(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

برخی از چهره­های پیشرو و برجسته­ی داستان­نویسی معاصر ایران، از استان فارس برخاسته­اند. در این پایان­نامه کوشش شده تا همراه با معرفی داستان­نویسان استان فارس که از سال 1357 تا سال1377 هجری شمسی، اثر داستانی منتشر کرده­اند، ویژگی­های کلی آثار آن­ها و جریان­های داستان­نویسی استان در این بیست سال، بررسی و معرفی گردد.

داستان­نویسان این دوره­ی بیست ساله، هفده نفرند و آثار داستانی آن­ها، شامل 152 داستان کوتاه، 6 رمان و 5 داستان بلند است.

روش این پژوهش در به دست آوردن فهرست داستان­نویسان، میدانی و در قسمت بررسی آثار و نتیجه­گیری، کتابخانه­ای و از گونه­ی تحلیل محتوا است.

در فصل­ اول این پایان­نامه به سابقه­ی داستان­نویسی در ایران و فارس، عوامل پیدایش داستان و رمان نوین و دگرگونی آن، ضرورت، پیشینه، شیوه و اهداف پژوهش پرداخته شده است.

فصل دوم به معرفی داستان­نویسان و بررسی کارنامه­ی آن­ها اختصاص دارد؛ بخش مهم این فصل را چکیده­ی داستان­هایی که در این بازه­ی زمانی نوشته شده­اند، ویژگی­های کلی­شان و مشخص شدن سبک داستان نویسان، تشکیل ­داده­است.

فصل سوم نیز به نتیجه­گیری و دسته­بندی جریان­های داستان­نویسی این بیست سال اختصاص دارد. که در آن، آثار داستانی این دوره، به سه گروه تکنیکی، ساده­ی هنری و عامه­پسند، دسته­بندی شده­اند. در نتیجه­گیری به بازتاب ویژگی­های استان فارس در آثار داستانی نیز پرداخته شده است؛ شکل عمده­ی این بازتاب را در لهجه، آداب و رسوم و مکان­های جغرافیایی فارس در داستان­ها می­بینیم. از آن­جا که این دوره­ی حساس با انقلاب اسلامی آغاز ­شده و دوران جنگ را نیز پشت سر ­گذاشته است، پیامدهای روانی این تحولات و حساسیت­های آن، در قالب آشفتگی­های فرمی یا محتوایی داستان­ها (چون رفت و برگشت­های زمانی در فرم و آشفتگی­های زندگی و پریشان ذهنی شخصیت­ها در محتوا)، بروز پیدا کرده است.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                       صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1- اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-2- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-3- روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-4- پیشینه­ی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 10

فصل دوم: معرفی داستان­نویسان و بررسی کارنامه­ی آن­ها

2-1- محمد بهمن بیگی ……………………………………………………………………………………………………………… 20

2-1-1-زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………….. 20

2-1-2- بررسی اثر(بخارای من، ایل من)…………………………………………………………………………….. 21

2-1-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 21

2-1-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها…………………………………………………………………………… 32

2-2- سیمین دانشور…………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-2-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-2-2- بررسی آثار(رمان جزیره­ی سرگردانی و مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس) 39

2-2-2-1- رمان جزیره سرگردانی………………………………………………………………………………… 39

2-2-2-1-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 39

2-2-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………….. 40

2-2-2-2- مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس………………………………………………. 43

2-2-2-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 43

2-2-2-2-2- ویژگی­های­ کلی داستان­ها…………………………………………………………………… 47

2-3- ابراهیم گلستان………………………………………………………………………………… 50

عنوان                                                                                       صفحه

