی کیفی- کمی (اصلاح شده پیشنهادی)
104
3-2-2-4- روش کمی (اصلاح شده پیشنهادی) بدون سناریوی وسعت و اکولوژیک
105
3-2-2-5- روش های کیفی و کمی مخدوم
105
3-2-2-6- ارزیابی صحت مدل آمایش بر اساس مقایسه کاربری های فعلی و بهینه (آمایش) با بهره گیری از الگوی کاربری های مدل EPM
106
فصل چهارم: نتایج، بحث و نتیجه گیری
4-1- مدل های کاربری اراضی
112
4-1-1- مدل کشاورزی آبی (با رویکرد باغبانی)
112
4-1-1-1- مدل کشاورزی آبی بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و       تخریب منابع آب
112
4-1-1-1-1-  تست مدل کشاورزی آبی بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب
116
4-1-1-2-  مدل کشاورزی آبی با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب
118
4-1-1-2-1- تست مدل کشاورزی آبی با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب
122
4-1-2- مدل کشاورزی دیم
123
4-1-2-1- تست مدل کشاورزی دیم
127
4-1-3- مدل مرتعداری
128
4-1-3-1-  مدل مرتعداری با در نظر گیری معیار توپوگرافی
128
4-1-3-1-1- تست مدل مرتعداری با در نظر گیری معیار توپوگرافی
131
4-1-3-2- مدل مرتعداری حفاظتی بدون در نظر گیری معیار توپوگرافی
133
4-1-3-2-1- تست مدل مرتعداری حفاظتی
136
4-1-4- مدل جنگلداری
137
4-1-4-1- مدل جنگلداری تجاری
137
4-1-4-1-1- تست مدل جنگلداری تجاری
141
4-1-4-2-  مدل جنگلداری حفاظتی
142
4-1-4-2-1-  مدل جنگلداری حفاظتی با تغییر دامنه توپوگرافی
142
4-1-4-2-1-1- تست مدل جنگلداری حفاظتی با تغییر دامنه توپوگرافی
144
4-1-4-2-2-  مدل جنگلداری حفاظتی با حذف توپوگرافی
146
4-1-4-2-2-1- تست مدل جنگلداری حفاظتی با حذف توپوگرافی
149
4-1-5- مدل توسعه شهری، روستایی و صنعتی
150
4-1-5-1- تست مدل توسعه شهری، روستایی و صنعتی
154
4-1-6- مدل اکوتوریسم
156
4-1-6-1- مدل اکوتوریسم متمرکز
156
4-1-6-2- مدل اکوتوریسم گسترده
159
4-1-7- مدل حفاظت محیط زیست
161
4-2- مدل های آمایش سرزمین
162
4-3- بحث و نتیجه گیری
173
4-3-1- بحث
173
4-3-2- نتیجه گیری
192
4-3-3- پیشنهادات
193
فهرست منابع
195
چکیده به زبان انگلیسی
208
                                

