استاد مشاور
جناب آقای دكتر علی امیری پور قصاب
 
 
تابستان 1393
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

 

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

1 نفت……………………………………………………………………………………………………………………………………6

1-1  ارزش نفت و وابستگی دنیا به آن………………………………………………………………………………………………..7

1-1-1  ذخایر نفتی اثبات شده……………………………………………………………………………………………………………7

1-1-2  نقش خاورمیانه در تولید نفت………………………………………………………………………………………………….8

1-1-3  تامین انرژی در ایالات متحده (بزگترین تحریم­کننده­ ایران)……………………………………………………..10

1-1-3-1 گسترش کاوش­های نفتی……………………………………………………………………………………………………12

1-1-3-2  منابع تجدیدپذیر………………………………………………………………………………………………………………12

2  تحریم………………………………………………………………………………………………………………………………14

2-1  تحریم اقتصادی……………………………………………………………………………………………………………………….15

2-1-1  تحریم­های اقتصادی از جهت هدف………………………………………………………………………………………..15

2-1-2  ابعاد نظری تحریم………………………………………………………………………………………………………………..16

2-1-3  تفاوت عمده­ی تحریم­ها………………………………………………………………………………………………………..17

2-1-4  ابعاد حقوقی تحریم………………………………………………………………………………………………………………18

2-1-5  تحریم در چارچوب سازمان جهانی تجارت…………………………………………………………………………….19

2-1-6  انواع تحریم­های اقتصادی……………………………………………………………………………………………………..20

2-1-6-1  تحریم یک طرفه………………………………………………………………………………………………………………21

2-1-6-2  تحریم چند جانبه……………………………………………………………………………………………………………..21

2-1-6-3  تحریم توسط شورای امنیت………………………………………………………………………………………………22

2-1-7  هزینه­ های تحریم………………………………………………………………………………………………………………….23

2-1-8  اثر بخشی تحریم………………………………………………………………………………………………………………….24

2-2  تحریم­های اعمال شده علیه ایران……………………………………………………………………………………………….27

2-2-1  تحریم­های سازمان ملل…………………………………………………………………………………………………………27

2-2-1-1  اثرات تحریم­های سازمان ملل……………………………………………………………………………………………27

2-2-1-1-1  اثر بر بخش اقتصادی……………………………………………………………………………………………………28

2-2-1-1-1-1  اثر بر بخش صنعت………………………………………………………………………………………………….28

2-2-1-1-1-2  اثر بر بخش کشاورزی………………………………………………………………………………………………30

2-2-1-1-1-3  اثر بر بخش مالی……………………………………………………………………………………………………..30

2-2-1-1-1-4  اثر بر بخش خدمات…………………………………………………………………………………………………30

2-2-1-1-1-5  اثر بر بخش بازرگانی………………………………………………………………………………………………..31

2-2-1-1-2  اثر بر متغیرهای کلان اقتصادی……………………………………………………………………………………….32

2-2-1-1-2-1  تورم………………………………………………………………………………………………………………………32

2-2-1-1-2-2  بیکاری…………………………………………………………………………………………………………………..33

2-2-1-1-2-3  سرمایه ­گذاری………………………………………………………………………………………………………….33

2-2-1-1-2-4  رشد اقتصادی………………………………………………………………………………………………………….33

2-2-1-1-2-5  حجم تجاری و تراز بازرگانی…………………………………………………………………………………….34

2-2-1-1-2-6  نرخ ارز و ذخایر ارزی……………………………………………………………………………………………..34

2-2-1-1-3  اثرات کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت…………………………………………………………………………34

2-2-1-1-3-1  اثرات کوتاه مدت…………………………………………………………………………………………………….34

2-2-1-1-3-2  اثرات میان مدت………………………………………………………………………………………………………35

2-2-1-1-3-3  اثرات بلند مدت………………………………………………………………………………………………………35

2-2-2  تحریم­های کشورهای مختلف علیه ایران………………………………………………………………………………..35

3  بخش صنعت نفت………………………………………………………………………………………………………………38

3-1  نحوه­ی توزیع و پخش فرآورده­های نفتی از ابتدای پیدایش نفت ایران…………………………………………….38

