صورت نظری و تجربی صورت گرفته است، 10 عامل حیاتی و شاخص‌های هر یک از این عوامل شناسایی شدند و در یک چارچوب ارائه گردیدند. در ادامه بر پایه این عوامل حیاتی موفقیت و شاخص‌های مربوطه، یک ابزار در قالب پرسشنامه برای تعیین اهمیت و اولویت آن‌ها از دیدگاه خبرگان حوزه مدیریت دانش توسعه داده شد. به کمک آزمون‌های آماری پایایی و اعتبار این ابزار با بهره گرفتن از آزمون دو جمله‌ای برای قسمت اول پرسشنامه و آزمون کای اسکوئر به منظور تایید توانایی شاخص‌ها برای سنجش عوامل حیاتی مورد بررسی قرار گرفته و تایید شده است. سپس اهمیت و اولویت این عوامل اصلی موفقیت بر اساس آزمون فرید من مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که بر اساس این تجزیه و تحلیل، پشتیبانی و تعهد مدیریت عالی سازمان به عنوان مهم‌ترین عوامل حیاتی موفقیت و الگوبرداری و اندازه گیری عملکرد از کم‌ترین اهمیت و رتبه برخوردار شدند. اهمیت و اولویت (رتبه) این مجموعه عوامل اصلی موفقیت می‌تواند به عنوان یک راهنما برای سازمان‌های دانش محور برای اولویت بندی و تنظیم فعالیت‌های مدیریت دانش مورد استفاده قرار گیرد. پس از تایید چارچوب توسعه یافته مدیریت دانش که شامل عوامل حیاتی موفقیت، اولویت‌ها و رتبه بندی هر یک از آن‌ها می‌باشد، با بهره گرفتن از پرسشنامه دوم وضعیت آمادگی مدیریت دانش در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو مورد بررسی قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف سازمان مورد مطالعه نسبت به حالت ایده آل و مطلوب در هر عامل و شاخص بیان گردید.

واژه‌های کلیدی: مدیریت دانش، سازمان دانش محور، عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش و آمادگی مدیریت دانش.

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

فصل اول مقدمه و کلیات طرح تحقیق

1-1-مقدمه…………………………………… 2

1-2- تعریف مسئله و بیان موضوع…………………………. 4

1-3- ضرورت انجام تحقیق……………………………. 6

1-4- اهداف و کاربردهای تحقیق………………………….. 8

1-5- روش تحقیق……………………………….. 9

1-6- جامعه آماری و روش گردآوری داده‌ها…………………… 10

1-7- جنبه جدید بودن و نوآوری…………………………. 11

1-8- واژگان تخصصی……………………………… 11

فصل دوم مبانی نظری تحقیق

2-1-مقدمه………………………………….. 14

2-2-تاریخچه…………………………………. 16

2-3- مقایسه داده، اطلاعات و دانش……………………….. 17

2-4-انواع دانش………………………………… 19

2-5- مدیریت دانش و ضرورت آن………………………… 22

2-6- سیستم‏های خبره، هوش مصنوعی و مدیریت دانش………………. 25

2-7- رویکردهای موجود نسبت به مدیریت دانش………………….. 27

2-8- فرآیند های مدیریت دانش…………………………. 29

2-9- سازمان یادگیرنده و مدیریت دانش……………………… 35

2-10- نگرش دانش- محور به سازمان………………………. 36

2-11- سازمان دانش محور…………………………… 37

2-12- مدیریت دانش در سازمان دانش‏محور……………………. 41

2-13- ساختار و جو سازمانی برای سازمان‌های دانش محور……………… 44

2-14- عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش……………………. 48

2-16- عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور………… 59

فصل سوم روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه………………………………….. 65

