فصل اول: مقدمه                                     

اولین فصل این پژوهش گفتار آغازین، بیان مسئله، طرح و تحدید موضوع، اهداف اصلی و فرعی، اهمیت موضوع تحقیق و ضرورت انجام پژوهش را شامل می­شود. در گفتار آغازین درباره­ی مطالعه­­ ی جهان اسلام، نقش آن در جهان، کلیت و گستردگی آن و مسائل مهم این جهان سخن گفته شده است. پس از پرداختن به  بیان مسئله، به طرح و تحدید موضوع پرداختیم و جنبه­­ها و ابعاد اصلی را بررسی کردیم. سپس هدف اصلی و اهداف فرعی را بیان نموده و توجه خود را به اهمیت موضوع تحقیق معطوف نمودیم، همچنین ضرورت انجام پژوهش را با توجه به مسائل موجود مورد مطالعه قرار دادیم.

 

1 – گفتار آغازین
همانطور که می­دانیم مطالعه­ ی­ مسائل جهان اسلام و بررسی آنها، تاکنون از جنبه­ های گوناگون مورد توجه صاحبنظران و محققین در این حوزه قرارگرفته ونظر آنان را به خود جلب نموده است. جهان اسلام امروزه به عنوان واحدی عظیم، مورد بررسی کارشناسان قرار گرفته است. لازم به ذکر است این عظمت پس از ظهوراسلام درجزیره­العرب حادث شد. این گستردگی هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ جغرافیایی، فرهنگی و جمعیتی  در نظر گرفته می­شود که این خود عاملی است تا این مجموعه­ی عظیم نقش مهمی را در میان مسایل روز ایفا کند و توجه قدرت­های بزرگ را به خود جلب نماید. لزوم مطالعه­ جهان اسلام و اعضای آن نیز از همین نکته مشخص می­گردد. شناخت کامل و همه جانبه­ی این واحد عظیم به مستحکم­تر شدن پایه­ های اسلامی حکومت و تقویت روابط  بین کشورها و در نهایت کوتاه شدن دست بیگانگان منجر می­شود. مطالعه­ هر چه بیشتر و شناخت همه جانبه از تمامی ابعاد توسط کارشناسان این حوزه و ارایه­ی نتایج به مدیران، سیاستگذارای و برنامه ریزی در این زمینه را تسهیل می­بخشد.

جهان اسلام از نظر جغرافیایی شامل سرزمین­های وسیعی می­شود كه بدنه­ی اصلی آن به شكل مستطیلی از كرانه­های اقیانوس اطلس شروع شده، تا جنوب غربی و شمال شرقی آسیای مركزی امتداد می­یابد و واحدهای كوچك­تری چون آلبانی را نیز شامل می­گردد، در اقیانوس هند، بنگلادش، بخش بزرگی از هند و سراسر پاكستان و شبه جزیره­ی مالاكا، جزایر مالدیو، سوماترا، جاوه، برونئی، گینه نو و میندانائو را در برمی­گیرد و همچنین شامل قسمت عمده­ی آسیا و آفریقا و بخشی از اروپا می­شود.  این جهان با بیش از 31 میلیون كیلومتر مربع، بالغ بر یك پنجم مساحت خشكی­های زمین را در برمی­گیرد، 57 کشور اسلامی را در خود جای داده است که همگی آنها عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند و بسیاری از کشورهایی که از لحاظ سیاسی و اقتصادی در موقعیت بسیار حساسی قرار دارند در این حوزه واقع می­شوند.(صفوی،1387: 34)

توجه به گستردگی جهان اسلام  این مطلب را می­رساند که طیف وسیعی از اتفاقاتی که در جهان حادث می­شود می ­تواند به نوعی با این واحد ارتباط داشته باشد. این ارتباط نوعی شناخت همه جانبه را در مورد ابعاد گوناگون جهان اسلام طلب می­نماید. می­توان اینگونه بیان نمود که این جهان به عنوان یک قطب سیاسی و یک قطب جمعیتی از لحاظ استراتژیکی مورد توجه در تمامی عرصه­ها قرار گرفته است و درصحنه­های جهانی نقش عمده وپایگاه بسیارمستحكمی را داراست. همچنین این مجموعه پس از ظهور اسلام شامل تغییرات زیادی بوده تا شكل كنونى را به دست آورده است.

