استاد مشاور:
دکتر حیدر جهانبخش
 
نگارنده:
****
 
زمستان 93برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
چکیده
همیشه تصور شده است که انسان به وسیله ی بینایی به درک دقیقی از فضا می رسد، در حالیکه دیگر حواس از جمله شنوایی و لامسه و بویایی موجب درک عمیق تری از فضا می شوند. وجود اصوات و بوهای مطبوع در یک محیط از مهمترین کیفیت هایی هستند که در درجه اول احساس دلپذیر بودن یک فضا را از طریق حواس غیربصری به فرد انتقال می دهند. ادراک توسط حواس پنجگانه موضوعی است که توسط طراحان معاصر نادیده گرفته می شود. پژواک، لامسه و بویایی به اندازه بینایی در ادراک محیط تأثیر گذارند. بازار در ساختارهای شهری ایران همواره نقشی پویا و فعال داشته است و پاسخگوی نیازهای کیفی و عملکردی شهرنشینان بوده است. فضایی که در آن فعالیتهای اجتماعی، سیمای زندگی شهری و خاطرات جمعی مردم شکل می گیرد.
در این پژوهش در روشی «کیفی-تحلیلی»، به منظور شناخت کامل تری از مفهوم فضای تجاری و ابعاد مختلف ادراک و احساس و همچنین حس تعلق به مکان، متون تخصصی مختلف مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در این فرآیند به مفهوم ادراک حسی پرداخته شد. سپس حس تعلق به مکان از منظر صاحبنظران گوناگون مورد بررسی قرار گرفت. در یک مرحله نیز نظر استفاده کنندگان توسط پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. در هر مرحله از این تحقیق از روش مطالعات موردی نیز استفاده شد تا ویژگی ها و مفاهیم موجود در آن ها در این پژوهش مورد استفاده قرار بگیرند. نتایج این تحقیق نشان می دهد به کارگیری حواس در معماری ،  موجب برقرای ارتباط غیر بصری انسان با فضای معماری، درک زیبایی شناسی و معنای محیط و تقویت خاطره ذهنی از محیط می شود و حواس به عنوان عناصر محرک بر روی رفتار فضایی انسان و روحیه فضا تأثیر می گزارد.
 
واژگان کلیدی: ادراک، حواس پنجگانه، حس تعلق به مکان، فضای تجاری
 
 
 
 
فهرست مطالب
عنوان                                        
چکیده                                             صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1-  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….2
1-2- تعریف مسئله…………………………………………………………………………………………………………………..2
1-3- ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….3
1-4- سابقه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………3
1-5-فرضیه………………………………………………………………………………………………………………………………4
1-6- اهداف و سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………..4
1-7- روش گردآوری اطلاعات و روش تحقیق……………………………………………………………………………4
 
