پایان نامه ­ی کارشناسی ارشد رشته مهندسی منابع طبیعی جنگلداری
بررسی  ساختار جنگل و خاک در دو توده­ی تخریب شده و كمتر تخریب شده­ی بلوط ایرانی در جنگل­های زاگرس جنوبی، (جنگل­های حوزه­ یاسوج)
 
استاد راهنما:
دکتر سهراب الوانی نژاد
 
اساتید مشاور:
دکتر علیرضا صالحی
دکتر پیام فیاض
 
اردیبهشت ماه 1392
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب
عنوان                                                                               صفحه

فصل اول- مقدمه و کلیات.. 1

1-1- مقدمه. 1

1-2- کلیات.. 6

1-2-1- ساختار. 6

1-2-2- ویژگی­های ساختاری.. 7

1-2-3- ویژگی­های عمومی بلوط ایرانی.. 8

1-2-3-1- گسترشگاه گونه بلوط ایرانی.. 8

1-2-3-2- ویژگی­های اکولوژیک بلوط ایرانی.. 9

1-2-3-3- ویژگی­های جنگل­شناسی بلوط ایرانی.. 9

1-2-4- مصارف و کاربردهای بلوط ایرانی: 11

1-2-5- عوامل تخریب در جنگل­های زاگرس… 12

1-2-6- خاک.. 12

1-2-6-1- خصوصیات فیزیکی خاک.. 13

1-2-6-2- خصوصیات شیمیایی خاک.. 14

1-2-6-2-1- pH.. 14

1-2-6-2-2- پتاسیم. 15

1-2-6-2-3- سدیم خاک.. 15

1-2-6-2-4-EC.. 15

1-2-6-2-5- آهک… 16

1-2-6-2-6- ماده آلی.. 16

1-2-6-2-6- فسفر. 16

1-2-7- تنوع زیستی.. 17

1-2-7-1- شاخص­های تنوع زیستی.. 18

1-2-7-2- شاخص‌ها و نمایه‌های ریاضی برای اندازه‌گیری تنوع. 18

1-2-7-2-1- شاخص‌های تنوع گونه‌ای.. 18

1-2-7-2-2- شاخص‌های غنای گونه‌ای.. 19

1-2-7-2-3- شاخص یكنواختی.. 19

فصل دوم- سابقه تحقیق.. 21

2-1- مطالعات انجام شده در زمینه­ ساختار جنگل.. 21

2-2- مطالعات انجام شده در زمینه­ خاک جنگل.. 26

فصل سوم- مواد و روش­ها 33

3- 1- منطقه مورد مطالعه. 33

3-1-1- اطلاعات هواشناسی.. 34

3-1-2- اطلاعات زمین شناسی.. 35

3-2- روش انجام کار. 37

3-2-1- روش نمونه­برداری.. 37

3-2-2- روش محاسبه پارامترهای جنگلشناسی.. 37

3-2-3- روش مطالعه تنوع زیستی.. 39

3-2-4- محاسبه­ی شاخص ارزش اهمیت (IVI) 40

3-2-5- روش نمونه­برداری خاک.. 41

3-2-6- روش آزمایشگاهی خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک.. 41