3-2  تاریخچه­ی توزیع و پخش نفت و فرآورده­های نفتی……………………………………………………………………..38

3-2-1  دوره­ی فعالیت “شركت نفت انگلیس / پرشیا” 1287تا 1312 ه.ش 1908 تا 1933 م……………………38

3-2-2  دوره­ی فعالیت از سال 1312 هـ . ش.(1933 میلادی) تا نهضت ملی شدن صنعت نفت………………..39

3-2-3  دوره­ی بعد از خلع ید از “شركت نفت انگلیس و ایران” و نهضت ملی شدن صنعت نفت…………….40

3-3  تاسیس و تكامل “شركت ملی پخش فرآورده­های نفتی ایران”……………………………………………………….41

3-4  مروری بر جایگاه صنعت نفت در اقتصاد ایران…………………………………………………………………………….43

3-4-1  جایگاه نفت در واردات…………………………………………………………………………………………………………45

3-4-2  میزان سهم صادرات نفت در عرضه­ی ارز مورد نیاز کشور…………………………………………………………46

3-4-3  نقش نفت بر درآمد دولت……………………………………………………………………………………………………..47

3-4-3-1  رانت………………………………………………………………………………………………………………………………49

3-4-3-2  دولت رانتیر و ویژگی‌های آن…………………………………………………………………………………………….49

3-4-3-3  رانتریسم…………………………………………………………………………………………………………………………51

3-4-3-4  تأثیرات و پیامدهای رانت………………………………………………………………………………………………….51

 

3-4-3-4-1  تأثیرات آن بر ساخت دولت………………………………………………………………………………………….51

3-4-3-4-1-1  افزایش استقلال دولت از جامعه………………………………………………………………………………..51

3-4-3-4-1-2  بی‌نیازی دولت از ایجاد دموكراسی و مانع گذاشتن در مسیر توسعه­ی سیاسی…………………..52