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
2-1-  مقدم…………………………………………………………………………………………………………………….     5
2-2- تاریخچه مراکز تجاری…………………………………………………………………………………………….     7
2-2-1- فضاهای تجاری اول……………………………………………………………………………………………          7
2-2-2- فضاهای تجاری در یونان باستان…………………………………………………………………………..          7
2-2-3- فضاهای تجاری در روم باستان…………………………………………………………………………….         8
2-2-4- فضاهای تجاری در قرون وسطا……………………………………………………………………………           9
2-2-5- انقلاب صنعتی…………………………………………………………………………………………………..          9
2-2-5-1- مغازه ها………………………………………………………………………………………………………. 9
2-2-5-2- شکل گیری پاساژهای خرید…………………………………………………………………………..          10
2-2-5-3-فروشگاه ها…………………………………………………………………………………………………..     11
2-2-6- قرن بیستم و تحولات در مراکز خرید………………………………………………………………….       13
2-2-7- الگوهای فرمی قابل طبقه بندی مراکز خرید در قرن بیستم……………………………………..          14
2-3- آشنایی با بازار ایران………………………………………………………………………………………………    15
2-3-1- واژه شناسی……………………………………………………………………………………………………..          15
2-3-2- پیدایش و پیشینه بازار……………………………………………………………………………………….  16
2-3-3- ساختار بازار……………………………………………………………………………………………………. 16
2-3-4- عناصر شاخص بازار ایرانی……………………………………………………………………………………. 17
2-3-4-1-  فضاهای مربوط به انبار داری و نگهداری کالا…………………………………………………….. 17
2-3-4-1-1- خان بار یا کالن بار……………………………………………………………………………………….    17
2-3-4-2- فضاهای مربوط به کالا های تولیدی……………………………………………………………………   17
2-3-4-3- فضاهای مربوط به فعالیتهای تجاری……………………………………………………………………     17
2-3-4-4-  فضاهای مربوط به فعالیتهای خدماتی…………………………………………………………………      18
2-3-4-5-  فضاهای مربوط به فعالیتهای عمومی………………………………………………………………….       18
2-3-4-6- فضاهای ارتباطی………………………………………………………………………………………………  18
2-3-5- کارکردهای اجتماعی…………………………………………………………………………………………….   19
2-3-6-  عوامل موثر در نحوه استقرار فعالیت ها در بازار……………………………………………………..          20
2-3-6-1- ارزش کالا و امنیت لازم…………………………………………………………………………………..      21
2-3-6-2- متجانس بودن فعالیت ها…………………………………………………………………………………..         21
2-3-6-3- بازار خطی………………………………………………………………………………………………………          21
2-3-6-4- بازار متمرکز…………………………………………………………………………………………………….          21
2-3-6-5- پوشش بازار……………………………………………………………………………………………………. 21
2-3-7-نمونه های موردی………………………………………………………………………………………………….          21
2-3-7-1-  بازار قزوین…………………………………………………………………………………………………….          21
2-3-7-2- بازار کاشان……………………………………………………………………………………………………..          23
2-3-8- جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………..          26
2-4- ادراک……………………………………………………………………………………………………………………..   26
2-4-1- تاریخچه ادراک…………………………………………………………………………………………………….          27
2-4-1-1-  علم ادراک از نظر فلاسفه یونان………………………………………………………………………… 27
2-4-1-2- علم و ادراک از نظر حکمای جدید غرب…………………………………………………………….   28
2-4-2- عوامل مؤثر در ادراک…………………………………………………………………………………………….      30