3-2-6-1- اندازه ­گیریpH خاک.. 41

3-2-6-2- اندازه‌گیری هدایت الکتریکیEC خاک.. 42

3-2-6-3- اندازه‌گیری پتاسیم قابل جذب.. 42

3-2-6-4- اندازه گیری کربن آلی (مواد آلی خاک) 42

3-2-6-5- اندازه‌گیری میزان آهک خاک (درصد کربنات کلسیم تبادلی خاک) 43

3-2-6-6- اندازه‌گیری سدیم خاک.. 44

3-2-6-7- تعیین بافت خاک به روش هیدرومتری.. 44

3-2-6-8- اندازه‌گیری فسفر قابل جذب خاک.. 45

3- 3- روش تجزیه و تحلیل داده­ ها 46

3- 3- 1- آنالیز آماری.. 46

3-3-2- آنالیز پارامترهای ساختار جنگل.. 47

3-3-3- آنالیز خاک.. 47

3-3-4- آنالیز داده­های تنوع زیستی.. 48

3-3-5- آنالیز داده­های زادآوری.. 48

فصل چهارم- نتایج.. 49

4-1- بررسی ساختار جنگل.. 50

4-1-1- نتایج بررسی ساختار افقی جنگل.. 59

4-1-1-نتایج پراکنش درختان در طبقات قطری.. 61

4-1-2- ساختار عمودی توده: 63

4-2- نتایج بررسی خاک.. 70

4-3- نتایج بررسی تنوع زیستی.. 75

4-4- نتایج زادآوری گونه‌های درختی و درختچه‌ای.. 80

4-5- نتایج عوامل غیر زنده (عوامل تخریب) 84

4-6- نتایج عوامل رویشی.. 85

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری.. 92

5-1-2- ساختار عمودی.. 94

5-2- بررسی خاک.. 96

5-3- بررسی تنوع زیستی.. 98

5-4- زادآوری.. 102

5-5- نتیجه­گیری کلی.. 106

پیشنهادات.. 109

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                                           صفحه

جدول 1-1- گونه­های همراه بلوط ایرانی…………………………………………………………………………………………………. 11

جدول 3-1- موقعیت جغرافیایی استان کهگیلویه و بویراحمد و شرایط اقلیمی محدوده مورد مطالعه……………………. 35

جدول 3-2- فرمول­های مربوط به شاخص­های تنوع زیستی ……………………………………………………………………….. 39

جدول 3-3- طبقه ­بندی عوامل محیطی…………………………………………………………………………………………………… 40

جدول 3-4- فرمول­های مورد استفاده برای تعیین شاخص ارزش اهمیت……………………………………………………….. 41

جدول 4-1- گونه­های درختی و درختچه­ای موجود در دو رویشگاه تخریب­شده و کمتر­تخریب­شده……………………… 49

جدول 4-2- مقایسه میانگین از لحاظ تراکم و صفات رویشی درختان بلوط ایرانی در دو رویشگاه مورد مطالعه………. 50

جدول4-3- مقایسه­ میانگین برخی از مؤلفه­ های ساختاری دو رویشگاه سرآبتاوه و مختار………………………………… 51

جدول 4-4- همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان بلوط ایرانی در رویشگاه سرآبتاوه ……………………. 52

جدول 4-5- مقایسه همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان بلوط ایرانی در رویشگاه مختار …………….. 53

جدول 4-6- همبستگی بین پارامترهای رویشی درختان با عوامل محیطی در دو رویشگاه سرآبتاوه و مختار…………….54

جدول4-7- آنالیز واریانس پارامترهای رویشی بلوط ایرانی با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه ………………….. 55

جدول4-8- آنالیز واریانس پارامترهای رویشی بلوط ایرانی در عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه مختار……………………… 56

جدول4-9- آنالیز واریانس ناپارامتریک پارامترهای رویشی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در منطقه­ی سرآبتاوه ……. 56

جدول 4-10- آنالیز واریانس ناپارامتریک پارامترهای رویشی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در منطقه­ی مختار ……..57

جدول 4-11- مقایسه میانگین دانکن بین پارامترهای رویشی در عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه ……………. 57

جدول 4-12- مقایسه میانگین دانکن بین پارامترهای رویشی در عوامل فیزیوگرافی مختلف در رویشگاه مختار …….. 58

جدول4-13- فراوانی تعداد پایه­ های مربوط به هر گونه درختی در دو رویشگاه جنگلی …………………………………….. 59

جدول 4-14- فراوانی پایه­ های دانه­زاد مربوط به هر گونه درختی و درختچه­ای در دو رویشگاه مورد مطالعه………….. 60

جدول 4-15- فراوانی پایه­ های شاخه­زاد (جست­گروه) مربوط به هر گونه درختی و درختچه­ای دو رویشگاه مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 60

جدول 4-16- فراوانی تعداد جست مربوط به هر گونه درختی در رویشگاه …………………………………………………….. 61