مطالعه­ این جهان در دو سال اخیر، به سبب وجود تحولاتی که در تعدادی از کشورهای اسلامی تحت عنوان بیداری اسلامی صورت گرفت توجه کارشناسان  این حوزه را به خود جلب نموده است. دغدغه­ی ذهنی ما در این تحقیق بررسی جنبه­ های مختلف جهان اسلام است. این ابعاد شامل شرایط فرهنگی، جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، جمعیتی و  … می­شود. به تعبیر دیگر در جریان تحقیق تلاش خواهیم کرد تا با مطالعه­ دقیق اسناد و اطلاعات موجود به شناخت جهان اسلام به عنوان یک کل و بررسی ویژگی­های کشورهای اسلامی به عنوان اجزای تشکیل دهنده­ی آن بپردازیم. لزوم بررسی جهان اسلام به عنوان یک واحد عظیم و کشورهای عضو این جهان جهت بدست آوردن اطلاعات دقیق و صحیح در این حوزه از مسایل مهم و خاص در این پژوهش به شمار می­رود.

البته بیان این مطلب حائز اهمیت است که بدست آوردن تمامی اطلاعات در این زمینه به دلیل گستردگی و تنوع موضوعات کاری دشوار بوده و بعضا به دلیل نبود اطلاعات جامع و کامل در زمینه ­های فوق، با مطالعه اسنادی سعی نمودیم تا به بررسی حوزه­هایی از جهان اسلام و اعضای آن بپردازیم.

 

امروزه مشخصات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، جمعیتی و تكنولوژیكی کشورها از یك جهت به عنوان یك نیروی مهم تعیین­ كننده در سرنوشت )اقتصادی، سیاسی و فرهنگی وضعیت( فعلی جوامع محسوب می­شوند و از طرف دیگر با عملكرد كیفی خود می­توانند در تعیین چشم انداز آینده­ی كشورها و نواحی در جهان اسلام به صورت­های مثبت یا منفی نقش داشته باشند. اکنون جهان اسلام به عنوان یك نیروی عظیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در تمام صحنه­های جهانی مطرح شده و معادلات سیاسی بسیاری را برهم زده است.

جهان اسلام به عنوان یك واحد گسترده در زمینه ­های فرهنگی، سیاسی، نظامی  و همچنین در عرصه­های دور و نزدیك قاره­ها و تمام سرزمین­های جهان به وضوح مطرح بوده و عاملی مهم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی به شمار می­رود. درمحافل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی وفرهنگی جهان همواره به عظمت جهان اسلام وكشورهای اسلامی تاكید می­شود، زیرا این جهان شناخته شده، حدود 22 درصد جمعیت دنیا و 25 درصد كشورهای جهان را در خود جای داده و همچنین درصحنه­های جهانی نقش عمده وپایگاه بسیارمستحكمی را داراست. مسلماً مطالعه و تحلیل موقعیت­های فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژی واقتصادی این جامعه و همچنین سیمای آینده­ی آن ازجهات بالابسیارحائزاهمیت است.

به تعبیر دیگر ما در جریان تحقیق تلاش خواهیم کرد تا با بهره گرفتن از روش اسنادی در پی آن باشیم تا با شناخت مختصات این مجموعه، اجزای آن، موقعیت جهان اسلام را در کشورهای اسلامی مورد بررسی قرار دهیم.

 

1- طرح و تحدید موضوع
همانگونه که پیش از این بیان شد، جهان اسلام به عنوان واحدی عظیم از لحاظ ابعاد سیاسی، اجتماعی، جمعیتی، جغرافیایی و فرهنگی در نظر گرفته می­شود. می­توان در مورد جهان اسلام به بررسی مسائل مختلفی پرداخت به دیگر سخن گستره­ی موضوعات در مورد این جهان آنچنان وسیع است که جهت بررسی آنها باید فهرستی طولانی از موضوعات تحقیق را تهیه نمود. لذا جهت ترسیم نمودن محدوده­ موضوعی این پژوهش اشاره به نکات زیر ضروری است.

در این پژوهش به بررسی جنبه­ های مختلف جهان اسلام چون ابعاد گوناگون زیر می­پردازیم.