2-4-2-1- نیازها………………………………………………………………………………………………………………       31
2-4-2-2- دفاع ادراکی……………………………………………………………………………………………………..          31
2-4-2-3- انتظار ادراکی…………………………………………………………………………………………………….          32
2-4-2-4- ادراک و تفاوت های فردی…………………………………………………………………………………      32
2-4-2-5- زمینه های اجتماعی……………………………………………………………………………………………   32
2-4-3- سازمان ها و تشکل ادراکی………………………………………………………………………………………          33
2-4-3-1- سازمان ادراکی…………………………………………………………………………………………………..          33
2-4-3-2- نظریه فیزیولوژیک ادراک…………………………………………………………………………………….  34
2-4-3-3- نظریه کنش متقابل ادراک…………………………………………………………………………………….  35
2-4-3-4- درک فضایی از دیدگاه روانشناسی بر اساس نظریه گشتالت……………………………………..         36
2-4-3-4-1- اصول روانشناسی گشتالت………………………………………………………………………………     37
2-4-4- پدیده های ادراکی………………………………………………………………………………………………….          38
2-4-4-1- ادراک فضا، فاصله و عمق…………………………………………………………………………………..     38
2-4-4-2- نشانه های ادراک فاصله……………………………………………………………………………………..  39
2-4-4-3- ثبات ادراکی………………………………………………………………………………………………………          40
2-4-4-3-1- ادراک اندزه…………………………………………………………………………………………………..  40
2-4-4-3-2- ثبات شکل……………………………………………………………………………………………………          40
2-4-4-3-3- ثبات رنگ…………………………………………………………………………………………………….          40
2-4-4-3-4- ثبات مکان……………………………………………………………………………………………………..          41
2-4-5- سیستم های ادراکی در یک انسان کامل………………………………………………………………………      41
2-4-5-1- تعادل و جهت یابی……………………………………………………………………………………………..      41
2-4-5-2- شنوایی………………………………………………………………………………………………………………     42
2-4-5-3- سیستم پوستی…………………………………………………………………………………………………….          42
2-4-5-4- سیستم های بویایی………………………………………………………………………………………………          44
2-4-4-5- سیستم بینایی ……………………………………………………………………………………………………..     44
2-4-6-  جایگاه ادراک در معماری و شهرسازی……………………………………………………………………..          44
2-5- حس مکان…………………………………………………………………………………………………………………       45
2-5-1- حس مکان از منظر روانشناسی محیطی……………………………………………………………………… 45
2-5-2- حس مکان از منظر پدیدار شناسی…………………………………………………………………………….        47
2-5-3- شکل گیری تعلق مکانی …………………………………………………………………………………………      47
2-5-3- صور و مظاهر مختلف حس مکان…………………………………………………………………………….          48
2-5-3-1- هویت مکان یا روح مکان……………………………………………………………………………………    48
2-5-3-2- عملکرد…………………………………………………………………………………………………………….        49
2-5-3-3- زمان پایدار………………………………………………………………………………………………………..          49
2-5-3-4- مرگ………………………………………………………………………………………………………………….       50
2-5-4- نمونه موردی شهر احساسات فرانسه………………………………………………………………………….           51
2-6- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………..      54
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..       56
3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………       56
3-3- اندازه گیری متغیرهای کیفی………………………………………………………………………………………….         57
3-4- پرسشنامه…………………………………….. ……………………………………………………………………………      

