چکیده

پدیده جرم در تمام جوامع فعلی و گذشته کم و بیش وجود داشته و هیچ سرزمینی خالی از جرم و هیچ اجتماعی بدون مجرم نبوده است به طوریکه برخی از دانشمندان علوم اجتماعی جرایم را از جمله واقعیتهای زندگی اجتماعی میدانند. اما دو عامل متغیر زمان و مکان تأثیر مهمی در زدودن وصف مجرمانه از افعال داشته و دارند.

از جمله جوامعی که متغیرهای زمانی و مکانی تأثیر شگرفی در آن دارند جرایم مربوط به صورت و تصویر می باشد. در مسائل مربوط به صوت و تصویر در آیات قرآن کریم و روایات وارده از اهل بیت (ع) بحثهای فراوان شده است بطوریکه به جرأت می توان گفت نقطه ی تاریکی نمانده مگر مورد کنکاش واقع شده اما اولاً در موضوع تصویر در آیات قرآن کریم و روایات در مورد پیکره سازی و مجسمه سازی و غیره بحث شده که با آنچه در مورد تصاویر مبتذل مستهجن در متون قانونی آمده است، تفاوت اساسی دارد و در مورد صوت مرز میان صوت حرام و غیر حرام غناء بودن یا نبودن صوت بیان گردیده است در این خصوص نیز بین اهل سنت و تشیع اختلاف نظر وجود دارد چه اینکه اهل سنت بر غناء حرمت ذاتی قائل نیستند اما اکثر فقهای شیعه بر حرمت ذاتی غناء فتوا داده اند.

جرایم مربوط به صوت و تصویر، بویژه در زمینه عفت و اخلاف عمومی، به عنوان یک عمل ناپسند اجتماعی و فرهنگی همیشه به نوعی مبتلا به تمام جوامع بوده است. در ایران نیز با توجه به صراحت قرآن کریم مبنی بر حفظ عفت و اخلاق عمومی و وجود روایات فراوان در این رابطه، سعی در جرم شناختن این گونه اعمال گردیده است.

به همین دلیل جرایم مربوط به صوت و تصویر و مسائل مرتبط به عفت و اخلاق عمومی از بدو قانونگذاری مورد توجه مقنن بوده به طوریکه در اولین قانون جزایی ماهوی ایران به نام قانون مجازات عمومی مصوب 1304 و اصلاحات و الحاقات مربوط به آن در سال 1352 در ماده 213 مکرر به این موضوع اشاره و نسبت به آن جرم انگاری شده است. علی رغم این که حفظ عفت و اخلاق عمومی در همه زمان ها به ویژه برای افراد مسلمان حائز اهمیت بوده ولی به دلائل گوناگون برخی افراد از طرق مختلف اقدام به تخریب و خدشه دار نمودن این نهاد مقدس می نمایند. مهمترین و عمده ترین ابزاری که مستمسک فعالیت این گونه افراد قرار گرفته، استفاده از نوار و فیلم های مبتذل و مستهجن می باشد. همچنین تهیه، تکثیر و توزیع فیلم های مستهجن از طریق عنف و اکراه و یا تکثیر فیلم های مربوط به روابط مشروع زناشویی، می تواند از مصادیق افساد فی الارض بوده و مرتکب به مجازات اعدام محکوم شود. با توجه به آمار رو به افزایش مسائل مربوط به تهیه و تکثیر فیلم های خصوصی، تصاویر مبتذل و مستهجن که به روش های مختلف تهیه و در جامعه به ویژه در میان جوانان توزیع می شود، این نتیجه حاصل می شود که قانونگذار در عرصه قانونگذاری و جرم انگاری و نوع ضمانت اجرای کیفری، موفق نبوده و این مقررات نتوانسته به عنوان یک ضمانت اجرای کیفری و یک عمل پیشگیرانه روز وقوع جرایم موصوف تأثیر بسزایی داشته باشد.