فهرست جدول ها

عنوان و شماره                                                
صفحه
جدول1-1: طبقه بندی بر اساس منطق بولین
18
جدول1-2: طبقه بندی بر اساس منطق فازی (فازی طبقه ای)
18
جدول2-1: دوره بندی فعالیت های آمایش سرزمین در ایران
25
جدول 3-1: معیار توپوگرافی (فیزیوگرافی) برای کاربری کشاورزی آبی(باغبانی و زراعت آبی)
56
جدول 3-2: معیار اقلیم برای کاربری کشاورزی آبی (باغبانی و زراعت آبی)
56
جدول 3-3: معیار خاک برای کاربری کشاورزی آبی (باغبانی و زراعت آبی)
57
جدول 3-4: معیار آب برای کاربری کشاورزی آبی(باغبانی و زراعت آبی)
58
جدول 3-5: معیار توپوگرافی برای کاربری کشاورزی دیم
59
جدول 3-6: معیار اقلیم برای کاربری کشاورزی دیم
60
جدول 3-7: معیار آب برای کاربری کشاورزی دیم
60
جدول 3-8: معیار خاک برای کاربری کشاورزی دیم
61
جدول 3-9: معیار توپوگرافی برای کاربری مرتعداری
62
جدول 3-10: معیار اقلیم برای کاربری مرتعداری
63
جدول 3-11: معیار خاک برای کاربری مرتعداری
63
جدول 3-12: معیار پوشش گیاهی برای کاربری مرتعداری
65
جدول 3-13: معیار توپوگرافی برای کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی
66
جدول 3-14: معیار اقلیم برای کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی
66
جدول 3-15: معیار خاک و زمین شناسی برای کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی
67
جدول 3-16: معیار پوشش گیاهی برای کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی
68
جدول 3-17: معیار فیزیوگرافی برای کاربری توسعه شهری،روستایی و صنعتی
69
جدول 3-18: معیار اقلیم برای کاربری توسعه شهری،روستایی و صنعتی
70
جدول 3-19: معیار خاک برای کاربری توسعه شهری،روستایی و صنعتی
70
جدول 3-20: معیار زمین شناسی برای کاربری توسعه شهری، روستایی و صنعتی
71
جدول 3-21: معیار پوشش گیاهی برای کاربری توسعه شهری،روستایی و صنعتی
71
جدول 3-22: معیار آب برای کاربری توسعه شهری، روستایی و صنعتی
72
جدول 3-23: معیار توپوگرافی برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
72
جدول 3-24: معیار اقلیم برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
73
جدول 3-25: معیار خاک برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
73
جدول 3-26: معیار زمین شناسی برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
74
جدول 3-27: معیار پوشش گیاهی برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
74
جدول 3-28: معیار آب برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
74
جدول 3-29: معیار حفاظت برای کاربری اکوتوریسم متمرکز
75
جدول 3-30: معیار توپوگرافی برای کاربری اکوتوریسم گسترده
75
جدول 3-31: معیار اقلیم برای کاربری اکوتوریسم گسترده
76
جدول 3-32: معیار آب برای کاربری اکوتوریسم گسترده
76
جدول 3-33: معیار حفاظت برای کاربری حفاظت محیط زیست
78
جدول3-34: نحوه امتیازدهی طبقات توان اکولوژیک بر اساس رویکرد کمی در روش های میانگین هندسی و حسابی (کاربری های 4 طبقه ای)
82
جدول 3-35: نحوه امتیازدهی طبقات توان بر اساس رویکرد کمی در روش های میانگین هندسی و حسابی (کاربری های 3 طبقه ای)
82
جدول3-36: مقایسه کلاس های واقعیت زمینی با نقشه طبقه بندی شده و نحوه محاسبه ارزیابی صحت
85
جدول3-37: نحوه طبقه بندی ارزیابی صحت بر اساس ضریب کاپا
86
جدول 3-38: نحوه ارزیابی دقت در کاربری کشاورزی آبی بر اساس تولید سرزمین
89
جدول 3-39: نحوه ارزیابی دقت در کاربری کشاورزی دیم
90
جدول 3-40: نحوه ارزیابی دقت در کاربری جنگلداری تجاری و حفاظتی (حذف توپوگرافی و تغییر دامنه طبقات توپوگرافی)
91
جدول 3-41: نحوه ارزیابی دقت در کاربری مرتعداری
92
جدول 3-42: نحوه ارزیابی دقت در کاربری توسعه شهری و روستایی
93
جدول 3-43: نمونه پرسشنامه توزیع شده بین ادارات مختلف
101
جدول3-44: نحوه مقایسه کاربری های فعلی و بهینه بر اساس  کاربری های مدل  EPM
106
جدول3-45: نحوه مقایسه کاربری های فعلی و بهینه در کاربری شهر (مسکونی)
107
جدول 3-46: مقایسه کاربری های فعلی و بهینه در کاربری شهر (مسکونی) بر اساس درجه توان
108
جدول3-47: نحوه مقایسه کاربری های فعلی و بهینه در کاربری حفاظت
108
جدول3-48: نحوه مقایسه کاربری های فعلی و بهینه در کاربری اکوتوریسم
109
جدول 3-49: مقایسه کاربری های فعلی و بهینه در کاربری اکوتوریسم متمرکز بر اساس درجه توان
109
جدول 4-1: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی آبی(بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب)
117
جدول 4-2: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری کشاورزی آبی(بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب)
118
جدول 4-3: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی آبی (با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب)
122
جدول 4-4: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری کشاورزی آبی (با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب)
123
جدول 4-5: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی دیم
127
جدول 4-6: جدول ماتریس خطا در روش مخدوم برای کاربری کشاورزی دیم
128
جدول 4-7: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک مرتعداری (با در نظر گیری معیار توپوگرافی)
132
جدول 4-

