نیتروکسین و کود بیولوژیک نیتروکسین) و محلول پاشی کود اوره به عنوان فاكتور دوم در 4 سطح (شاهد، مرحله پنجه زنی، مرحله ساقه روی و مرحله گلدهی) در نظر گرفته شدند. نتایج نشان دادند كه اثر کود بیولوژیک نیتروکسین بر ارتفاع بوته، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، شاخص برداشت و عملکرد دانه معنی دار بود. بیشترین عملكرد دانه در تیمارهای آزمایشی کود شیمیایی کامل اوره و کود بیولوژیک نیتروکسین و 50 درصد کود شیمیایی اوره بدست آمد و هر دو تیمار از نظر عملکرد دانه در یک گروه آماری قرار گرفتند. اثر محلول پاشی کود اوره نیز روی صفات مذکور به غیر از وزن هزار دانه معنی دار بود. بیشترین عملكرد دانه به میزان 92/649 گرم در متر مربع با محلول پاشی کود اوره در مرحله پنجه زنی مشاهده شد.

مقدمه:

رشد روز افزون جمعیت، امكانات موجود را چنان تحت تأثیر قرار داده است كه به منظور تأمین غذای مورد نیاز، باید بازنگری در روش های متداول كشاورزی و استراتژی های مربوط به استفاده بیشتر و بهینه از زمین و افزایش تولید در زمینه غلات به ویژه گندم، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد (كاظمی اربط، 1387). گندم در ایران اساس تغذیه مردم را تشکیل می دهد و برای کشاورزان ایرانی مهمترین زراعت محسوب می شود. از 14 میلیون هکتار زمین های مزروعی که تقریبا 7 مکیلیون هکتار آن سالیانه زیر کشت گیاهان مختلف قرار می­گیرد حدود 5/5 تا 6میلیون هکتار آن به زراعت غلات اختصاص دارد که به تنهایی گندم حدود 2/4 میلیون هکتار آن را اشغال می کند (صادق زاده اهری، 1385). گندم مهمترین گیاه زارعی است كه در سطح گسترده ای از جهان كشت می شود. دامنه سازگاری و اهمیت انواع مختلف گندم را می توان از این واقعیت استباط كرد كه این گیاه در هر ماه از سال در یكی از نقاط جهان در حال برداشت است و سطح زیر كشت آن حدود 16 درصد كل زمین های زراعی جهان می باشد ( فراهانی و احمد زاده، 1386).

برای دستیابی به عملكرد بالا در غلات و عمدتاً گندم كه پایه اصلی تغذیه در اكثر جوامع به حساب می آید، ضرورت افزایش عملكرد این گیاه در واحد سطح اجتناب ناپذیر بنظر می رسد در این میان نقش تکنیک­های زراعی صحیح و زمانبندی دقیق مصرف کودهای شیمیایی بخصوص کودهای نیتروژنه در افزایش عملكرد در واحد سطح بسیار مهم می باشد (نورمحمدی و همکاران، 1386). البته عملكرد یك گیاه زراعی تحت تأثیر چندین عامل و اثرات متقابل آنها قرار می گیرد. این عوامل بطور كلی شامل آب و هوا، خاك، عوامل اجتماعی و اقتصادی هستند (حسن زاده قورت تپه و همكاران، 1387). مدیریت مصرف کودهای شیمیایی به خصوص کود نیتروژن از معمول ترین و متداول ترین تحقیقات زراعی است، چرا که کمبود و ازدیاد این عنصر، هر دو مضر شناخته شده است و مصرف کود نیتروژن را مهمترین و موثرترین عنصر فزاینده عملکرد دانه می دانند (بخشایی و همکاران، 1393). نیتروژن یكی از عناصر غذائی ضروری برای رشد گیاه می باشد. تولید محصولات زراعی به مقدار زیادی تحت تأثیر كاربرد این عنصر قرارمی گیرد بنابراین حاصلخیزی خاك و نیتروژن خاك تقریبا مترادف همدیگر هستند. كودهای نیتروژنه نقش اساسی در افزایش عملكرد و همچنین بالابردن كیفیت دانه گند م ایفا می كنند. گندم در مراحل مختلف رشد نیاز متفاوتی به نیتروژن دارد، بنابراین كاربرد نیتروژن به میزا ن مشخص و در زمان معینی مهم می باشد (لطف الهی، 1391). سیستم های کشاورزی متداول نشان داده اند که اگرچه به کمک کودهای شیمیایی و سموم، در کوتاه مدت میتوان به عملکردهای بالایی دست یافت ولی پایداری حاصلخیزی خاك و سلامت خاك زراعی در این سیستم­ها زیر سوال است و مطالعات بلند مدت نشان می­دهند که استفاده فشرده از کودهای شیمیایی عملکرد گیاهان زراعی را کاهش می دهد که این کاهش در نتیجه اسیدی شدن خاك، کاهش فعالیتهای بیولوژیک خاك و افت خصوصیات فیزیکی می باشد (آده دیران و همکاران، 2004). اگر­چه کاربرد کودهای بیولوژیک به علل مختلف در طی چند دهه گذشته کاهش یافته است ولی امروزه با توجه به مشکلاتی که مصرف بی­رویه کودهای شیمیایی به وجود آورده است، استفاده از آنها به عنوان یک رکن اساسی در توسعه کشاورزی پایدار مجدداً مورد توجه واقع شده است و بدون تردید کاربرد کودهای بیولوژیک علاوه بر اثرات مثبتی که بر کلیه خصوصیات خاك دارد، از جنبه های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی نیز مثمر ثمر واقع شده و می­تواند به عنوان جایگزینی مناسب و مطلوب برای کودهای شیمیایی باشد (بخشایی و همکاران، 1393). كاربرد كودهای بیولوژیك بویژه باكتری های محرك رشد گیاه به صورت تلفیق با مصرف كودهای شیمیایی مهم ترین راهبرد تغذیه تلفیقی گیاه برای مدیریت پایدار بوم نظام های كشاورزی و افزایش تولید آنها در سیستم كشاورزی پایدار با نهاده كافی می باشد (سلمانی بیاری و همکاران، 1389). کودهای بیولوژیک و آلی به عنوان یک راه حل موثر در تغذیه گیاهی در کشاورزی پایدار مطرح گردیده است (فاهد و آباد الفتاح، 2008).