در بعد اجتماعی به بررسی ابعاد گوناگون کشورهای اسلامی در سطح ویژگی­های اجتماعی مبادرت ورزیدیم.

در بعد سیاسی به بررسی انواع ویژگی­های کشوهای اسلامی در خصوص جزئیات سیاسی اقدام کردیم.

در بعد اقتصادی به مطالعه­ مشخصاتی از کشور­ها پرداختیم که در سرنوشت اقتصادی آنها تاثیر عمده دارند.

همچنین به بررسی مسایلی چون ارتباطات درون فرهنگی و میان فرهنگی، همگرایی و واگرایی جهان اسلام و بیداری اسلامی، مبادرت ورزیدیم.

 

 

1– اهداف فرعی و اصلی
هدف اصلی تحقیق عبارت است از یک پژوهش اکتشافی درباره­ی مختصات جهان اسلام و ارتباطات فرهنگی به منظور تامین منبع درسی جهت دوره کارشناسی ارشد رشته تبلیغ و ارتباطات فرهنگی.

اهداف فرعی تحقیق عبارت اند از:

1 -بررسی کلیات و مفاهیم

2-بررسی توزیع جغرافیایی

3-بررسی ویژگی های جمعیت شناختی  جهان اسلام

4-مطالعه شرایط اقتصادی جهان اسلام

5-مطالعه اوضاع سیاسی جهان اسلام

6-مطالعه اوضاع اجتماعی جهان اسلام

7-مطالعه بیداری اسلامی

8-بررسی ارتباطات درون فرهنگی در جهان اسلام و ارتباطات فرهنگی میان کشورهای اسلامی

9-برررسی همگرایی و واگرایی کشورهای اسلامی

 

 

1– اهمیت موضوع تحقیق
در باب اهمیت موضوع تحقیق می­توان بیان کرد که جهان اسلام با در نظر گرفتن آنچه در مورد ابعاد گوناگون و وسیع آن می­دانیم بسیار نیازمند مطالعه و بررسی است. با دانستن ویژگی­های مهم سیاسی، جمعیتی، جغرافیایی و فرهنگی جهان اسلام اهمیت بررسی این موضوع به خوبی نمایان می­شود. در ضمن این مطلب که تا به حال خود جهان اسلام به عنوان یک کل،کمتر در نظر گرفته شده است و ویژگی­های متفاوت آن از لحاظ وضعیت جغرافیایی، اجتماعی و … تنها در مورد تک تک کشورهای اسلامی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

دیگر موضوع اینکه همگرایی جهان اسلام نیز به عنوان یک قطب بزرگ سیاسی و اجتماعی تا به حال به صورت جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است. همگرایی این واحد عظیم می ­تواند موجب تحولات عمده و بزرگی در خود جهان اسلام(کشورهای اسلامی) و کل جهان گردد.

آنچه به عنوان ویژگی­های اجتماعی در این واحد عظیم وجود دارد چون دین، زبان، نژاد، جمعیت، نرخ تولد ونرخ مرگ ومیر از آنجایی مهم می­نماید که جزء خصوصیات مهم یک جامعه برشمرده می­

 

شوند. جهان اسلام همواره از لحاظ سیاسی مورد توجه قدرت­های جهان قرار گرفته است. بررسی آنچه در شرایط جدید روی می­دهد مستلزم دانستن اطلاعات پایه در مورد این ویژگی­ها است.

همگرایی و واگرایی کشورهای اسلامی در جهان اسلام از اهمیت بالایی برخورداراست. در گروی همگرایی بالا و تقلیل واگرایی­ها جهان اسلام به وحدتی همه جانبه دست پیدا خواهد کرد. در این صورت قدرت همراه این عظمت خواهد شد و مطمئنا راهی جهت پیشبرد اهداف والای اسلامی و انسانی در پیش روی ما قرار خواهد گرفت.

می­توان از جنبه­ های مهم دیگر در موضوع انتخاب شده به بحث بیداری اسلامی اشاره نمود. آنچه به عنوان موجی فراگیر در کشورهای اسلامی اتفاق افتاد و یکی پس از دیگری جوامع اسلامی را در معرض تغییر و ایستادگی در برابر ظلم قرار داد، هم­اکنون این پدیده از موضوعات مورد گفتگو در اکثر محافل سیاسی و علمی است. همچنین مطالعه­ علل پیدایش این انقلاب­ها و اعتراضات و دلیل شکل­ گیری آنها از مقولات مهم بر شمرده می­شود. اهمیت دیگر مطالعه­ نقش رسانه­ها در شکل گیری این اعتراضات و انقلاب­ها می­باشد.

