شیوه جبران خسارت در مسئولیت قراردادی

مسئولیت قراردادی، مسئولیت کسی است که در عقدی از عقود (اعم از معین یا نامعین) تعهدی را بپذیرد و به علت عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد یا در حین انجام تعهد یا به سبب انجام آن، خسارتی به متعهدله وارد کند. به مسئولیت قراردادی از این جهت قراردادی گویند که منشاء آن قرارداد است و گرنه این مسئولیت، ماهیت قراردادی نداشته بلکه اثر عقد است. در مورد قلمرو آن باید گفت؛ مسئولیت قراردادی با دو شرط تحقق می‌یابد: وجود قرارداد بین متضرر و عامل ضرر و دیگر، خسارت وارده ناشی از نقض قرارداد باشد بنا براین وضعیت‌های پیش وپس از قرارداد یا مشابه با قرارداد مشمول این مورد نمی‌شود (قلی زاده، 80: 67).

اجرا نشدن قرارداد ممکن است خسارت‌هایی به دنبال داشته باشد. در صورتی که تعهد انجام نشود و امکان اجرای آن هم وجود نداشته باشد خسارت عدم انجام تعهد گرفته می‌شود. اما در بیشتر موارد امکان اجرای قرارداد وجود دارد و متعهدله تنها می‌تواند اجبار متعهد به اجرای تعهد را از دادگاه بخواهد.
البته در این شرایط هم برای جبران خسارت‌هایی که به خاطر تأخیر در اجرای تعهد به طرف قرارداد وارد شده است او می‌تواند به دادگاه مراجعه کند.

گفتار اول: تعهد به انجام عمل

وقتی متعهد از انجام تعهدش خودداری می‌کند دو مسأله مطرح می‌شود، یکی انجام اصل تعهد، و دیگری موضوع جبران خسارت وارده ناشی از عدم انجام یا تأخیر در ایفاء تعهد. برای این دو مساله طرفین
می‌توانند در قرارداد راه حل‌هایی را برای جلوگیری از اختلافات آتی در نظر گرفت. این راه حل‌ها را می توان به شرح زیر تبیین کرد.

بند 1: انجام موضوع تعهد از طرف متعهدله به خرج متعهد

می توان در قرارداد این راه حل را اینگونه در نظر گرفت که در صورت عدم انجام تعهد، متعهدله رأساً موضوع تعهد را انجام می‌دهد و هزینه این اقدام را از متعهد می‌گیرد. بدیهی است که در این حالت متعهدله به فکر صرفه‌جویی و رعایت غبطه متعهد متخلف نخواهد بود. در قرارداد، این حالت می‌تواند به شرح ذیل منعکس شود: