گونه ی این واکنش هاست؛ حال سؤالی که مطرح می گردد این است که ماهیت مجازات های تکمیلی به واقع کدام است؟ آیا این اقدامات در قلمرو واکنش های کیفری قرار می گیرند یا آنها را باید در زمره ی واکنش های غیرکیفری برشمرد.

با دقت و بررسی در ویژگی های مجازات های تعزیری به نظر می رسد مجازات های تکمیلی در
زمره ی گونه های غیرکیفری تعزیری قرار می گیرند و مقصود قانونگذار از به کارگیری عنوان مجازات بر این اقدامات، معنای عام مجازات و قرار دادن اینگونه اقدامات در زمره ی نوعی واکنش صرفنظر از ماهیت کیفری یا غیرکیفری آنها در مقابل ارتکاب جرم است.

با توجه به ماهیت غیرکیفری تعزیری مجازات های تکمیلی و تقسیم بندی تعزیرات از لحاظ موجبات آن (صرفنظر از ماهیت کیفری یا غیرکیفری تعزیرات)، به تعزیرات شرعی و حکومتی، در بررسی مجازات های تکمیلی از این حیث می توان گفت مجازات های تکمیلی ماهیتی دوگانه دارند و گاهی در مقام «تعزیرات شرعی» و گاهی به عنوان «تعزیرات حکومتی» اعمال می گردند.

کلیدواژگان: مجازات های تکمیلی، واکنش کیفری، واکنش غیرکیفری، تعزیرات شرعی، تعزیرات حکومتی

فهرست مطالب

عنوان                                                                         صفحه

   فصل اول: کلیات پژوهش                                                                  1                                        

          مقدمه                                                                     2

بیان مسأله                                                                 2

پرسش پژوهش                                                           3

ضرورت پژوهش                                                           3                                                                                                  

هدف پژوهش                                                             4                                                                                                     

سابقه پژوهش                                                             5

روش تحقیق                                                              8

سامان دهی تحقیق                                                       8                                                                                               

فصل دوم: تبیین مفاهیم و سابقه ی تقنینی مجازات های تکمیلی       10                                                         

مبحث اول: مفهوم مجازات های تکمیلی و ماهیت آنها                11                                               

گفتاراول: تعریف مجازات تکمیلی                                       11                                                                   

گفتاردوم: تبیین ماهیت مجازات های تکمیلی                         24                                          

مبحث دوم: سابقه ی تقنینی مجازات هاى تکمیلى                             25                                                      

          گفتاراول: سابقه تقنینی مجازات های تکمیلی پیش از انقلاب                 25                        

          گفتاردوم: سابقه تقنینی مجازات های تکمیلی پس از انقلاب                  28                          

فصل سوم: موقعیت مجازات های تکمیلی در واکنش های جزایی        33                                   

مبحث اول: واکنش های کیفری                                         34

           گفتاراول: تعریف و انواع واکنش های کیفری                         34                                                 

بنداول: تعریف واکنش های کیفری                                     35                                                   

بند دوم: انواع واکنش های کیفری                                                37                                                    

گفتاردوم: رابطه ی مجازات های تکمیلی با واکنش های کیفری     43                    

بنداول: ماهیت تعزیری مجازات های تکمیلی                          44                                  

بنددوم: مجازات های مکمل حدود و قصاص                           45                                     

بندسوم: تمایز در اهداف و ویژگی ها با سایر واکنش های کیفری      46

مبحث دوم: واکنش های غیرکیفری                                    50

گفتاراول: تعریف و انواع واکنش های غیرکیفری                       50                                         

بنداول: مفهوم واکنش های غیرکیفری                                  50                                       

بنددوم: انواع واکنش های غیرکیفری                                   51                                         

گفتاردوم: رابطه ی مجازات های تکمیلی با واکنش های غیر کیفری          55       

فصل چهارم: نسبت مجازات های تکمیلی با انواع تعزیرات                  59                                     

مبحث اول: انواع واکنش های تعزیری غیرکیفری                      60                                              

گفتاراول: رابطه ی مجازات های تکمیلی با اقدامات تأمینی و تربیتی         60     

بنداول: مفهوم اقدامات تأمینی و تربیتی                                    61

بنددوم: وجوه افتراق مجازات های تکمیلی ازاقدامات تأمینی وتربیتی        63              

گفتار دوم:  رابطه ی مجازات های تکمیلی با تأدیب                            68                              

بنداول: مفهوم تأدیب                                                     69

بنددوم: ماهیت تأدیبی برخی از مجازات های تکمیلی                73                   

مبحث دوم: انواع واکنش های تعزیری به اعتبار موجبات آنها                  75                          

گفتاراول: تعزیرات شرعی                                                75

بنداول: مفهوم تعزیرات شرعی                                           75                                                

بنددوم: نسبت مجازات های تکمیلی با تعزیرات شرعی               80          

گفتاردوم: تعزیرات حکومتی                                             82

بنداول: مفهوم تعزیرات حکومتی                                        82                                           

          بنددوم: نسبت مجازات های تکمیلی با تعزیرات حکومتی                86                  

نتیجه گیری                                                                                         88  

منابع                                                                                                    95                                                                     

1.بیان مسأله

مجازات هاى تکمیلى نخستین بار با عنوان «کیفرهاى تکمیلى» در ماده ى 19 اصلاحى قانون مجازات عمومى، مصوب 7/4/1328، بند الف در فصل سوم تحت عنوان «در جزاهاى تبعى»، به صورت مصادیق کیفرهاى تبعى و تکمیلى بیان شده بود.

در ماده 23 قانون مجازات مصوب 1392، نیز اقداماتی تحت عنوان مجازات های تکمیلی پیش بینی شده است.

نکته ی قابل تأمل در خصوص اقدامات مذکور در ماده ی 23 قانون مجازات مصوب 1392، قرار دادن عنوان مجازات بر اینگونه اقدامات از سوی قانونگذار می باشد؛ به گونه ای که برخی حقوقدانان با توجه به این عملکرد، آنها را در ردیف مجازات ها قرار داده و قائل به ماهیت کیفری این دسته از اقدامات می باشند.

قرار دادن اقدامات مذکور در ماده 23 قانون مجازات مصوب1392 در زمره ی واکنش های کیفری مشکلاتی ایجاد خواهد کرد من جمله اینکه، با توجه به ثابت و مشخص بودن مجازات در مقابل ارتکاب جرایم حدی و جنایات، امکان اعمال واکنش کیفری مضاعف در کنار حدود و قصاص، چندان قابل توجیه به نظر نمی رسد.

هم چنین با توجه به ماهیت تعزیری اقدامات مذکور در ماده ی 23 قانون مجازات مصوب 1392، با قرار دادن اینگونه اقدامات درکنار مجازات اصلی تعزیری، مجموع مجازات تعزیری اعمال شده بر مرتکب، عمدتاً بیش از مجازات های حدی می گردد، فلذا این اقدام خلاف قاعده ی دون الحد در تعزیرات می باشد.

بنابراین به نظر می رسد می بایست اقدامات مذکور در ماده ی 23 قانون مجازات مصوب 1392 را که با عنوان «مجازات های تکمیلی» مشخص شده اند، به عنوان اقداماتی غیرکیفری در مقابل

 

ارتکاب جرم محسوب کرد. 

لذا باید گفت مقصود قانونگذار از مجازات های تکمیلی، لزوماً نوعی واکنش کیفری علیه جرم نمی باشد، بلکه مراد از آن واکنشی مستقل، در مقابل ارتکاب عمل مجرمانه، صرفنظر از ماهیت کیفری یا غیرکیفری این اقدامات است.