کلید واژگان:

صوت، تصویر، مبتذل، مستهجن، غیر مجاز

فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………….. 1

1-تعریف مسأله……………………………………………………………………………………………… 1

2-سابقه و پیشینه……………………………………………………………………………………………. 2

3-ضرورت انجام تحقیق …………………………………………………………………………………. 2

4-بیان سؤالات تحقیق …………………………………………………………………………………….. 3

5-فرضیه ها …………………………………………………………………………………………………. 3

6-هدفها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق …………………………………………………. 3

7-جنبه جدید بودن و نوآوری طرح در چیست …………………………………………………….. 4

بخش اول: کلیات ………………………………………………………….. 5

فصل اول: تعاریف و تاریخچه جرایم مربوط به صوت و تصویر …………………………….. 6

مبحث اول: تعاریف ………………………………………………………………………………………… 6

مبحث دوم: واژه شناسی ………………………………………………………………………………….. 7

گفتار اول: غناء و موسیقی ………………………………………………………………………………… 7

گفتار دوم: تصویر …………………………………………………………………………………………… 9

گفتار سوم: مبتذل و مستهجن …………………………………………………………………………….. 10

بند اول: مبتذل………………………………………………………………………………………………… 10

بند دوم: مستهجن …………………………………………………………………………………………… 11

گفتار چهارم: عفت و اخلاق ……………………………………………………………………………… 11

بند اول: عفت ……………………………………………………………………………………………….. 11

بند دوم: اخلاق ……………………………………………………………………………………………… 12

مبحث سوم: تاریخچه مختصر هنرهای صوتی- تصویری…………………………………………… 12

گفتار اول: موسیقی …………………………………………………………………………………………. 12

گفتار دوم: فیلم، عکس، سینما ……………………………………………………………………………. 13

گفتار سوم: مجسمه سازی و نقاشی …………………………………………………………………….. 13

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 14

فصل دوم: سوابق تقنینی جرایم صوتی – تصویری ………………………………………………. 15

مبحث اول: ریشه جرایم سمعی و بصری ……………………………………………………………… 15

مبحث دوم: بررسی جرایم سمعی و بصری در قوانین کیفری موضوعه …………………………. 16

مبحث سوم: مقررات حاکم بر جرایم مربوط به صوت و تصویر قبل از انقلاب اسلامی……… 17

گفتار اول: جوامع و جرایم سمعی و بصری……………………………………………………………. 17

گفتار دوم: بررسی ماده 213 از قانون مجازات عمومی سابق …………………………………….. 18

مبحث چهارم: بررسی عنصر معنوی جرم در ماده 213 از قانون مجازات عمومی …………… 20

گفتار اول: نظر مقنن در مورد عناصر جرایم صوتی و تصویری …………………………………… 20

گفتار دوم: قوانین و آیین نامه های موجود ……………………………………………………………. 24

مبحث پنجم: مقررات حاکم بر جرایم مربوط به صوت و تصویر بعد از انقلاب اسلامی…….. 30

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 34

نتیجه گیری کلی از بخش …………………………………………………………………………………. 35

بخش دوم: ارکان تشکیل دهنده جرایم سمعی و بصری……………………….. 36

فصل اول: رکن قانونی …………………………………………………………………………………… 37

مبحث اول: مبانی جرم انگاری …………………………………………………………………………… 38

مبحث دوم: جهات افتراق و اشتراک مواد 213 مکرر قانون مجازات عمومی الحاقی 1352 ، ماده 104 قانون راجع به مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب 1362 و ماده 640 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب 1375 39

مبحث سوم: قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند مصوب 1372   41

مبحث چهارم: قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند مصوب 1386          42

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 57

فصل دوم: رکن مادی جرم ……………………………………………………………………………… 58

مبحث اول: تعاریف مربوط به رکن مادی ……………………………………………………………… 58

مبحث دوم: بررسی ماده 640 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 …………………………. 61