8: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری مرتعداری (با در نظر گیری معیار توپوگرافی)
132
جدول 4-9: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک مرتعداری حفاظتی (بدون در نظر گیری معیار توپوگرافی)
136
جدول 4-10: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری مرتعداری حفاظتی (بدون در نظر گیری معیار توپوگرافی)
137
جدول 4-11: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک جنگلداری تجاری
141
جدول 4-12: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری جنگلداری تجاری
142
جدول 4-13 : شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک جنگلداری حفاظتی (با تغییر دامنه توپوگرافی)
145
جدول 4-14: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری جنگلداری حفاظتی (با تغییر دامنه توپوگرافی)
146
جدول 4-15: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک جنگلداری حفاظتی (با حذف توپوگرافی)
149
جدول 4-16: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری جنگلداری حفاظتی (با حذف توپوگرافی)
150
جدول 4-17: شاخص های ارزیابی صحت به منظور بررسی روش های ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه
155
جدول 4-18: جدول ماتریس خطا در روش کالیبره برای کاربری توسعه
155
جدول 4-19: امتیاز سناریوی اکولوژیک بر اساس میانگین اولویت ها در روش کمی
163
جدول 4-20: امتیاز سناریوی اقتصادی بر اساس میانگین اولویت ها در روش کمی
163
جدول 4-21: امتیاز سناریوی اجتماعی بر اساس میانگین اولویت ها در روش کمی
163
جدول 4-22: امتیاز سناریوی وسعت بر اساس مساحت کاربری فعلی
164
جدول 4-23: رتبه سناریوی اقتصادی- اجتماعی در روش کمی و کیفی
165
جدول 4-24: مجموع امتیازات کسب شده برای کاربری های مختلف با توجه به چهار سناریو و توان های موجود در شهرستان جهرم
166
جدول 4-25: مجموع امتیازات کسب شده برای کاربری های مختلف با توجه به دو سناریو و توان های موجود در شهرستان جهرم
167
جدول 4-26: راهنمای کد کاربری ها در نقشه های آمایش سرزمین
168
جدول 4-27: ارزیابی دقت روش های آمایش سرزمین
171
جدول4-28: مقایسه درصد مساحت کاربری های بهینه در روش کیفی-کمی در مقایسه با کاربری فعلی
172
جدول 4-29: میانگین وزنی درجه توان در معیارهای موثر بر کشاورزی آبی
174
جدول 4-30: میانگین وزنی درجه توان در معیارهای موثر بر کشاورزی دیم
175
جدول 4-31: میانگین وزنی درجه توان در معیارهای موثر بر مرتعداری
176
جدول 4-32: میانگین وزنی درجه توان در معیارهای موثر بر جنگلداری
178
جدول 4-33: میانگین وزنی درجه توان در معیارهای موثر بر توسعه شهری و صنعتی
179
جدول 4-34: میانگین وزنی درجه توان در معیارهای موثر بر اکوتوریسم (متمرکز)
180
جدول 4-35: بهترین روش ارزیابی توان اکولوژیک بر اساس شرایط کالیبره و بدون کالیبره مدل های کاربری و میزان توافق آن ها بر اساس ضریب کاپا
184
جدول 4-36: اولویت روش های بررسی شده برای ارزیابی توان اکولوژیک منطقه مطالعاتی با در نظر گیری بهترین دقت
186
 

فهرست شکل ها و تصاویر

عنوان و شماره                                                                                                  
صفحه 