 محلول پاشی برگی یکی از روش های سریع در پاسخ گیاه به کود بوده که علاوه بر صرفه جویی در مصرف کود، در حفظ محیط زیست در راستای نیل به کشاورزی پایدار نقش بسزایی دارد (ملکوتی و

تهرانی، 1380).

این تحقیق نیز با هدف بررسی تأثیر کود بیولوژیک (نیتروکسین) و محلول پاشی کود اوره روی عملکرد و اجزای عملکرد گندم زرین در شرایط اقلیمی شهرستان سلماس، انجام شد.

در این طرح اهداف زیر مورد مطالعه قرار می­گیرد:

– بررسی تاثیر کود بیولوژیک نیتروکسین روی عملكرد دانه گندم.

بررسی تاثیر کود بیولوژیک نیتروکسین در کاهش مقدار مصرف کود شیمیایی اوره.

– بررسی تاثیر محلول­پاشی نیتروژن در مراحل مختلف رشدی گیاه روی عملكرد و اجزای عملكرد دانه گندم.

فصل اول: کلیات و بررسی منابع

1-1- طبقه گندم

گندم از خانواده گندمیان یا غلات (Graminae)، طایفه هوردیه (Hordeae) و به جنس تریتیكوم (Triticum) تعلق دارد و از لحاظ تعداد كروموزوم، هگزاپلوئید بوده و نام عملی آن تریتیكوم آئستیووم (Triticum aestivum) است (كاظمی رابط، 1387).

2-1- گیاهشناسی گندم دوروم

1-2-1- ریشه

ریشه های گندم از انواع افشان و سطحی است. ریشه های بذری از بذر و ریشه های نابجا از محل طوقه خارج می شوند و همگی هم قطر هستند و عمق فعالیت ریشه های آن در خاك در حدود 30 سانتی متر است كه در خاك های نرم و مناسب تا عمق 80 سانتی متر نفوذ می كند (ایرانی و همکاران، 2010).

2-2-1- ساقه

ساقه گندم، مثل تمامی غلات، استوانه ای بند بند و به استثنای گره ها توخالی است. شكل استوانه ای و وجود دسته های فیبر در آن موجب استحكام ساقه می شود و این ویژگی تا اندازه ای ساقه را در برابر ورس مقاوم می سازد و علاوه بر ساقه اصلی، ساقه های فرعی نیز از طوقه نشأت می گیرند كه در اصطلاح به پنجه مشهورند (كاظمی رابط، 1387).

3-2-1- برگ

روی ساقه گندم بطور معمول تعداد 8-7 برگ وجود دارد كه از محل گره های ساقه خارج و بطور متناوب در طول ساقه قرار می گیرند. هر برگ شامل دو قسمت بنام های پهنك (همان تیغه باریك و بلند) و غلاف است كه ساقه را در بین دو گره در بر می­گیرد (نور محمدی و همکاران، 1386).

برگ انتهای ساقه گندم كه جوانتر از سایر برگ­ها است برگ پرچم نامیده می شود. اهمیت آن بیشتر از سایر برگ­های گندم است زیرا این برگ نقش عمده ای در فتوسنتز و تامین و ذخیره كربوهیدرات های ذخیره ای دانه دارد.