گفتار اول: مرتکب جرم …………………………………………………………………………………… 61

گفتار دوم: وسایل ارتکاب جرم …………………………………………………………………………. 63

گفتار سوم: اشیاء مورد استفاده موضوع ماده 640 قانون مجازات اسلامی ……………………… 67

1-نوشته……………………………………………………………………………………………………….. 67

2-طرح، گراور، نقاشی، تصاویر ………………………………………………………………………… 68

1-2-طرح …………………………………………………………………………………………………… 68

2-2-گراور…………………………………………………………………………………………………… 69

3-2-نقاشی و تصویر………………………………………………………………………………………. 69

3-اعلانات و علائم ………………………………………………………………………………………… 70

4-فیلم و نوار سینما ……………………………………………………………………………………….. 73

5-مطبوعات …………………………………………………………………………………………………. 77

6-تبلیغ و ترویج اصراف و تبذیر ………………………………………………………………………. 78

7-اشیاء دیگر ……………………………………………………………………………………………….. 80

گفتار چهارم: نحوه ارتکاب جرم ………………………………………………………………………… 82

1-تجارت ……………………………………………………………………………………………………. 82

2-نمایش و در معرض انظار عمومی گذاردن ………………………………………………………… 85

3-وارد یا صادر کردن …………………………………………………………………………………….. 87

4-کرایه دادن ………………………………………………………………………………………………… 88

5-ترویج و انتشار دادن …………………………………………………………………………………… 89

6-تکثیر و توزیع …………………………………………………………………………………………… 92

مبحث سوم: نسخ نشدن ماده 640 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 ……………………. 97

گفتار اول: نظرات دکترین ………………………………………………………………………………… 97

گفتار دوم: نظرات اداره حقوقی و رأی وحدت رویه ……………………………………………….. 100

1-صفحه رأی وحدت رویه ……………………………………………………………………………… 101

2-استدلالها و ابهامات راجع به رأی وحدت رویه 645- 23/9/1378 ……………………… 105

گفتار سوم: نظریه شخصی ………………………………………………………………………………… 107

مبحث چهارم: مطلق یا مقید؟ …………………………………………………………………………….. 111

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 114

فصل سوم: رکن معنوی جرایم مربوط به صوت و تصویر ……………………………………… 114

مبحث اول: تعاریف مربوط به رکن مادی ……………………………………………………………… 115

مبحث دوم: رکن روانی جرایم مربوط به صوت و تصویر در قلمرو ماده 640 قانون مجازات اسلامی          116

گفتار اول: قصد مجرمانه ………………………………………………………………………………….. 116

گفتار دوم: انگیزه جرم …………………………………………………………………………………….. 119

مبحث سوم: رکن روانی جرایم صوتی و تصویری در قانون نحوه اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند، مصوب 1372 …………………………………………………………………………………….. 122

مبحث چهارم: رکن روانی جرایم صوتی و تصویری در قانون نحوه اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند، مصوب 1386 …………………………………………………………………………………….. 125

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 126

نتیجه گیری کلی از بخش …………………………………………………………………………………. 127

بخش سوم: سیاست های پیشگیرانه، واکنش قانونگذار، مرجع صلاحیت دار ……. 129

فصل اول: سیاست های پیشگیرانه ……………………………………………………………………. 130

مبحث اول: کلیات ………………………………………………………………………………………….. 131

 

مبحث دوم: جنبه های متعدد اقدامات پیشگیرانه جرایم سمعی و بصری ……………………….. 133

گفتار اول: جنبه اقتصادی ………………………………………………………………………………….. 133

گفتار دوم: جنبه مذهبی ……………………………………………………………………………………. 134

گفتار سوم: جنبه تربیتی ……………………………………………………………………………………. 135

گفتار چهارم: جنبه خانوادگی …………………………………………………………………………….. 135

مبحث سوم: پیشگیری جمعی از بزه کاری ……………………………………………………………. 136

مبحث چهارم: حدود پیشگیری ………………………………………………………………………….. 137

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 138

فصل دوم: مجازات ……………………………………………………………………………………….. 139

مبحث اول: کلیات ………………………………………………………………………………………….. 139

مبحث دوم: مجازات جرایم مربوط به صوت و تصویر در قلمرو ماده 640 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375    141