2-3-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………. 50

2-3-2- بررسی اثر (داستان بلند خروس)…………………………………………………………………………… 53

2-3-2-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………………….. 53

2-3-2-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………………. 54

2-4- مهین متأله……………………………………………………………………………………………………….. 55

2-4-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 55

2-4-2- بررسی اثر (داستان بلند قرن شیطان)…………………………………………………………………… 55

2-4-2-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………………….. 55

2-4-2-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………………. 56 

2-5- منوچهر صفا……………………………………………………………………………………………………….. 57

2-5-1- زندگی­نامه……………………………………………………………………………………………………….. 57 

2-5-2- بررسی اثر (مجموعه داستان اندر آداب و احوال)…………………………………………………. 58

2-5-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 58

2-5-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها …………………………………………………………………………. 61

2-6- ابوالقاسم فقیری………………………………………………………………………………………………… 63 

2-6-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………………………. 63

2-6-2- بررسی اثر(مجموعه داستان دیو) …………………………………………………………………………… 65

2-6-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………………. 65 

2-6-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها…………………………………………………………………………… 70

2-7- امین فقیری…………………………………………………………………………………………………………. 73

2-7-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………………………………… 73

2-7-2- بررسی آثار(مجموعه داستان­های تمام باران­های دنیا، مویه­های منتشر و داستان‌های بلند اگر باران ببارد و رقصندگان)……………………………………………………………………………………………………………… 75

2-7-2-1- مجموعه داستان تمام باران­های دنیا  ……………………………………………………….. 75

2-7-2-1-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 76

2-7-2-1-2- ویژگی­های کلی داستان‌ها …………………………………………………………………. 82

2-7-2-2- مجموعه داستان مویه­های منتشر………………………………………………………………. 83

2-7-2-2-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 83

2-7-2-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها …………………………………………………………………. 88

2-7-2-3- داستان بلند اگر باران ببارد ……………………………………………………………………….. 91 

عنوان                                                                                       صفحه

2-7-2-3-1- خلاصه داستان …………………………………………………………………………………… 91 

2-7-2-3-2- ویژگی­های کلی داستان………………………………………………………………………. 91

2-7-2-4- داستان بلند رقصندگان……………………………………………………………………………….. 93

2-7-2-4-1- خلاصه داستان…………………………………………………………………………………….. 93

2-7-2-4-2- ویژگی­های کلی داستان …………………………………………………………………….. 94

2-7-2-5- نتیجه­گیری کلی چهار اثر امین فقیری……………………………………………………… 97

2-8- حسن کریم­پور شیرازی………………………………………………………………………………………… 98

2-8-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 98

2-8-2- بررسی آثار (رمان درماندگان عشق و باغ مارشال)………………………………………………… 100

2-8-2-1- رمان درماندگان عشق………………………………………………………………………………….. 100

2-8-2-1-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 100

2-8-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………….. 102

2-8-2-2- رمان باغ مارشال …………………………………………………………………………………………. 104

2-8-2-2-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 104

2-8-2-2-2- ویژگی­های کلی رمان …………………………………………………………………………. 105

 

2-8-2-3- نتیجه گیری دو رمان کریم­پور شیرازی……………………………………………………… 105

2-9- علی اصغر شیرزادی………………………………………………………………………………………. 106

2-9-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………….. 106

2-9-2- بررسی آثار (مجموعه داستان غریبه و اقاقیا و رمان طبل آتش)…………………………. 107

2-9-2-1- مجموعه داستان غریبه و اقاقیا…………………………………………………………………… 107

2-9-2-1-1- خلاصه داستان­ها…………………………………………………………………………………. 107

2-9-2-1-2-ویژگی­های کلی داستان­ها……………………………………………………………………. 110

2-9-2-2- رمان طبل آتش ………………………………………………………………………………………….. 112

2-9-2-2-1- خلاصه رمان………………………………………………………………………………………… 112

2-9-2-2-2- ویژگی­های­ کلی رمان………………………………………………………………………….. 113

2-10- مهناز کریمی…………………………………………………………………………………………………… 116

2-10-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 116

2-10-2- بررسی اثر (داستان بلند رقصی چنین)………………………………………………………………. 116

2-10-2-1- خلاصه داستان ………………………………………………………………………………………… 116

2-10-2-2- ویژگی­­های کلی داستان……………………………………………………………………………. 117

عنوان                                                                                       صفحه