جدول 4-17- فراوانی تعداد متوسط جست در جست­گروه مربوط به هر گونه درختی و درختچه­ای در رویشگاه……… 61

جدول 4-18- پراکنش میانگین تعداد پایه­ های بلوط در هکتار در طبقات قطری 5 سانتی­متری …………………………. 61

جدول 4-19- متوسط قطر برابر سینه (سانتیمتر)، سطح مقطع برابر سینه (سانتیمتر مربع) برای بلوط ایرانی در هر توده در پلات…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 63

جدول 4-20- میانگین ارتفاع کل درختان در رویشگاه به تفکیک گونه………………………………………………………….. 63

جدول 4-21- پراکنش فراوانی در هکتار در طبقات ارتفاع درختان بلوط ایرانی……………………………………………….. 64

جدول 4-22- پراکنش سطح مقطع برابر سینه در هکتار(مترمربع) با طبقات ارتفاع درختان بلوط ایرانی………………. 67

جدول 4-25- نتایج مقایسه­ میانگین (T-test) خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاک در دو رویشگاه مورد مطالعه… 70

جدول 4-26- نتایج آنالیز واریانس بین تغیرهای فیزیکوشیمیایی خاک با تحت تأثیر سطح دریا به تفکیک رویشگاه. 71

 

جدول 4-27- نتایج مقایسه میانگین دانکن ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاک در ارتفاعات مختلف ارتفاع از سطح دریا در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

جدول 4-28- نتایج مقایسه میانگین دانکن ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاکدر ارتفاعات مختلف ارتفاع از سطح دریا در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………. 72

جدول 4-29- نتایج همبستگی پیرسون بین عوامل خاکی و ارتفاع از سطح دریا………………………………………………. 72

جدول 4-30- نتایج همبستگی پیرسون بین عوامل خاکی با همدیگر در رویشگاه سرآبتاوه………………………………… 73

جدول 4-31- نتایج همبستگی پیرسون بین عوامل خاکی با همدیگر در رویشگاه مختار……………………………………. 73

جدول 4-32- نتایج همبستگی پیرسون بین پارامترهای رویشی با عوامل خاکی در رویشگاه سرآبتاوه………………….. 74

جدول 4-33- نتایج همبستگی پیرسون بین پارامترهای رویشی با عوامل خاکی در رویشگاه مختار …………………….. 75

جدول 4-34- نتایج مقایسه میانگین در دورویشگاه سرآبتاوه و مختار از لحاظ شاخص­های تنوع زیستی……………….. 76

جدول 4-35- نتایج آنالیز واریانس بین شاخص­های تنوع زیستی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

جدول 4-36- نتایج آنالیز واریانس بین شاخص­های تنوع زیستی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

جدول 4-37- نتایج مقایسه میانگین دانکن بین شاخص­های تنوع زیستی با فاکتورهای محیطی در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

جدول 4-38- نتایج مقایسه میانگین دانکن بین شاخص­های تنوع زیستی با فاکتورهای محیطی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

جدول 4-39- نتایج همبستگی اسپیرمن بین شاخص­های تنوع زیستی  با عوامل محیطی در دو رویشگاه سرآبتاوه و مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

جدول 4-40- رتبه ­بندی گونه­های درختی بر اساس شاخص ارزش اهمیت (IVI)……………………………………………… 80

جدول 4-41- تعداد زادآوری در هر رویشگاه به تفکیک گونه……………………………………………………………………….. 81

جدول 4-42- میانگین ارتفاع نهال در هر رویشگاه به تفکیک گونه……………………………………………………………….. 81

جدول 4-43- نتایج مقایسه میانگین مربوط به زادآوری بلوط ایرانی بین دو رویشگاه………………………………………… 82

جدول 4-44- نتایج آنالیز واریانس بین پارامترهای زادآوری بلوط ایرانی  با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

جدول 4-45- نتایج آنالیز واریانس بین پارامترهای زادآوری بلوط ایرانی  با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه مختار……. 82

جدول 4-46- نتایج همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان بلوط ایرانی با تعداد زادآوری………………… 83