 
شکل 1-1: نحوه ارتباط مشکلات زیست محیطی و علل آن
17
شکل 3-1: موقعیت شهرستان جهرم در استان فارس
44
شکل 3-2: نحوه نمونه گیری از طبقات ماتریس خطا برای طبقات مهم نسبت به سایر طبقات
84
شکل 4-1: نقشه توان اکولوژیک کشاورزی آبی (بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب) با مدل مخدوم
113
شکل 4-2: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک کاربری کشاورزی آبی (بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب) با روش های مبتنی بر میانگین (4 طبقه ای) در شهرستان جهرم
114
شکل 4-3: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی آبی (4 طبقه ای) (بدون در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب)
115
شکل 4-4 : درصد طبقات توان در روش ارزیابی کشاورزی آبی با مدل مخدوم (7 طبقه ای)
116
شکل 4-5 : نقشه های توان اکولوژیک کشاورزی آبی (با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب) با روش حداکثر محدودیت، میانگین حسابی، میانگین هندسی و کالیبره آن
119
شکل 4-6: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک کشاورزی آبی (با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب) با روش های مبتنی بر میانگین (4 طبقه ای) در شهرستان جهرم
120
شکل 4-7: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی آبی (4 طبقه ای) (با در نظر گیری شاخص های خشکسالی و تخریب منابع آب)
121
شکل 4-8: نقشه های توان اکولوژیک کشاورزی دیم با روش مخدوم، حداکثر محدودیت، میانگین حسابی، میانگین هندسی و در نهایت کالیبره آن
124
شکل 4-9: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک کشاورزی دیم با روش های مبتنی بر میانگین (4 طبقه ای) در شهرستان جهرم
125
شکل 4-10: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی دیم (4 طبقه ای)
126
شکل 4-11 نقشه توان اکولوژیک کاربری مرتعداری (با در نظر گیری معیار توپوگرافی) با مدل مخدوم 

 
129
شکل 4-12: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک کاربری مرتعداری (با در نظر گیری معیار توپوگرافی) با روش های مبتنی بر میانگین (4 طبقه ای) در شهرستان جهرم
130
شکل 4-13: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک مرتعداری (4 طبقه ای) با در نظر گیری معیار توپوگرافی
131
شکل 4-14: نقشه های توان اکولوژیک مرتعداری حفاظتی (بدون در نظر گیری معیار توپوگرافی) با روش حداکثر محدودیت، میانگین حسابی، میانگین هندسی و کالیبره
134
شکل 4-15: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک مرتعداری حفاظتی(4 طبقه ای) بدون در نظر گیری معیار توپوگرافی
135
شکل 4-16: نقشه توان اکولوژیک جنگلداری تجاری با مدل مخدوم
138
شکل 4-17: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک جنگلداری تجاری با روش های مبتنی بر میانگین (4 طبقه ای) در شهرستان جهرم
139
شکل 4-18: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک (4 طبقه ای) جنگلداری تجاری
140
شکل 4-19: درصد طبقات توان در روش ارزیابی جنگلداری تجاری با مدل مخدوم (7 طبقه ای)
140
شکل 4-20: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک جنگلداری حفاظتی (با تغییر دامنه توپوگرافی) با روش های مبتنی بر میانگین (4 طبقه ای) در شهرستان جهرم
143
شکل 4-21: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک (4 طبقه ای) جنگلداری حفاظتی (با تغییر دامنه توپوگرافی)
144
شکل 4-22: نقشه های توان اکولوژیک جنگلداری حفاظتی (با حذف توپوگرافی) با روش حداکثر محدودیت، میانگین حسابی، میانگین هندسی و کالیبره
147
شکل 4-23: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک (4 طبقه ای) جنگلداری حفاظتی (با حذف توپوگرافی)
148
شکل 4-24: نقشه های توان اکولوژیک کاربری توسعه با روش مدل مخدوم، حداکثر محدودیت، میانگین حسابی، میانگین هندسی و کالیبره
151
شکل 4-25: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک کاربری توسعه با روش های مبتنی بر میانگین (3 طبقه ای) در شهرستان جهرم
152
شکل 4-26: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک (3 طبقه ای) کاربری توسعه
154
شکل 4-27: نقشه های توان اکولوژیک اکوتوریسم متمرکز با روش های مختلف
156
شکل 4-28: مقایسه درصد معیار های موثر در توان اکولوژیک اکوتوریسم متمرکز با روش های مبتنی بر میانگین (3 طبقه ای) در شهرستان جهرم
158
شکل 4-29: مقایسه درصد طبقات توان در روش های ارزیابی توان اکولوژیک (3 طبقه ای) اکوتوریسم متمرکز
159
شکل 4-30: نقشه توان اکولوژیک اکوتوریسم گسترده با روش مخدوم
160
شکل 4-31: درصد طبقات توان در روش ارزیابی توان اکولوژیک اکوتوریسم گسترده با روش مخدوم (3 طبقه ای)
160
شکل 4-32: نقشه توان اکولوژیک حفاظت محیط با روش مخدوم
161
شکل 4-33: درصد طبقات توان در روش ارزیابی توان اکولوژیک حفاظت محیط با روش مخدوم (3 طبقه ای)
162
شکل 4-34: نقشه آمایش سرزمین با روش های مخدوم و اصلاح شده (کیفی، کمی4 و 2 سناریو)
169
شکل 4-35: نقشه آمایش سرزمین با روش کیفی-کمی (2 سناریو)
170
شکل 4-36: مقایسه نقشه آمایش سرزمین با شرایط فعلی منطقه مورد مطالعه (روش کیفی-کمی)
173
 فصل اول