 

 

1– ضرورت انجام پژوهش
یکی از دلایلی که ضرورت انجام پژوهش را در این زمینه مشخص می­ کند، موضوعات اخیری است که در جهان اسلام اتفاق افتاده است. آنچه تحت عنوان بیداری اسلامی در کشورهایی چون بحرین، لیبی، تونس، مصرو … در دو سال اخیر رخ داد، نیازمند مطالعه و بررسی است.

همچنین وجود تفرقه­های مذهبی در کشورهای اسلامی، نشان می­دهد که مطالعه­ همگرایی و واگرایی بین کشور­های اسامی ضروری است. بررسی علل ایجاد همگرایی و دلایل ایجاد واگرایی در جهان اسلام می ­تواند از وقوع بیشتر این پدیده جلوگیری نماید. مطالعه­ پدیده­ واگرایی و علل بروز این پدیده در جهان اسلام نیز ضرورت انجام پژوهش را مشخص می­ کند. با مطالعه­ دقیق و یافتن دلالیل آن می­توان از بروز آن جلوگیری نمود. واگرایی را به همگرایی بدل نمود و زمینه قدرتمند شدن جهان اسلام را فراهم نمود.

پرهیز از نگاه جزئی به جهان اسلام و نادیده گرفتن تاثیر اجزای آن( کشورهای اسلامی) به عنوان یک کل در رخ دادن پدیده­های گوناگون وپرهیز از پرداختن به مسایل حاشیه ای از دیگر دلایل ضرورت انجام پژوهش می­باشد.

جهت مطالعه­ بهتر و موثرتر در مورد جهان اسلام و کشورهای موجود در آن به اطلاعات دقیق و به روزتری احتیاج داشتیم. در مطالعات مقدماتی در منابع و مدارک موجود در  راستای موضوع مورد نظر اطلاع یافتیم که ویژگی­هایی مربوط به کشورهای اسلامی در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نوع و تعداد رسانه­ها مربوط به سالیان دور است، بنابراین ما تلاش نمودیم تا اطلاعات به روزتری نسبت به مدارک گردآوری شده درگذشته بیابیم.

امروزه باتوجه به اینکه بیش از یک میلیارد نفرمسلمان در گوشه وکنارجهان زندگی می­ کند وزعامت ورهبری بسیاری از دولت­های دنیا را بدست دارند ولی بدلیل ناهماهنگ بودن باهمدیگر وعدم اتحاد و همبستگی هر روزبیش ازپیش از ناحیه­ی بیگانگان ضربات جبران­ ناپذیری نسبت به اسلام وامت اسلامی وارد می­شود ومسلمانان هرروز بیش از دیروز قدرت واقتدار خود را از دست می­دهند، اختیارات از آنان سلب می­شوند، به بهانه­های مختلفی مورد اتهام و محکومیت قرارگرفته وعملا صحنه­ی رقابت­ها و تاخت وتازهای آنان قرار می­گیرند.

فقدان منبع روزآمد در درس مختصات جهان اسلام و موضوع مورد بحث باعث شده تا اطلاعات در مورد جهان اسلام تنها در سطح ارائه مطالب در مورد ویژگی­های کشورهای اسلامی باشد­ وهیچ­گاه به صورت کلی به جهان اسلام پرداخته نشده است. لازم به ذکر است در گذشته­های دور استعمارگران اطلاعات دقیقی در مورد جهان اسلام در اختیار داشتند.آنها از این اطلاعات به منظور پیش بینی روش­هایی جهت فتنه انگیزی در بین مسلمانان استفاده می­کردند این در حالی بود که خود مسلمین در این زمینه فعالیت­­ها و پژوهش­های منسجمی را انجام نداده بودند. مطلب فوق ضرورت انجام اینگونه از پژوهش­ها را توسط خود مسلمین روشن می­سازد.

موضوعات: بدون موضوع
[یکشنبه 1398-07-14] [ 04:18:00 ق.ظ ]