جدول 4-47- نتایج همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای زادآوری بلوط ایرانی با عوامل محیطی در دو رویشگاه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………83

جدول 4-48- جدول طبقه‌بندی پلات‌ها در دو منطقه­ی سرآبتاوه و مختار بر اساس مدل رگرسیون لجستیک با بهره گرفتن از عوامل غیرزنده…………………………………………………………………………………………………………………………………. 85

جدول 4-51- نتایج طبقه ­بندی پلات­ها در دو منطقه­ی مورد مطالعه بر اساس آنالیز تابع تشخیص با بهره گرفتن از عوامل رویشی………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 91

فهرست شکل­ها

عنوان                                                                                                                                                 صفحه

شکل 3-1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور و در استان در استان کهگیلویه ­و بویراحمد……………………………  34

شکل 3-2- نمودار آمبروترمیک منطقه مورد مطالعه …………………………………………………………………………………. 35

شکل 4-1- نمودار میانگین تعداد پایه­ های شمارش شده در هکتار  در هر  رویشگاه ………………………………………… 60

شکل 4-2- نمودار پراکنش تعداد در هکتار بلوط ایرانی در طبقات قطری 5 سانی­متری مربوط به منطقه جنگلی سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

شکل 4-3- نمودار پراکنش تعداد پایه­ های باوط در هکتار طبقات قطری 5 سانی­متری مربوط به منطقه جنگلی مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

شکل 4-4- نمودار پراکنش درختان بلوط ایرانی در طبقات ارتفاعی………………………………………………………………. 64

شکل 4-5- نمودار رابطه­ بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و ارتفاع (متر) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه سرآبتاوه… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………65

شکل 4-6- نمودار رابطه­ بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و ارتفاع (متر) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

شکل 4-7- نمودار رابطه بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و مساحت تاج (متر مربع) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه سرآبتاو……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 66

شکل 4-8- نمودار رابطه بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و مساحت تاج (متر مربع) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

شکل 4-9- نمودار پراکنش سطح مقطع برابر سینه (مترمربع در هکتار) با طبقات ارتفاع درختان بلوط ایرانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

شکل 4-10- پراکنش تعداد در طبقه­های قطر تاج بلوط ایرانی، کیکم و زالزالک ……………………………………………… 69

شکل 4-11- نمودار میانگین شاخص­های تنوع زیستی به تفکیک رویشگاه ……………………………………………………. 76

شکل 4-12- میانگین حضور عوامل غیرزنده (عوامل تخریب) در دو توده­ی مورد مطالعه….………………………………… 84

شکل 4-13- میانگین حضور عوامل رویشی تراکم پایه در دو توده­ی مورد مطالعه…………………………………………….. 86

شکل 4-14- میانگین حضور عوامل رویشی ارتفاع در دو توده­ی مورد مطالعه………………………………………………….. 87

شکل 4-15- میانگین حضور عوامل رویشی قطر در دو توده­ی مورد مطالعه …………………………………………………… 87

شکل 4-16- میانگین حضور عوامل رویشی سطح مقطع برابر سینه در دو توده­ی مورد مطالعه ………………………….. 88