3-2- روش تحقیق……………………………….. 66

3-3-جامعه آماری و تعداد نمونه…………………………. 68

3-4-روش تجزیه و تحلیل داده‏ها…………………………. 68

3-5- مراحل انجام پژوهش……………………………. 70

3-6- سوالات تحقیق……………………………… 71

3-7- فرضیه‏های تحقیق…………………………….. 71

3-8- تشریح چارچوب عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور….. 72

3-9-روایی و پایایی ابزار اندازه گیری……………………….. 87

3-9-1- روایی ابزار اندازه گیری………………………… 87

3-9-2- پایایی ابزار اندازه گیری……………………….. 88

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1- مقدمه………………………………….. 91

4-2- ویژگی جمعیت شناختی پاسخ دهندگان…………………… 92

4-3-آزمون اهمیت عوامل موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور………. 94

4-4-آزمون توانایی سنجش عوامل موفقیت مدیریت دانش توسط شاخص‌ها……….. 99

4-5- مطالعه موردی……………………………… 113

4-5-1- معرفی ستاد ویژه توسعه فناوری نانو…………………. 113

4-5-2- ضرورت به کار گیری مدیریت دانش در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو…… 115

4-5-3- آمادگی برای مدیریت دانش…………………….. 117

4-5-4-ارزیابی آمادگی مدیریت دانش در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو………. 118

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-مقدمه…………………………………. 142

5-2-خلاصه فصل‌های پیشین…………………………. 143

5-3-نتایج و یافته‌های تحقیق………………………….. 146

5-4-چارچوب نهایی شده در این تحقیق…………………….. 151

5-5- مقایسه نتایج پژوهش با تحقیقات قبلی…………………… 153

5-6- پیشنهادات مستخرج از پایان نامه……………………… 156

5-7- پیشنهاداتی برای پژوهش‌های آینده…………………….. 159

فهرست منابع………………………………. 161

پیوست‌ها………………………………… 173

فهرست جدول‌ها

عنوان

صفحه

جدول 2-1- انواع دانش ………………………………………………………………………………………………………………………21

جدول 2- 2‏- رویکردهای فرایندی و تعاملی در مدیریت دانش …………………………………………………………29

جدول 2- 3- مروری بر سایر چارچوب‏های مدیریت دانش ………………………………………………………………..34

جدول 2- 4- عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش مستخرج از ادبیات موضوع ……………………………….55

جدول 2-5- عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور مستخرج از ادبیات…62

جدول 3- 1 – عوامل و شاخص‌های موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور ………………..74

جدول 3- 2 – آزمون آلفای کرونباخ ……………………………………………………………………………………………………..89

جدول 4-1- ویژگی‌های جمعیت شناختی خبرگان پاسخگو به پرسشنامه اول ……………………………………93

جدول 4-2- اطلاعات قسمت اول پرسشنامه اول (اهمیت عوامل) …………………………………………………….95

جدول 4- 3- آزمون دو جمله‌ای قسمت اول پرسشنامه اول (اهمیت عوامل) ……………………………………96

جدول 4- 4- رتبه بندی و تعیین میزان اهمیت عوامل بر مبنای آزمون فریدمن ……………………………..98

جدول 4- 5- توانایی سنجش شاخص‌ها برای عامل پشتیبانی و تعهد مدیریت عالی ……………………..100

جدول 4-6 -توانایی سنجش شاخص‌ها برای عامل ساختار و زیرساخت‌های سازمانی ……………………101

جدول 4-7-توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل توسعه سرمایه انسانی و اجتماعی …………………….103

جدول 4-8 -توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل فرهنگ سازمانی ………………………………………………104

جدول 4-9-توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل الگوبرداری و اندازه گیری عملکرد ……………………….106

جدول 4-10-توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل زیر ساختارهای سیستم‌های اطلاعاتی …………..107

جدول 4-11- توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل کار تیمی و گروه‌های تعامل اجتماعی ………….108

جدول 4-12- توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل مدیریت تغییر ……………………………………………….110

جدول 4-13- توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل استراتژی و اهداف …………………………………………111

جدول 4-14- توانایی شاخص‌ها برای سنجش عامل فرایند های مدیریت دانش ……………………………112

جدول 4-15 -آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل‏‏پشتیبانی و تعهد مدیریت عالی سازمان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….119

جدول 4 -16-آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل ساختار و زیر ساخت های

 

سازمانی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………120

جدول 4-17 -آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل توسعه سرمایه انسانی و اجتماعی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….122