2.پرسش پژوهش

در این پژوهش پرسش اصلی و نهایی این می باشد که، «ماهیت مجازات های تکمیلی با توجه به موجبات مختلف این مجازات ها چیست؟»

اما پاسخگویی به این سؤال مستلزم بررسی و شناخت مسائل زیر می باشد، براین اساس پرسش های دیگری که در تبیین ماهیت این دسته از اقدامات در این پژوهش پاسخ داده می شوند از قرار ذیل است:

مجازات های تکمیلی کیفر است یا در زمره ی اقدامات تأمینی و یا تأدیب است؟

اگر مجازات های تکمیلی را در زمره ی واکنش های کیفری بدانیم، در کدام دسته از طبقه بندی مجازات ها قرار می گیرند؟ (حدود،تعزیرات و…)

اگر مجازات های تکمیلی را تعزیری بنامیم، جزء کدام دسته از تعزیرات می باشند؟ (تعزیرات شرعی، تعزیرات حکومتی)

3.ضرورت پژوهش

در ماده ی 23 قانون مجازات اسلامی 1392، قانونگذار شرایط اعمال مجازات های تکمیلی و مصادیق این مجازات ها را بیان کرده است.

          مطابق قانون مجازات مصوب 1392، قانونگذار «اقدامات تکمیلی» را با عنوان «مجازات» قلمداد کرده است و امکان اعمال مجازات های تکمیلی زمانیکه متهم محکوم به حد، قصاص یا مجازات تعزیری از درجه ی6 تا درجه 1 شده است را مجاز شمرده است.

 با توجه به مصادیق مجازات های تکمیلی در ماده ی 23 و شناسایی ماهیت این مجازات ها و وجود قواعدی در حقوق جزا هم چون قاعده ی ثابت بودن حدود و قاعده ی دون الحد در تعزیرات و… باید دید موجبی برای این دسته از مجازات ها با توجه به ماهیت آنها در قانون وجود دارد.

لذا اهمیت بحث در خصوص شناسایی ماهیت این دسته از مجازات ها با توجه به موجبات مجازات های تکمیلی در قانون می باشد.

بنابراین نگارنده در پژوهش حاضر در صدد بیان طبیعت و ماهیت مجازات های تکمیلی با توجه به تقسیم بندی مجازات ها در قانون است.

4.هدف پژوهش

در این پژوهش هدف اصلی شناسایی ماهیت مجازات های  تکمیلی، به معنای روشن شدن این موضوع که اقدامات مذکور در ماده ی 23 قانون مجازات مصوب 1392، واکنشی کیفری هستند یا غیرکیفری، هم چنین با قرار دادن مجازات های تکمیلی در زمره ی هریک از این واکنش ها می بایست این نکته روشن گردد که در صورت کیفری دانستن اقدامات مذکور در ماده ی 23 قانون مجازات مصوب 1392، این دسته از اقدامات در ردیف کدام یک از واکنش های کیفری قرار می گیرند، و در صورت غیرکیفری دانستن این اقدامات، مجازات های تکمیلی تحت شمول کدام دسته از اقدامات غیرکیفری قرار می گیرند.

روش تحقیق

در انجام تحقیق مورد پیشنهاد، روش تحقیق تحلیلی – توصیفی با بهره گرفتن از منابع کتابخانه ای است که با مراجعه به کتابخانه اعم از واقعی و مجازی، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است

7.سامان دهی تحقیق

فصل بندی این پژوهش براین اساس خواهد بود که ابتدا ضمن بیان ویژگی های این اقدامات با تکیه بر قانون، تعریفی از این مجازات ها ارائه می گردد و نیز سابقه ی تقنینی این مجازات ها بیان می گردد.

در فصل دوم بررسی خواهد شد که اقدامات مذکور در قانون مجازات اسلامی که با عنوان «مجازات های تکمیلی» ذکر گردیده اند، ماهیاتاً گونه ای از واکنش های کیفری هستند