گفتار اول: مجازات اصلی …………………………………………………………………………………. 141

گفتار دوم: مجازات تتمیمی و تبعی …………………………………………………………………….. 143

مبحث سوم: مجازات جرایم مربوط به صوت و تصویر در قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند، 1372 …………………………………………………………………………………… 146

مبحث چهارم: مجازات جرایم مربوط به صوت و تصویر در قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیر مجاز می نمایند، 1386 …………………………………………………………………………………… 154

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 164

فصل سوم: مرجع صلاحیت دار ……………………………………………………………………….. 165

مبحث اول: دادگاه صلاحیت دار نسبت به جرایم مندرج در ماده 640 قانون مجازات اسلامی         165

مبحث دوم: دادگاه صلاحیت دار نسبت به جرایم خاص سمعی و بصری …………………….. 166

سخن محقق …………………………………………………………………………………………………. 169

نتیجه گیری کلی از بخش …………………………………………………………………………………. 169

نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات …………………………………………………………………………. 171

1-نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………. 172

2-پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………….. 174

منابع و مأخذ ………………………………………………………………. 180

سپاس

پرودگارا تو را سپاس

استاد محترم جناب آقای دکتر نقوی از اینکه قبول زحمت فرمودید و مرا در تهیه و تنظیم این مجموعه بعنوان استاد راهنما، راهنمایی و یاری نموده اید کمال تشکر را دارم.

استاد ارجمند جناب آقای دکتر مالمیر تقدیر و تشکر مرا بعنوان شاگرد خود پذیرا باشید از اینکه بی دریغانه و دلسوزانه موجبات جمع آوری و نگارش این پایان نامه را بعنوان استاد مشاور فراهم نموده اید کمال سپاس و تشکر را می نمایم.

همسر مهربانم لطف شما را هرگز فراموش نخواهم کرد از اینکه با تلاشهای مستمر خویش همواره به من روحیه میدادید و در لحظه لحظه ی تهیه این مجموعه پیوسته در کنار من بودید و مرا مورد لطف خویش قرار میدادید بسیار سپاسگزارم.

این پایان نامه تقدیم شما ان شاء اله توانسته باشم ذره ای از زحماتم را جبران نمایم.

مقدمه

پدیده جرم دیرینه ای به بلندای تاریخ حیاط بشریت دارد. تاریخ پیدایش جرم معلوم نیست همچنان که آغاز زندگی انسانها بر روی کره خاکی به درستی مشخص نمی باشد اما تا به حال آنچه بر انسان آشکار گردیده است این است که جرم از جمله واقعیت های انکار ناپذیر جوامع بشری می باشد. بشر چه بخواهد و چه نخواهد باید زندگی کند و باید با جرم هم زندگی کند و هیچ جامعه ای ادعا نگرده و نمی تواند ادعا کند که در آن جرمی اتفاق نیفتاده است. جوامع خیلی ابتدایی هم با پدیده جرم آشنا بوده و تدابیری برای مقابله با جرایم که مجازاتها یکی از مهمترین آنها بوده است اندیشیده اند.

در مورد ماهیت این پدیده نظریات فراوانی داده شده است. قرآن کریم که کلام مستقیم خداوند به مخلوقات خودش است و بیان واقعیت ها از قول آفریدگار به آفریده ها است، در آیاتی از این کتاب مقدس جرم و گناه را یکسان ذکر کرده و آن را مرضی دانسته که در قلب بعضی انسانها وجود دارد. لذا شاید بتوان گفت که صرف نظر از علل و عوامل به وجود آورنده جرم آن یک بیماری قلبی است.