جدول 4 – 18- آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل فرهنگ سازمانی ……………..124

جدول 4-19- آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل الگوبرداری و اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….125

جدول 4- 20- آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل زیر ساختار های سیستم‌های اطلاعاتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..126

جدول 4- 21-آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل کار تیمی و گروه‌های تعامل اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..128

جدول 4- 22-آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل مدیریت تغییر …………………….130

جدول 4- 23-آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل استراتژی و اهداف ………………131

جدول 4- 24- آزمون دو جمله‌ای و میانگین شاخص‌ها و امتیاز عامل فرآیند های مدیریت دانش …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….133

جدول 4- 25- جدول اطلاعات امتیاز مطلوب عوامل موفقیت مدیریت دانش و امتیاز عوامل در ستاد …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….135

جدول 4- 26-رتبه بندی عوامل موفقیت مدیریت دانش در ستاد نانو بر مبنای آزمون فرید من …..137

جدول 4- 27- آزمون Mann-Whitney U به منظور مقایسه وضعیت جاری مدیریت دانش در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و وضعیت مطلوب مدیریت دانش ………………………………………………………139

فهرست شکل‌ها

عنوان

صفحه

شکل 2-1- تفاوت داده، اطلاعات و دانش …………………………………………………………………………………………..17

شکل 2-2- چرخه‌ی مدیریت دانش سازمانی و فرآیندهای اصلی ………………………………………………………33

شکل 3-1- چارچوب پیشنهادی عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….86

شکل 5-1- چارچوب نهایی عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان‌های دانش محور …….152

فهرست نمودارها

عنوان

صفحه

نمودار 4-2- مقایسه وضعیت فعلی مدیریت دانش در ستاد نانو با وضعیت مطلوب ………………………..136

فصل اول
مقدمه وکلیات طرح تحقیق

1-مقدمه و کلیات طرح تحقیق
1-1-مقدمه

امروزه به دلیل تشدید فضای رقابتی، کشورها و نیز سازمان‏ها در تصمیم‌گیری و اتخاذ استراتژی رقابتی خود تنها به منابع محدود درون سازمانی و یا اطلاعات تصادفی کسب­شده از فضای پیرامون اکتفا نمی­ کنند و در حقیقت داشتن اطلاعات صحیح، تأثیرگذار و به روز از فضای اطراف یکی از ابزارهای قدرت در سطح ملی و سازمانی محسوب می­شود. از این رو سازمان­ها تلاش می­ کنند به بهترین منابع اطلاعاتی در مورد محیط کسب­وکار و فعالیت خود دست یابند و از آن‌ها به طور مؤثر در برنامه‌ریزی‌های راهبردی خود بهره بگیرند (Clarke& Turner, 2004). این که دانش یکی از مهم‌ترین دارایی‌های سازمان در نظر گرفته می‌شود غیر قابل انکار است و به طور فزاینده‌ای برای حفظ مزیت رقابتی سازمان، مدیریت می‌شود ( Chang et al , 2009).

در صنایع با تکنولوژی پیشرفته و سازمان‌های مبتنی بر دانش از قبیل نانو و بیوتکنولوژی حیطه‌های جدیدی ظهور، تکامل و به بلوغ می‌رسد و خیلی سریع از رده خارج می‌شود بنابراین، مدیران تصمیمات تجاری راهبردی را نه تنها بر مبنای اطلاعات ساختار یافته بلکه همچنین باید بر مبنای اطلاعات ناقص، پویا و مبهم اخذ نمایند. بنابراین باید از پلت فورم مدیریت دانش استفاده نمایند تا مدیران از روند تغییرات و سرعت آن‌ها غافل نباشند (Bafiares-Alcantara et al , 2003) .

بسیاری از سازمان‌ها به سازمان مبتنی بر دانش تغییر شکل داده ‏اند که مدیریت دانش در آن‌ها نقش کلیدی دارد (Akhavan & Jafari, 2006) . تنها مزیت رقابتی که سازمان‌ها در قرن بیست و یک خواهند داشت آن چیزی است که می‌دانند و این که چگونه از آن استفاده خواهند کرد (Civi, 2000). پیشرفت‌های جدید در فن آوری اطلاعات نوآوری در مدیریت دانش را پشتیبانی کرده است (Jaehun& Sang, 2009) .