چک‍یده

مطالعه حاضر با هدف بررسی ساختار جنگل­شناسی و خاک در دو توده­ی طبیعی بلوط ایرانی با شدت دست­خوردگی و تخریب متفاوت صورت گرفته است. برای رسیدن به این هدف ابتدا پس از جنگل­گردشی در جنگل­های حوزه­ شهرستان بویراحمد، دو توده­ی جنگلی با وضعیت تخریب­یافتگی متفاوت، توده­­ی با درجه­ تخریب بیشتر (رویشگاه مختار) و توده­ی كمترتخریب­شده (رویشگاه سرآبتاوه) در مجاورت هم به فاصله­ی تقریبی 10 کیلومتر انتخاب شدند. نمونه­برداری در دو توده­ی مورد بررسی به روش تصادفی­سیستماتیک با بهره گرفتن از شبکه آماربرداری 250×150 متر صورت گرفت. تعداد 47 قطعه­نمونه­ با مساحت 1000 مترمربع در رویشگاه مختار، و در رویشگاه سرآبتاوه 52 قطعه نمونه برداشت ­شد. در قطعه نمونه­ها­ی اصلی پارامترهای جنگل­شناسی شامل نام و تعداد گونه­های درختی و درختچه­ای، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، قطر برابر سینه، قطر در ارتفاع 50 سانتی­متری از سطح زمین، قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه ­گیری شد. جهت بررسی زادآوری گونه­های درختی و درختچه­ای در مرکز هر قطعه نمونه­ی اصلی از یک میکروپلات 200 مترمربعی (به شعاع 8 متر) استفاده شد. به منظور مقایسه­ خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در دو توده­ی مورد مطالعه، در هر یک از آنها بطور تصادفی تعداد 10 نمونه خاک از عمق 0 تا 20 سانتیمتری برداشت گردید. نتایج آنالیز واریانس نشان داد از لحاظ خصوصیات جنگل­شناسی تعداد پایه، تعداد جست­گروه، تعداد کل جست، ارتفاع­کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، ­آشکوب­بندی، مساحت تاج و درصد تاج­پوشش بین دو منطقه­ی مورد مطالعه تفاوت معنی­داری وجود دارد. نتایج مقایسه میانگین­ها نشان داد که میانگین ارتفاع کل، ارتفاع تاج و آشکوب بندی در رویشگاه سرآبتاوه بیشتر از رویشگاه مختار بود، اما میانگین پارامترهای تعداد پایه، تعداد جست گروه، تعداد جست، ارتفاع تنه، مساحت تاج و درصد تاج در رویشگاه مختار بیشتر بود. نتایج آنالیز همبستگی­ها نشان داد در رویشگاه سرآبتاوه بین ارتفاع از سطح دریا و تعداد جست همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. در رویشگاه مختار بین ارتفاع از سطح دریا با پارامترهای درصد پوشش علفی، قطر برابر سینه، قطر در ارتفاع 5/0 متر، سطح مقطع برابر سینه، مساحت تاج و درصد تاج پوشش همبستگی مثبت و معنی دار و با تعداد پایه و تعداد جست گروه و تعداد جست همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. در رویشگاه مختار بین شیب با درصد پوشش علفی، ارتفاع کل، ارتفاع تنه و ارتفاع تاج درخت همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. نمودار توزیع تعداد درختان بلوط ایرانی در طبقات قطری در هر دو توده به صورت چوله به راست و حالت کم­شونده دارد که نشان دهنده توده­های ناهمسال و نامنظم است. نتایج آنالیز واریانس فاکتورهای خاکی در دو رویشگاه نشان داد از لحاظ فاکتورهای pH، ماسه، مقدار ماده آلی، سیلت درشت و سیلت ریز بین دو رویشگاه اختلاف معنی­داری وجود دارد به طوری که مقدار pHو ماسه در رویشگاه مختار و مقدار مقدار ماده آلی، سیلت درشت و سیلت ریز در رویشگاه سرآبتاوه بیشتر بود. نتایج بررسی تنوع زیستی نشان داد از لحاظ کلیه­ی شاخص­های غنا، تنوع و یکنواختی بین دو توده اختلاف معنی­داری وجود دارد که به استثناء شاخص سیمپسون، سایر شاخص­ها در رویشگاه سرآبتاوه بالاتر بود. نتایج زادآوری نیز نشان داد که در رویشگاه سرآبتاوه برای 11 گونه­ی درختی و درختچه­ای و در رویشگاه مختار برای 7 گونه­ی درختی و درختچه­ای زادآوری در میکروپلات­ها مشاهده گردید. طبق نتایج بدست آمده در سرآبتاوه، 72/35 درصد نهال­ها دانه­زاد و 28/64 درصد آن­ها شاخه­زاد بودند، اما در رویشگاه مختار 58/5 درصد نهال به صورت دانه­زاد و 42/92 درصد نها­ل­ها شاخه­زاد بودند. در منطقه کمترتخریب­شده سرآبتاوه، صفات رویشی مساحت تاج، تعداد جست، تعداد جست­گروه و تعداد پایه همبستگی مثبت و معنی­داری با تعداد زادآوری بلوط داشتند. اما در منطقه مختار، سطح مقطع برابر سینه و مساحت تاج همبستگی منفی با تعداد زادآوری داشتند. به­طور کلی نتایج زادآوری نشان داد که در هر دو رویشگاه مورد بررسی وضعیت زادآوری بسیار ضعیف و نگران کننده است. نتایج آنالیز واریانس و مقایسه­ میانگین عوامل غیر زنده در دو توده­ی مورد مطالعه نشان داد که از لحاظ عوامل تخریب چرای دام، شاخه­زنی و بهره ­برداری غیرمجاز تفاوت معنی­داری بین دو رویشگاه وجود دارد به­ طوری که میانگین حضور این عوامل در رویشگاه مختار بیشتر از رویشگاه سرآبتاوه بود. همچنین نتایج آنالیز تجزیه به مولفه­های اصلی نشان داد که  بر اساس پارامترهای رویشی گونه­های موجود  دو رویشگاه مورد مطالعه قابل تفکیک نبوده و درصد ضریب کاپا پایین بدست آمد.  نتایج کلی این تحقیق نشان می­دهد که در رویشگاه سرآبتاوه که از سال 1382 تحت طرح صیانت جنگل­ها به صورت قرق درآمده است، از لحاظ اکثرشاخص­های تنوع زیستی و زادآوری وضعیت بهتری را نسبت به رویشگاه مختار نشان می­دهد. با توجه به تفاوت ساختار افقی و عمودی در دو توده مورد بررسی می­توان نتیجه گیری کرد که مسلما ساختار افقی و عمودی جنگل طی 10 سال قرق جنگل تغییر محسوسی نمی­ کند و این تفاوت در ساختار افقی و عمودی دو توده مورد بررسی به تفاوت­های طولانی مدت در دو توده برمی­گردد، که این تفاوتها ممکن است تفاوتهای رویشگاهی و یا دخالتهای انسانی باشند.