مقدمه
نادرستی استفاده از سرزمین بدین معنی است که از زمین و آب به اندازه توان یا پتانسیل آن استفاده نمی شود. به طور خیلی ساده آنکه در اینگونه موارد در سرزمینی کشاورزی صورت می گیرد که توانی برای تولید فرآورده های کشاورزی ندارد. در زمینی خانه سازی می شود که برای خانه سازی مناسب نیست. در دامنه کوهی مرتعداری یعنی چرای دام انجام می پذیرد که توان تولیدی برای این کار ندارد. در سرزمینی تفرجگاه دایر می شود که برای این کار مناسبتی ندارد. ندانم کاری در رابطه با نوع استفاده از سرزمین دست به دست مدیریت غلط یا روش بهره برداری نادرست داده و باعث استفاده غیر منطقی انسان از سرزمین گردیده است. به طور کلی می توان چنین نتیجه گیری نمود که بانی کاهش بیش از اندازه منابع، استفاده غیر منطقی انسان از سرزمین است.

سرزمین یک منبع محدود و آسیب پذیر است، اما بسیاری از سودمندی های آن اگر بیجا از آن استفاده نشود، ابدی و قابل تجدیدند. خوشبختانه انسان متمدن به فکر چاره جویی افتاده است. از اواخر قرن میلادی گذشته انسان به این نکته پی برد که برای آنکه بخواهد بهره برداری با صرفه اقتصادی و مستمر از سرزمین داشته باشد، بهتر است که روند بهره برداری را در یک چارچوب برنامه ریزی شده به نام طرح مدیریت به اجرا گذارد. از آن زمان به تدریج طرح های جنگلداری، مرتعداری، شهرسازی و مدیریت شهر و شهرک، مدیریت کشاورزی، دامداری، دامپروری، مدیریت شیلات و آبزی پروری، پارکداری و مدیریت توسعه در جهان پا گرفت (مخدوم،1378).

از اینرو میتوان دریافت که رویــــکرد نـوین جهان متمدن را باید حرکت از «محیط ­زیستی اقتصادی» به سوی «اقتصادی زیست محیطی» و متکی بر تولید دانش‌، به عنوان منبعی‌ جهانی‌ برای‌ توسعه ‌پایدار دانست (غریبی، 1379)؛ رویکردی که لزوم تقویت و حمایت از نگاهی همه­جانبه­نگر[1] را به وسیله همیاری و تعامل میان ­رشته­ای بین متخصصین منابع­ طبیعی و محیط­زیست با کارشناسان و نخبگان حوزه اقتصادی و دولتمردان حوزه سیاست بیش از پیش مورد تأکید قرار داده و از جمله ضروری ترین لوازم تضمین توسعه پایدار برمی­شمرد.  به دیگر سخن، امروزه تنها هنگامی می­توان از مزیتهای اقتصادی سرزمین یاد کرد که آن مزیتها از غربال ارزش های زیست ­محیطی گذر کرده باشند و ارزش افزوده حاصل از فعالیت ها و برنامه ­های اقتصادی به کاهش اندوخته­های طبیعی و تشدید دامنه آسیب­پذیری آنها منجر نشود. از آن روست که اجرای طرح هایی نظیر مدیریت جامع زیست ­محیطی در پاره­هایی از گران سنگ­ترین زیستگاه های زمینی اهمیت می­یابد. از سوی دیگر بسیاری از جوامع انسانی از سرآغازی دیرینه تا امروز با زیست­بوم طبیعی خویش دارای پیوندهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تنگاتنگ، با ابعادی چندگانه و تودرتو بوده ­اند. پیوندهایی که امکان گسستن آنها به بهانه دسترسی به اهداف حفاظت نه درست است و نه امکان­پذیر می نماید.