57
فصل چهارم: تحلیل داده ها
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….. 60
4-2- عوامل مؤثر در ادراکات حسی……………………………………………………………………………………… 61
4-2-1 صوت………………………………………………………………………………………………………………………  62
4-2-2- نور و لامسه……………………………………………………………………………………………………………          62
4-2-3- ثقل……………………………………………………………………………………………………………………….    63
4-3- آگاهی از شرایط محیط و سازگاری با محیط…………………………………………………………………..      63
4-4-تحلیل عاملی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………….          63
4-4-1- اندازه گیری متغیرهای کیفی………………………………………………………………………………………  64
4-4-2- آشنایی با مدل کانو……………………………………………………………………………………………………  64
4-4-3- نمونه موردی پاساژگلستان………………………………………………………………………………………..  66
4-4-4- تحلیل داده‌های پرسش‌نامه………………………………………………………………………………………..    68
4-4-4- 1- پایایی پرسش‌نامه……………………………………………………………………………………………….          68
4-4-4-1-1- بررسی پایایی با آلفای کرونباخ………………………………………………………………………….         68
4-4-4-2- روایی پرسش‌نامه…………………………………………………………………………………………………          69
4-4-4- 3- تحلیل نتایج پرسشنامه…………………………………………………………………………………………     73
4-6- تحلیل فرآیند ادراک محیط با استفاده از نظریه اکولوژیک ادراک…………………………………………         74
4-7- تفاوت بین ادراک شیئی و محیط……………………………………………………………………………………. 74
4-8- ادراک و تأثیر آن در حس تعلق به مکان…………………………………………………………………………..  75
4-9- چگونگی ادراک در فضای غیربصری………………………………………………………………………………. 77
4-9-1- مکث……………………………………………………………………………………………………………………….  79
4-9-2-حرکت…………………………………………………………………………………………………………………….  80
4-9-3- سازماندهی(ترکیب مکثها و حرکت ها)………………………………………………………………………        80
4-9-4- سازماندهی غیر بصری مکث و حرکت……………………………………………………………………….  81
4-10-  احساسات منتج از فضای غیر بصری……………………………………………………………………………          82
4-10-1- فضای آرامش بخش……………………………………………………………………………………………….    82
4-10-2- ازدحام………………………………………………………………………………………………………………….     83
4-10-3- خلوت………………………………………………………………………………………………………………….     84
4-10-4- فضای شاد…………………………………………………………………………………………………………….          84
4-10-5- درک زیبایی فضا……………………………………………………………………………………………………. 85
4-11- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………..      86
فصل پنجم: شناخت و معرفی سایت
5-1- معرفی منطقه………………………………………………………………………………………………………………..       90
5-2- اراضی عباس آباد………………………………………………………………………………………………………….          90
5-3- تاریخچه پیدایش منطقه عباس آباد…………………………………………………………………………………..       90
5-4- بافت شهری محله…………………………………………………………………………………………………………          92
5-5- اطلاعات آماری منطقه6………………………………………………………………………………………………….          93
5-6- تعداد مراکز خدماتی…………………………………………………………………………………………………….           93
5-7- موقعیت منطقه در تهران………………………………………………………………………………………………..    94
5-8- موقعیت محله در منطقه…………………………………………………………………………………………………   94
5-9- محله مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………          95
5-10- حمل و نقل شهری……………………………………………………………………………………………………..          95
5-10-1- ایستگاه های متروی موجود در منطقه………………………………………………………………………..   95
5-10-2- خطوط اتوبوسرانی موجود در منطقه………………………………………………………………………….  96
5-10-3- پارگینگ های عمومی …………………………………………………………………………………………….   96
5-10-4- وزاتخانه ها ادارات و سازمان ها………………………………………………………………………………. 96
5-11- فضای سبز و بوستان ها……………………………………………………………………………………………….        97
5-12- اماکن و هیئتهای مذهبی……………………………………………………………………………………………….   97
5-13- امکانات ورزشی………………………………………………………………………………………………………..          98
5-14- امکانات بهداشتی و درمانی………………………………………………………………………………………….       98
5-15- امکانات آموزشی و پژوهشی………………………………………………………………………………………        99
5-17- تقسیم بندی راه ها…………………………………………………………………………………………………….    99
5-18- عوارض زمین…………………………………………………………………………………………………………..          102
5-19- زلزله و گسل……………………………………………………………………………………………………………          103
5-20عوارض مصنوعی زمین…………………………………………………………………………………………………  105
5-21-  خط آسمان………………………………………………………………………………………………………………        106
5-22-عوامل فیزیکی…………………………………………………………………………………………………………….     106