واژه­های کلیدی: ساختار جنگل، خاک، توده­ی تخریب­شده، توده­ی کمترتخریب­شده، بلوط ایرانی، یاسوج

فصل اول
مقدمه و کلیات
1-1- مقدمه
جنگل‌ها به عنوان یکی از غنی­ترین عرصه­های طبیعی، دربر­دارنده­ی حدود 65 درصد گونه­های خشکی­زی هستند (پیله ور و همکاران، 1389) و بیشترین تنوع گونه­ای را برای گروه­های تاکزونومیک متعددی مانند پرندگان، بی­مهرگان و میکروب­ها فراهم می­ کنند­ (لیندن مایر[1] و همكاران،­ 2006). در حال حاضر 46 درصد از جنگل­های دنیا به کاربری­های دیگر تبدیل شده­اند، فقط 22 درصد از جنگل­های اولیه یا 40 درصد از جنگل­های باقی­مانده در سطح دنیا به صورت دست­نخورده باقی مانده­اند (برایانت[2] و همكاران، 1997). حفاظت از این گنجینه­ی ارزشمند با توجه به تنگناهای اجرایی و محدودیت امکانات نیازمند برنامه ­ریزی براساس اولویت حفاظتی پوشش­های گیاهی مختلف می­باشد. ایران با دارا بودن مساحتی بالغ بر12 میلیون هكتار جنگل، یكی از كشورهای فقیر از لحاظ پوشش جنگلی است كه سهم زاگرس از این منابع جنگلی حدود 5 میلیون هكتار می­باشد كه بیش از 40 درصد جنگل­های كشور را به خود اختصاص داده است (صالحی[3]، 2009).

جنگل­های زاگرس از آذربایجان غربی (شهرستان پیرانشهر) تا فارس (حوالی فیروزآباد) در نواری به پهنای 7 درجة عرض جغرافیایی و 5/7 درجة طول جغرافیایی، با قدمتی 5 هزار ساله استقرار یافته­اند (یوسفی و همکاران، 1381). جنگل­هایی که گسترة آن 10 استان کشور را در امتداد رشته­کوه­های زاگرس (جهت شمال غرب به جنوب شرق) با طول متوسط 1300 كیلومتر و عرض متوسط 200 كیلومتر درنوردیده است.

جنگل­های زاگرس در استان­های آذربایجان غربی، كردستان، كرمانشاه، لرستان، ایلام، فارس، خوزستان، اصفهان، چهارمحال بختیاری و كهگیلویه و بویراحمد پراکنده شده ­اند که در این میان، کمترین سهم از پوشش جنگلی زاگرس با 5/4 درصد، متعلق به استان­های خوزستان و آذربایجان غربی بوده (یعنی تنها 5/4 درصد از مساحت استان­های مزبور را جنگل پوشانده است) و بالاترین سهم آن به استان كهگیلویه و بویراحمد (57 درصد) تعلق دارد (فتاحی، 1373).

جنگل­های زاگرس از دیرباز در معرض آسیب­های فراوان بوده ­اند. آسیب­هایی که موجب محو جنگل در قسمت­هایی از آن و باعث سیر قهقرایی در قسمت­های دیگر گردیده است. فضای بازی که هم اکنون در این جنگل­ها مشاهده می­شود تنها منبعث از خشکی نیست و آسیب­های وارده به این جنگل­ها در طول قرن­های متمادی نیز سهمی در این تنکی جنگل­ها دارد.

جنگل­های زاگرس از نظر حفاظت آب و خاك، تنوّع زیستی و ارزش­های پناهگاهی از اهمیت انکار نشدنی برخوردار هستند. وجود گونه­های متنوع گیاهی و جانوری، این منطقه را از سایر مناطق متمایز ساخته و توجه اکثر محققین علوم زیستی را به خود معطوف داشته است. شاخص تنوع گونه­ای، از شاخص­های مهم تنوع­زیستی است كه در ارزیابی زیستگاه­ها  از آن استفاده می­شود و مقدار آن به ثبات محیط­زیست آن بستگی دارد. از آنجا كه این ثبات در اجتماعات و اكوسیستم­های مختلف متفاوت است، وضعیت تنوع گونه­ای نیز در این مناطق دست­خوش تغییرات محیطی می­شود. به­همین دلیل محاسبةتنوع گونه­ای اهمیت زیادی در ارزیابی عملكرد و دخالت انسان در سیستم­های طبیعی دارد. در واقع، هر سیستم زمانی پایدار است كه گونه­های تشكیل­دهنده­ی آن در طی زمان حفظ شوند و نیز جمعیت افراد تشكیل­دهنده­ی آن دچار نوسانات زیاد نشود (اردکانی، 1385). حفاظت به­عنوان عاملی مهم، نقشی تعیین­كننده در غنا و تنوع­زیستی گیاهی دارد. رویشگاهی که تنوع­زیستی بیشتری داشته باشد، پایداری اکولوژیکی و حاصل­خیزی بیشتری را خواهد داشت و یک اکوسیستم پایدار خواهد بود (اسمیت[4]، 1996).

با توجه به جایگاه ویژه­ی جنگل­های زاگرس در پهنه­ی رویشی ایران و اهمیت حفظ و مدیریت تنوع­زیستی آن به عنوان یكی از مهمترین و برجسته­ترین سیماهای طبیعی ایران، احیاء جنگل­های زاگرس امری لازم و ضروری است ولی احیاء جنگل­ها با توجه به ساختار اجتماعی اقتصادی جامعه جنگل نشین غرب کشور که تنها به دامداری و کشاورزی وابسته است امری مشکل و در بسیاری موارد غیر ممکن شده است.

در ایران بیشترین تعداد گونه­های بلوط در رشته کوه زاگرس پراکنده شده ­اند و فراوان­ترین آنها گونه بلوط غرب (بلوط ایرانی) است که وجه تسمیه جنگل­های بلوط غرب به همین خاطر است (حسینی و همکاران، 1387).