بنا بر گفته لی بوویتز[1] (1999) مدیریت دانش ترکیبی از سامانه‌های مبتنی بر دانش، هوش مصنوعی، مهندسی نرم افزار، بهبود فرایندهای کسب و کار، مدیریت منابع انسانی و مفاهیم رفتار سازمانی می‌باشد. مدیریت دانش یک استراتژی مهم برای بهبود مزیت رقابتی و عملکرد سازمانی شده است، زیرا مدیریت مناسب دانش و نفوذ آن در سازمان موجب می‌شود تا سازمان نوآوری و هوش و انطباق پذیری بیشتری از خود نشان دهد (Wong &Aspinwall, 2004) .

اگرچه اهمیت مدیریت دانش بر کسی پوشیده نیست، اما به نظر می‌رسد تعداد خیلی کمی از سازمان‌ها به درستی قادر به نفوذ، انتشار و مدیریت دانش در سازمان‌های خود هستند (Storey & Barnet, 2000). تعداد چشمگیری از پروژه‌های مدیریت دانش با شکست مواجه می‌شوند. این شکست ها به این دلیل است که به کار گیری مدیریت دانش کاری آسان و سهل نیست که سازمان‌ها به راحتی بتوانند از عهده آن برآیند (Mousavidin & Lakshmi, 2008) .

سازمان‌هایی که نمی‌دانند چگونه و از کجا باید آغاز کنند و فاقد یک چارچوب صحیح و منسجم باشند در تلاششان برای ایجاد و به کار گیری مدیریت دانش با شکست مواجه خواهند شد (Storey & Barnet, 2000) . اجرا و توسعه مدیریت دانش در یک سازمان، فرایندی بینهایت پیچیده می‏باشد که شامل جنبه‏های مختلف تکنولوژیکی، انسانی و سازمانی می‏باشد. برای اطمینان از اجرای موفق پروژه و در عین حال کاهش پیچیدگی آن لازم است از چارچوبی برای توسعه و به کار گیری مدیریت دانش استفاده شود ( Chalmeta & Grangel, 2008).

1-2- تعریف مسئله و بیان موضوع

در دهه گذشته، تمرکز سازمان ها و دانشمندان از جنبه های مالی سازمان به جنبه ها و فنون بهبود مدیریت دانش و توجه بیشتر به دانش و دارایی های نامشهود سازمان و نحوه مدیریت راهبردی دانش سازمان معطوف شده است. در همین دوره، مدیریت سرمایه‌های فکری سازمان به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در مدیریت دانش، جهت بهبود کیفیت مدیریت اطلاعات و در نتیجه بهبود کیفیت مدیریت دانش سازمانی مورد توجه قرار گرفت (Wiig & Karl, 2004).

در این دهه به واسطه ظهور نظریه دیدگاه مبتنی بر منابع و نظریه دیدگاه دانش محور آشکار گردید که موفقیت سازمان تنها وابسته به منابع مادی نیست، بلکه مدیریت دارایی‌های نامشهود و سرمایه‌های فکری سازمان نیز بر آن اثر بسیاری دارند و این نکته است که می‌تواند در بلند مدت، باعث ایجاد مزیت و حاشیه رقابتی برای سازمان‌های نوآور و موفق گردد (Kruger & Johnson, 2010) .

الزامات همراه با عصر دانایی، موجب ظهور و توسعه سازمان‌های دانش محوری شده است که برخی ویژگی‌های آن‌ها تفاوت‏هایی اساسی با سازمان‏های سنتی دارد. سازمان‏های دانش‏محور به سرعت غیر قابل باوری در سال‌های اخیر رشد کرده‌اند. لیکن مبحث مدیریت دانش و موفقیت آن در سازمان‌های دانش محور نسبت به سازمان‌های دیگر در عصر اقتصاد دانشی مهمترو حیاتی‌تر می‌باشد. (Wu et al , 2008).