5-23- روند طراحی و ارائه نقشه ها………….. ……………….. ………………………….. …………………………         112
5-23-1- علل انتخاب موضوع پروژه……………………………………………………………………………………..  112
5-23-2- نحوه شکل گیری کانسپت……………………………………………………………………………………….        112
5-23-3- دسترسی ها…………………………………………………………………………………………………………..          112
5-23-4- اقلیم……………………………………………………………………………………………………………………..   112
5-23-5- عملکردهای مجموعه……………………………………………………………………………………………..  113
5-23-6- مسائل و محدودیت ها…………………………………………………………………………………………… 113
5-23-7- امکانات و قابلیت ها………………………………………………………………………………………………         113
5-23-8- وجود شیب زمین…………………………………………………………………………………………………..          113
5-23-9- برنامه فیزیکی طرح………………………………………………………………………………………………..    114
5-23-10-مواد و مصالح……………………………………………………………………………………………………….          115
5-23-11-نظام طراحی و ارائه طرح……………………………………………………………………………………….. 117
منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………   128
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست جداول
نمودار(2-1) رابطه ادراک و عوامل مؤثر بر توجه……………………………………………………………………….    45
نمودار(4-1) مدل رضایتمندی کانو…………………………………………………………………………………………..          65
جدول(4-2) محاسبه آلفای کرونباخ…………………………………………………………………………………………       69
جدول(3-4) بررسی کفایت نمونه…………………………………………………………………………………………….       70
جدول (4-4) آمار توصیفی امتیازات سوالات…………………………………………………………………………….       70
جدول(5-4) Total Variance Explained ……………………………………………………………………….           71
جدول (4-6) ماتریس هفت عامل استخراج شده و مرتب شده پس از چرخش……………………………       71
جدول (4-7) ماتریس هفت عامل استخراج شده و مرتب شده پس از چرخش…………………………..        72
جدول(4-8) متغیرهای بدست آمده از پرسشنامه………………………………………………………………….    72
جدول(4-9) طراحی پیام های فضا…………………………………………………………………………………….     87
جدول(4-10) احساسات منتج از فضای غیر بصری…………………………………………………………….. 87
جدول(5-1) اطلاعات آماری…………………………………………………………………………………………….      93
جدول (6-2) تعداد مراکز خدماتی……………………………………………………………………………………..          93
جدول(3-5) برنامه فیزیکی طرح……………………………………………………………………………………….. 114
جدول (5-4)برنامه فیزیکی فضاهای خدماتی و رفاهی شامل(کافی شاپ، رستوران، پست و …)…   114
جدول(5-5) جمع بندی کلی برنامه فیزیکی طرح………………………………………………………………..           115
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست تصاویر
تصویر(2-1) قانون مجاورت………………………………………………………………………………………………….          37
تصویر(2-2) قانون پیوستگی………………………………………………………………………………………………….          37
تصویر(2-3) غرفه فرانسه- نمایشگاه جهانی 2010 شانگهای……………………………………………………..     51
تصویر(2-4) ) غرفه فرانسه- نمایشگاه جهانی 2010 شانگهای…………………………………………………..       52
تصویر(5-1) موقعیت منطقه در شهر تهران………………………………………………………………………………        94
تصویر(5-2) موقعیت محله در منطقه …………………………………………………………………………………….          94
تصویر(5-3) محله مورد بررسی…………………………………………………………………………………………….     95
تصویر(5-4) راه های ارتباطی……………………………………………………………………………………………….  100
تصویر(5-5) بزرگراه مدرس………………………………………………………………………………………………… 101
تصویر(5-6) بزرگراه رسالت………………………………………………………………………………………………… 101
تصویر(5-7) خیابان آفریقا…………………………………………………………………………………………………….          101
تصویر(5-8) عکس هوایی از سایت………………………………………………………………………………………..        101
تصویر (5-9) دید چهار جهت به سایت…………………………………………………………………………………..  102
تصویر(5-10) شیب زمین …………………………………………………………………………………………………….      103
تصویر(5-11) نمایش گسل های منطقه……………………………………………………………………………………    104
تصویر(5-12) عوارض مصنوعی زمین…………………………………………………………………………………….. 105
تصویر(5-13) خط آسمان زمین. …………………………………………………………………………………………..    106
تصوی(5-14) جهت وزش باد در سایت.. ……………………………………………………………………………..     106
تصویر (5-15) جهت وزش نسیم محلی.. ………………………………………………………………………………     106
تصویر(5-16) جهت وزش باد در سایت. ……………………………………………………………………………..     107
تصویر (5-17) تابش آفتاب…….. …………………………………………………………………………………………      108
تصویر( 5-18) دیاگرام موقعیت خورشید در سایت… ……………………………………………………………..         108
تصویر(5-19) آلودگی صوتی.. …………………………………………………………………………………………….   111
 