2-11- طاهره ریاستی…………………………………………………………………………………………… 120

2-11-1- زندگی­نامه……………………………………………………………………………………………….. 120

2-11-2- بررسی اثر (مجموعه داستان شط خیال)……………………………………………………………. 120

2-11-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 120

2-11-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 126

2-12- شهریار مندنی­پور…………………………………………………………………………….. 130

2-12-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………….. 130

2-12-2- بررسی آثار (مجموعه داستان­های سایه­های غار، هشتمین روز زمین، مومیا و عسل و ماه نیمروز)        132

2-12-2-1- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی سایه­های غار …………………. 132

2-12-2-2- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی هشتمین روز زمین……….. 139

2-12-2-3- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی مومیا و عسل………………….. 146

2-12-2-4- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی ماه نیمروز ……………………… 163

2-12-2-5- نتیجه­گیری چهار مجموعه داستان مندنی­پور………………………………………… 174

2-13- ابوتراب خسروی…………………………………………………………………………………… 179

2-13-1- زندگی­نامه………………………………………………………………………………………… 179

2-13-2- بررسی اثر (مجموعه داستان هاویه) …………………………………………………………………… 181

2-13-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 182

2-13-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 189

2-14- محمد کشاورز…………………………………………………………………………………………………. 195

2-14-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………… 195

2-14-2- بررسی اثر (مجموعه داستان پایکوبی)………………………………………………………………… 195

2-14-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 195

2-14-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 200

2-15- سوسن طاقدیس………………………………………………………………………………………………….. 203

2-15-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………………….. 203

2-15-2- بررسی اثر (داستان بلند و دست­ها از خاک روئیدند)………………………………………… 204

2-15-2-1- خلاصه داستان………………………………………………………………………………………….. 204

2-15-2-2- ویژگی­های کلی داستان……………………………………………………………………………. 205

2-16- محمدحسین مدرس صادقی…………………………………………………………………………… 207

عنوان                                                                                       صفحه

2-16-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………. 207

2-16-2- بررسی اثر (مجموعه داستان زیبا ولی شکستنی)………………………………………………. 207

2-16-2-1- خلاصه داستان­ها………………………………………………………………………………………. 208

2-16-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها………………………………………………………………………… 209

2-17- حسن بنی عامری…………………………………………………………………………………………. 211

2-17-1- زندگی­نامه…………………………………………………………………………………………….. 211

2-17-2- بررسی اثر (رمان گنجشک­ها بهشت را می­فهمند) …………………………………………… 212

2-17-2-1-  خلاصه رمان …………………………………………………………………………………………… 212

2-17-2-2- ویژگی­های کلی رمان………………………………………………………………………………… 212

فصل سوم: بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………… 217

 فهرست منابع و مآخذ

کتاب‌ها…………………………………………………………………………………………………………………… 224

مقالات……………………………………………………………………………………………………………………….. 225

سایت اینترنتی ………………………………………………………………………………………………… 226

 

مقدمه

چگونگی پیدایش و دگرگونی داستان­نویسی در ایران

داستان­گویی در ایران از قرن­ها پیش به شکل نقالی و روایت­های شفاهی وجود داشته است. نمونه­ی آن را در داستان­های سمک عیار، امیر ارسلان و قصه­های هزار و یک شب و حسین کرد که بیشتر به صورت نقالی در بین مردم وجود داشته است، می­بینیم؛ اما روند پیدایش داستان­نویسی به شیوه­ی امروزی آن، از سال­های پیش از مشروطه آغاز شد. «داستان­نویسی نوین با وجود غنای سنت قصه­گویی منظوم و منثور در ادبیات کلاسیک، الهام­گرفته از غرب است» (بالایی،7:1377).                                          