بنابراین می­بایست سازوکارها و تمهیداتی اندیشید که با اعمال آنها بر سرزمین، هم موجودیت طبیعی آن و هم کیفیت زیست تمامی زیستمندانش، به ویژه انسان، به صورتی پایدار تضمین شود. به کلامی روشن­تر، مسأله اساسی یا پندارینه بنیادین مجموعه مطالعات حاضر این است که چگونه می­توان به چارچوب یا ریختاره­ای علمی، عملی و پایدار رسید که به موجب آن تأمین نیازهای مشروع انسانی با موجودیت طبیعت و دیگر زیستمندان آن کم ترین تنش و تضاد را به همراه داشته باشد. دریافتی که به نوبه خویش هم اهمیت و هم دشواری و پیچیدگی ناهمتای طرح هایی نظیر طرح پیش رو را آشکارا نشان ­داده و ثابت می­ کند که تحقق آنها تا چه اندازه به دانشی به روز و میان­رشته­ای و مهم تر از آن حمایت ها و هماهنگی­هایی فرا بخشی، ملّی و منطقه­ای مبتنی بر اراده­ای خردمند و معطوف به عالی­ترین سطوح قدرت و تصمیم ­گیری نیازمند است[2].

1-1       تعاریف کلی، مفهومی و اصطلاحات علمی
 
سرزمین
واژه سرزمین[3] بیان گر یک تعداد از پارامترهای سطحی و یا نزدیک به سطح کره زمین شامل اقلیم، خاک، زمین سیما[4]، هیدرولوژی سطحی، لایه های رسوبی، آب زیر زمینی و دخایر ژئوهیدرولوژیکی وابسته به آن، جمعیت جانوری و گیاهی و …  است که برای انسان اهمیت دارد. این پارامترها به طور انفرادی و همچنین در رابطه با یکدیگر با هم متفاوتند (مخدوم،1378؛ فائویونپ،1997). وجود چنین تفاوت هایی است که ویژگی های سرزمین های مختلف را سبب می شود. مجموعه این پارامترها را منابع طبیعی یا منابع اکولوژیکی می نامند (استوارت[5]،1968).

کاربری اراضی
کاربری اراضی [6]بیانگر فعالیت های اقتصادی صورت گرفته و در حال انجام توسط انسان، و به منظور تولید، تغییر و یا نگهداری از یک نوع پوشش اراضی[7] می باشد (گرگوریو و جانسن[8]، 1998) که یک ارتباط مستقیم بین پوشش زمین و فعالیت های انسان در سرزمین ایجاد می کند. کاربری اراضی به دو دسته کاربری انسان ساخت (کشاورزی، شهر و …) و کاربری منابع طبیعی (جنگل، مرتع و …) طبقه بندی می شود. پوشش اراضی نیز بعنوان پوشش فیزیکی- زیستی در سطح کره زمین تعریف میشود (گرگوریو و جانسن، 1998). تنوعی که در مطالعات آمایش و ارزیابی تناسب اراضی وجود دارد بخاطر اینست که واژه ” کاربری اراضی” مفاهیم متفاوتی دارد و  این مسئله خیلی اهمیت دارد که یک تمایز بین دو مفهوم کاربری و پوشش اراضی ایجاد نماییم. اما بهر حال در این تحقیق مفهوم “استفاده[9]” آن مورد نظر است (بریاسولیس[10]، 2003 ؛ چاپین و کایسر[11]،1979). علاوه بر این کاربری اراضی بسته مقیاس مکانی معانی متفاوتی دارد. مثلا در مقیاس های بزرگ، معمولا مفهوم استفاده از منبع و در مقیاس شهری مفهوم استفاده بالقوه از سطح زمین برای مکان یابی فعالیت های متفاوت، را تداعی می کند (چاپین و کایسر،1979).

[1] Multi-Disciplinary

[2] اراده­ای که با هوشمندی رابطه ظریف آموزه موصوف را با ملاحظات مبتنی بر امنیت ملّی درک کرده است.

[3] Land

[4] Landscape

[5] Stewart

[6] Land Use

[7] Land Cover

[8] Gregorio and Jansen