سازمان‏های دانش محور سازمان‌هایی هستند که به طور عمده‏ای مبتنی بر دانش حرفه‏ای از جمله دانش یا خبرگی مرتبط با یک رشته یا زمینه خاص می‌باشند که کالا و خدماتی را تولید می‌نمایند که دانش محور هستند (Den Hertog, 2000) .

مثالی از سازمان‏های دانش محور عبارتند از سازمان‏های حسابداری، مدیریت، کامپیوتر و مشاوره، نمایندگی‏های تبلیغات، شرکت‏های با فناوری پیشرفته و سازمان‌های تحقیق و توسعه می‏باشند (Swart& Kinnie , 2003. مهم‌ترین دارائی در سازمان‌های دانش محور سرمایه فکری است، بر مبنای این واقعیت‌ها این سازمان‌ها نیاز به مدیریت دانش را احساس می‌کنند (Mohammadi et al , 2009).

چالش اصلی سازمان‌ها درک مدیریت دانش و چگونگی پیاده سازی آن است. امروزه بزرگ‌ترین آرزوی سازمان‌ها تعریف یک مدیریت دانش مناسب سازمان و اداره آن به یک روش موفق است. سازمان‏ها نیاز دارند از عواملی که بر موفقیت مدیریت دانش تأثیر می‌گذارند آگاه و باخبر باشند (Migdad,2009)، بنابراین بررسی عوامل موفقیت مدیریت دانش در سازمان دانش محور نیز ضروری به نظر می‏رسد.

بی شک، سازمان‌های دانش محور باید در طراحی و به کار گیری مدیریت دانش، در نقش سازمان‌های پیشرو ظاهر شوند، و این امر مستلزم شناسایی عوامل حیاتی موفقیت و اقدام عملی بر مبنای این عوامل تأثیرگذار در مراحل مختلف طراحی و به کار گیری مدیریت دانش است.

مطالعه خاصی را در خصوص عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در حوزه سازمان‌های دانش محور نمی‌توان مشاهده نمود. اما این مطالعه بر مبنای تجارب سازمان‌های پیشرو در خصوص مدیریت دانش و مرور ادبیات، سعی در یافتن عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان‏های دانش محور و ارائه و توسعه یک چارچوب جامع از مدیریت دانش بر مبنای عوامل حیاتی موفقیت در این سازمان‏ها تمرکز دارد.

این چارچوب سازمان‏ها را یاری می‌رساند تا نقاط ضعف مدیریت دانش سازمان خود را شناسایی کرده، شاخص‌های نیازمند بهبود را مشخص کرده و برای کسب و حفظ دانش ارزشمند سازمان تلاش نمایند.

1-3- ضرورت انجام تحقیق

امروزه مدیریت دانش به عنوان یکی از اقدامات اصلی سازمان‌ها در گام نهادن به عرصه رقابت جهانى و.

رویارویى با چالش‌های جدید کسب و کار مطرح می‌باشد. درک ضرورت مدیریت دانش از سوى شرکت‌ها با گرایش گسترده آن‌ها در سطح جهان بدین مهم، آشکار می‌شود. در کشور ما نیز گرچه هنوز شرکت‌های معدودى به اقدامات محدودى در این باب دست زده‌اند. اهمیت مدیریت دانش بر همگى آشکار شده و بدین لحاظ لزوم اقدامات مطالعاتى و تحقیقاتى در این زمینه احساس می‌شود.

از آنجا که از سویى با توجه به وضوح اهمیت مدیریت دانش، گریزى از پیاده سازى آن نیست و از سوى دیگر، نرخ شکست پروژه‌های مدیریت دانش بالا می‌باشد، بنابراین نیاز به مطالعه عوامل موثر در موفقیت مدیریت دانش وجود دارد. با توجه به سرمایه گذاری قابل توجهى که صرف اجراى پروژه‌های مدیریت دانش می‌شود.

ارائه چارچوبی از مدیریت دانش بر مبنای عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش می‌تواند راهنماى مدیران این سازمان‌ها در مراحل برنامه ریزى این پروژه‌ها و همچنین اجراى