داستان یکی از مهم­­ترین دگرگونی­های فرهنگی که در قرن گذشته همراه با جنبش­های آزاد­اندیشی شکل گرفت، پیدایش رمان و پس از آن داستان کوتاه بود. بحث رمان­نویسی در ایران برای نخستین بار به سال 1250 شمسی در نامه­ی میرزا فتحعلی آخوند­زاده به میرزا آقا تبریزی مطرح شد: «امروز تصنیفی که متضمن فوائد ملت و مرغوب طبایع خوانندگان است، فن دراما و رمان است» (تمثیلات،8:1349).

نخستین دوره­ی داستان­نویسی ایران، محصول معنوی تفکرات مشروطه­خواهانه است. هرچندترجمه­ی اولین رمان، موسوم به ستارگان فریب خورده، در سال 1253 به فارسی انتشار یافت؛ اما در آن زمان، هنوز شرایط برای آفرینش این نحوه­ی بیان جدید در ایران فراهم نشده بود. سیاحت­نامه­ی ابراهیم بیگ، اولین شبه رمان نو ایرانی، در سال 1274 شمسی، منتشر شد. مسالک المحسنین از طالبوف و ترجمه­ی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی در تلاش­های آزادی­خواهانه مؤثر بود و به روند پیدایش نخستین داستان­­ها شتاب ­بخشید. به طور کلی آشنایی ایرانیان با غرب، انتشار روزنامه­ها، تأسیس مدرسه­ی دارالفنون و نمونه­ی آن در دیگر شهرها، رشد خود آگاهی ملی و روشنفکری، ادبیات را از دربار جدا کرد و کم کم ساده­نویسی رواج پیدا کرد، زیرا دیگر ادبیات کهنه و فخیم پاسخ­گوی نیازهای جامعه نبود و با تحولات گسترده­­ی آن هم­خوانی نداشت.

«پس از انقلاب مشروطه (1285 شمسی)، رمان -که زندگی فرد را در متن ماجراهای اجتماعی توصیف می­کند- یکی از مهم­ترین گونه­های ادبی می­شود…موقعیت خاص جامعه و بسته بودن دیگر راه­های ابراز رأی و نظر، داستان پیرو ایران را از همان آغاز صاحب سرشتی اجتماعی و انتقادی می­کند تا بازگوی رنج­ها و شادی­­ها، بیم­ها و امیدها، عصیان­ها و شکست­ها، عشق­ها و تلخ­کامی­های مردم شود…در سال­های پس از انقلاب مشروطه، نخستین نمونه­های رمان تاریخی و رمان اجتماعی منتشر می­شود. این دوران، دوران گذار از داستان­های افسانه­ای عشقی، ماجرایی و اخلاقی کهن به رمان­های دارای طرح و ماجرایی امروزی است… اولین رمان تاریخی، شمس و طغرا است، علی اکبر دهخدا در چرند و پرند و محمدعلی جمال­زاده نیز در یکی بود و یکی نبود اولین داستان­های کوتاه فارسی را (که بیشتر به طرح می­مانند)، منتشر کردند. جمال­زاده در مقدمه­ی کتابش بر لزوم افتادن انشا در جاده­ی رمان و حکایت، تأکید می­کند. منتقدان این مقدمه را نخستین بیانیه­ی اساسی نثر جدید فارسی دانسته­اند. با این­که مجموعه­ی یکی بود یکی نبود جمال­زاده، طلایه­دار داستان­نویسی در ایران است؛ اما صادق هدایت آفریننده­ی داستان­نویسی جدید ایران است. او به رمان جنبه­ی هنری بخشید» (میرعابدینی، 1160:1377و1161).