 
 
 
فصل اول
 
کلیات تحقیق
 
 
1-1-مقدمه
برتری بینایی در زمان ما به وسیله جمع کثیری از نوآوری های تکنولوژی و تکثیر و تولید انبوه تصاویر تقویت شده است. به طوری که طراحان،  طراحی برای ناظر را در اولویت قرار داده و طراحی برای انسان را به فراموشی سپرده اند. تأکید بر زیبایی تنها بر سطوح ظاهری و تأثیرات لحظه ای که هیچ قدرت پایداری در طول زمان ندارند، ساختمان ها را به سوی فرآورده های تصویری که عاری از صمیمیت و ژرفای وجودی میباشند، برده است. با کاهش حضور افراد در عرصه های عمومی و کاهش سطح تعاملات اجتماعی و در پی آن افزایش فزاینده ی معضلات اجتماعی، نیاز و ضرورت به طراحی فضاهایی که زمینه ساز حضور بیشتر افراد در عرصه های عمومی باشد بیشتر احساس می شود.
1-2- تعریف مسئله
فضاهای تجاری به عنوان مکان هایی که بر طرف کننده اولین نیازهای مطرح شده توسط مازلو هستند، و بیشترین مراجعه کننده و رفت و آمد را در طول روز به خود می بینند، می توانند از طریق افزایش و ارتقاء گزینه های قابل عرضه به مردم، یک محیط دموکراتیک برای آنان ایجاد کنند. محیطی که احساسی از جاذبه ی ماندن و علاقه برای بازگشت به مکان را در افراد بوجود آورد. حسی که از آن به عنوان حس تعلق به مکان یاد می شود.
حس مکان ادراک فردی مردم از محیط خود و احساسات کم و بیش آگاهانه ی آنها از محیط است. روانشناسان محیطی، تعلق به مکان را حاصل نوعی فرآیند روانشناسانه می دانند، که هم نوعی پاسخ  بیولوژیک به محیط اطراف از طریق حواس پنجگانه را شامل می شود و هم نوعی تولید فرهنگی است، که در ارتباط شخصی با محیط فیزیکی و نیز روابطش با دیگر کاربران فضا و اعضای اجتماعات مختلف شکل می گیرد.
در این پژوهش بر آنیم تا در طراحی فضا  با توجه به جنبه های مختلف احساسی و ادراکی انسان ها ، شرایطی را برای درک بهتر و عمیق تر فضا توسط استفاده کنندگان به وجود آوریم. هدف اصلی این پژوهش، یافتن راهبردهایی برای رسیدن به یک معماری احساس گرا در فضای تجاری است تا با برقراری یک ارتباط غیر بصری میان انسان و فضای معماری به مفهوم کاملتری از معماری، یعنی طراحی برای انسان و نه صرفا برای ناظر دست پیدا کنیم.
1-3- ضرورت تحقیق
ادراک از طریق حواس پنجگانه، به عنوان اولین مرتبه ادراک، که توجه به آن زمینه ساز ظهور سایر مراتب ادراک، و موجب افزایش این ارتباط با محیط فیزیکی می شود، مورد بی توجهی معماران معاصر واقع شده است. در آموزش معماری نیز شاهد آن هستیم که طرح، بدون کمتر توجهی به دیگر حواس ادراکی انسان، بارها از دید ناظر مورد بررسی قرار می گیرد. معماری به جای انعطاف وجودی، و تجربه فضایی، خود را بر استراتژی های روانشناختی تبلیغات و تحریک های لحظه ای منطبق کرده است. در نتیجه امروز با محیط هایی رو به رو هستیم که هیچ خاطره جمعی در افراد باقی نمی گذارند.
1-4- سابقه تحقیق
در راستای بحث اصلی این تحقیق یعنی موضوع ادراکات حسی مطالعات گسترده ای از نظریه پردازان صاحب نامی در فلسفه چون ادموند هوسرل و مرلوپونتی و در وادی معماری می توان به افرادی چون یوهانی پلاسما و ادوارد تی هال و معمارانی چون آلوار آلتو، استیون هال اشاره کرد.
“چشمان پوست ” تألیف یوهانی پلاسما از اولین کتاب هایی است که نقش ادراک حسی را در یک تجربه کامل معماری مورد مطالعه قرار می دهد، و راهی به سوی یک معماری چند حسی را می گشاید. نقش ادارک حسی و کارکرد جمعی و شخصی آن ها در درک فضا، نزد فرهنگ های گوناگون موضوع کتاب ادوارد تی هال تحت عنوان “بعد پنهان” است.
مقاله “Haptic design” به طور اختصاصی به بررسی حس لامسه و پارامترهای طراحی بر اساس این حس پرداخته شده است. در مقاله “Blindness and multi-sensoriality” با توجه به اینکه افراد نابینا