1-تعریف مسأله

جرایم مربوط به صوت و تصویر یا جرایم سمعی و بصری جرایمی هستند که ارتباط مستقیم با مسائل اخلاقی و فرهنگ جامعه دارند. به عبارت دیگر این جرایم یکی از مصادیق جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی می باشند و عموماً جرایمی هستند که بر خلاف تعالیم دینی و آسمانی اسلام بوده به گونه ای که از طریق ارتکاب این جرایم اعتقادات اسلامی هم مورد تجاوز قرار می گیرد.

علت اهمیت فراوان این موضوع در حقوق کیفری ایران این است که این جرایم یک موضوع اجتماعی بوده و در زندگی مردم ایران تأثیر مستقیمی دارند به طوری که صرف نظر از اهمیت نقش جرایم تصویری می توان گفت که بین علمای حقوق و حتی فقهای اسلامی در این خصوص اختلاف نظرهای فراوان و اساسی وجود دارد.

در فقه اسلامی اولاً بین فقهای شیعه و سنی در این خصوص اختلاف وجود دارد چرا که فقهای اهل سنت در مورد مسائل مربوط به صوت و تصویر به حرمت ذاتی قائل نیستند در حالی که علما و فقهای تشیع به حرمت ذاتی خصوصاً در مورد غناء رأی داده اند البته در این خصوص بین فقهای شیعه اتفاق نظر وجود ندارد.

شناخت کامل این جرایم، تعیین مصادیق و تجزیه و تحلیل عناصر آن است و عدم توجه به این امر بعضاً در مقام عمل سبب نادیده انگاشته شدن اصول مسلم حقوق جزا، از جمله اصلی قانونی بودن جرایم و مجازاتها می شود.

بیان سؤالات تحقیق

1-مفهوم ابتذال و استهجان در مقوله صوت و تصویر چیست؟

2-آیا همه اصوات و تصاویر حرام بوده و قابل مجازات هستند؟

3-آیا استفاده شخصی از صوت حرام یا تصویر مبتذل جرم بوده و قابل تعقیب است؟

4-ماده 640 ق. م . ا . مصوب 1375 و قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیر مجاز می نمایند مصوب 1386 آیا ناسخ یکدیگرند؟

5-فرضیه ها

1-با توجه به قانون نحوه مجازات اشخاص … مبتذل به آثاری اطلاق می شود که دارای صحنه ها و صور قبیحه بوده و مستهجن نیز به آثاری اطلاق می شود که محتوای آنها نمایش برهنگی زن و مرد یا نمایش آمیزش جنسی باشد.

2-همه اصوات و تصاویر حرام نیستند فقط صوت و تصویری که طرب انگیز بوده و یا قبیحه باشد حرام و قابل مجازات است.

3-استفاده شخصی از صوت حرام و تصویر مبتذل جرم نبوده و قابل مجازات نیست.

4-هر چند ماده 640 ق. م . ا . و قانون نحوه مجازات … تفاوت و تعارضهایی با یکدیگر دارند ولی ناسخ همدیگر نیستند.

6-هدفها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق

1-با توجه به اختلاف نظرهای موجود در نظریه فقهای شیعه و همچنین وجود اختلاف نظر بین دو مذهب شیعه و سنی در مورد مسائل مربوط به صوت و تصویر که باعث بروز تشتت در فتاوی فقها گردیده و با عنایت به ابهامات قانون مربوط در این خصوص که موجب تشتت در آراء دادگاه ها و نحوه رسیدگی به جرایم صوتی و تصویری از جمله اهداف تحقیق می باشد.

2-اثبات این امر که قوانین و مقررات در این عرصه احتیاج به تحقیق اساسی و بنیادین دارد تا هم حقوق خصوصی اشخاص از بین نرود و آزادی کامل آنها حفظ شود و هم اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها زیر سؤال نرود.

7-جنبه جدید بودن و نوآوری طرح در چیست؟