در سال­های 20-1310 شاهد پیدایش نسلی از نویسندگان هستیم که سنگینی شکستِ امیدهای انقلاب مشروطه و خفقان رضاخانی را به دوش می­کشند. این دوره در بوف کور هدایت به خوبی تصویر شده است. با سقوط رضا شاه و آزادی نسبی فضای سیاسی در شهریور 1320، دوره­ی جدیدی آغاز می­شود که تا کودتای 28 مرداد 1332 ادامه می­یابد. ادبیات این دوره تحت تأثیر ترجمه­ی آثار رئالیستی- سوسیالیستی، خصلتی آرمان­خواهانه و شعاری می­یابد. پس از کودتای سال 1332، امید به بهبود وضع بر باد می­رود و جای آن را احساسی از تسلیم می­گیرد، گرایش­های پندارگرایانه و عرفانی رواج می­یابند و نویسندگانی که انزوا گزیده­اند، متوجه­ مسائل ابدی بشری و تجزیه و تحلیل متافیزیکی امور می­شوند. از این رو داستان فارسی در زمینه­ روان­شناسی شخصیت­­ها، تعمق و توجه بیشتری را لازم دارد. نیرومندترین جریان ادبی نیمه­ی نخست این دهه، ادبیات اسطوره­ای است. نویسنده­ی منع شده از اقدام اجتماعی، پرخاشگری­اش را متوجه­ راز خلقت می­کند.

سال­های 57–1340 دوره­ی به نتیجه رسیدن ادبیاتی است که با تفکرات مشروطه­خواهی آغاز شد. این دوره برآیند تجربیات تمام ادوار داستان نویسی ایران است؛ کوشش­های نویسندگان پیشین ثمر می­دهد؛ نیروهای جدیدی در ادبیات به کار می­افتند و پیدایی گرایش­های گوناگون ادبی این دوره را به پربارترین دوره­ی ادبی معاصر تبدیل می­کنند. در این دوره نیز داستان­نویسانی چون ابراهیم گلستان به پرداخت خلاق خاطرات و سیمین دانشور به جستجو در تاریخ سانسور شده­ی معاصر می­پردازند. (رک: میرعابدینی، 1166:1377تا1167).

در سال­های پس از انقلاب اسلامی، با فروریزی نظام پیشین و تحولات جهانی در ادبیات، دوره­ی جدیدی به وجود می­آید که قسمتی از آن بر ارزش­های دینی و ایدئولوژیک تکیه داشته و بخشی از آن نیز به موضوعات انسانی و پرسش و پرسش انگیزی پرداخته­اند. انقلاب اسلامی با تمام جنبه­های خود در آثار داستان­نویسان نمود پیدا کرد و «با تصفیه­های سیاسی، نابسامانی­های شگرف اجتماعی­اش، جنگ و خیل کشتگان، نویسندگان را با موضوعات و مضامین جدید آشنا ساخت. در آغاز، اغلب نویسندگان شناخته شده، اهداف نخستین خود را شامل مبارزه با بی­عدالتی­های رژیم پیشین، تلاش برای آزادی بیان و عقیده و نیز مطبوعات، تعقیب نمودند. در سال­های ابتدائی پس از انقلاب، داستان کوتاه نوین در ایران، از پیشرفت قابل توجهی برخوردار بود» (یاوری، 103:1388). داستان­هایی که موضوع آنها انقلاب است، آشفتگی­های اجتماعی پیش و پس از آن را به خوبی نشان می­دهند. چنین فضای پر التهابی داستان­نویس را نیز به وقایع نگاری و گزارش سوق می دهد.

 « بیش­تر آثار داستانی این دوره حتی از نظر اعتراض و افشاگری نیز عقب مانده­تر از خبرها و گزارش­های روزنامه­ها هستند…زیرا به خاطر نیات آموزشی­شان ساده و تصنعی، به خاطر حمایت سیاسی­شان گاهی عوام فریبانه و احساساتی و به خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه­ای­شان می­تواند بسیار تعصب آمیز و غریب باشد» (میرعابدینی،798:1377 و 799).