3-4-3-4-1-3  تضعیف توان استخراجی و باز توزیعی دولت………………………………………………………………52

3-4-3-4-1-4  تبدیل شدن دولت به توزیع كننده­ی رانت……………………………………………………………………53

3-4-3-4-2  تأثیرات آن بر اقتصاد……………………………………………………………………………………………………53

3-4-3-4-2-1  رشد روحیه­ی رانتیری در اقتصاد و جامعه…………………………………………………………………..53

3-4-3-4-2-2  اقتصاد مصرفی…………………………………………………………………………………………………………54

3-4-3-4-2-3  گسترش بخش عمومی اقتصاد……………………………………………………………………………………54

3-4-3-4-2-4  اخلال در برنامه‌های توسعه­ی اقتصادی……………………………………………………………………….55

3-4-3-4-3  تأثیرات آن بر اجتماع……………………………………………………………………………………………………55

3-4-3-4-3-1  تضعیف گروه­های اجتماعی………………………………………………………………………………………55

3-4-3-4-3-2  رشد بوروكراسی………………………………………………………………………………………………………56

3-4-3-5  دولت شبه رانتیر………………………………………………………………………………………………………………57

3-4-3-6  ایران دولتی رانتیر…………………………………………………………………………………………………………….57

3-5  مشکلات پیش رو…………………………………………………………………………………………………………………….58

3-5-1  تاثیرات تحریم بر صنعت نفت ایران……………………………………………………………………………………….62

3-5-1-1  افزایش ریسک سرمایه سرمایه ­گذاری………………………………………………………………………………….62

3-5-1-2  سابقه­ی تاریخی سرمایه‌گذاری خارجی در ایران…………………………………………………………………..63

3-5-1-2-1  دوره­ی اول ( قبل از 1310)…………………………………………………………………………………………..63

3-5-1-2-2  دوره­ی دوم (1335 – 1310)…………………………………………………………………………………………64

3-5-1-2-3  دوره­ی سوم (1357- 1335)…………………………………………………………………………………………65

3-5-1-2-4  دوره­ی چهارم (1372-1357)……………………………………………………………………………………….65

3-5-1-2-5  دوره­ی پنجم ( بعد از 1372)…………………………………………………………………………………………66

3-5-1-3  عوامل متعدد عدم جذب سرمایه ­گذاری خارجی…………………………………………………………………..67

3-5-1-3-1  عوامل خارجی…………………………………………………………………………………………………………….67

3-5-1-3-2  عوامل داخلی………………………………………………………………………………………………………………68

3-5-2  چاه­های پیر…………………………………………………………………………………………………………………………69

3-5-3  میادین مشترک…………………………………………………………………………………………………………………….70

3-5-3-1 میادین مشترك با عراق………………………………………………………………………………………………………72

3-5-3-2  میادین مشترك با عربستان…………………………………………………………………………………………………74

3-5-3-3  میادین مشترك با امارات……………………………………………………………………………………………………75

3-5-3-4  میادین مشترك با كویت و عمان…………………………………………………………………………………………77

3-5-3-5  بزرگترین میدان گازی جهان، مشترك بین ایران و قطر…………………………………………………………..78

3-5-4  مشکلات تامین دکل­های نفتی………………………………………………………………………………………………..80

3-5-4-1  دکل­های چینی آری یا خیر؟!……………………………………………………………………………………………..82

3-5-4-2  افزایش تعرفه­ی واردات دکل چینی توسط دولت………………………………………………………………….84

3-5-5  مشکلات فروش نفت…………………………………………………………………………………………………………..87

3-5-6  قانون داماتو…………………………………………………………………………………………………………………………90

3-5-7  معضل بنزین………………………………………………………………………………………………………………………..91

3-5-8  مشکلات صنعت نفت در دریای خزر……………………………………………………………………………………..93

3-5-9  مسدود کردن حساب بانک­های ایران………………………………………………………………………………………96

3-6  راه­کارهای کلی مقابله با تحریم…………………………………………………………………………………………………..97

3-6-1  همگرایی با همسایگان درتدوین رژیم حقوقی برای استفاده ازمخازن مشترک……………………………….98

3-6-2  سرمایه ­گذاری در بخش استخراج و پالایش نفت………………………………………………………………………99

3-6-3  تزریق گاز و آب به میدان­های نفتی………………………………………………………………………………………100

3-6-4  ترتیب و انتصاب مدیران کارآمد…………………………………………………………………………………………..104

3-6-5  تعریف خط سبز در پروژه­های هزینه بر چند فازی صنعت نفت……………………………………………….105

3-6-6  شدت انرژی……………………………………………………………………………………………………………………..105

3-6-7  مثالی عینی داخلی و برای مقابله با تحریم……………………………………………………………………………..106

نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………….117

 

چکیده

 

با توجه به اهمیت نفت در دنیای امروز و نقش انکار نشدنی آن در واردات، صادرات، درآمد دولت، ارز مورد نیاز کشورها و تاثیر آن در تمام بخش­های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، تأمین با ثبات انرژی همواره یکی از مهم­ترین دغدغه­های دولت­ها بوده است. مسئله­ انرژی که نفت و گاز شکل غالب و  آن را تشکیل می­دهد می ­تواند به عنوان یک اهرم در مناسبات سیاسی بکار رود و هرنوع اخلال در استخراج، فروش، واردات و یا صادرات نفت وگاز و یا کالاها و تکنولوژی وابسته به آن که شاید تحریم مهم­ترین آن می­باشد، می ­تواند هزینه­ های زیاد و صدمات هنگفتی را بر دولت­های صادرکننده یا وارد کننده تحمیل کند. از کشف اولین چاه نفت در مسجد سلیمان که بیش از یک قرن از آن می­گذرد تا به امروز این صنعت با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو بوده است؛ از تلاش برای ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28مرداد تا جنگ تحمیلی و تحریم­ها. در حال حاضر نیز بر اثر تحریم­ها این صنعت با چالش­های اساسی مواجه است. از تحریم خرید نفت ایران و استرداد پول نفت فروخته شده گرفته تا ممنوعیت فروش مواد خام و تکنولوژی استخراج نفت و دکل­های نفتی به ایران، و از همه مهم­تر ممنوعیت سرمایه ­گذاری در این بخش توسط سرمایه­گذار خارجی که­ منجر به بروز مشکلات عدیده­ای در تامین بسیاری از کالاهای ضروری صنعت نفت شده است. از سوی دیگر حتی در صورت دور زدن تحریم­ها، اقلام مورد نیاز مهم که گاهی از تکنولوژی روز نیز برخوردار نیستند با هزینه­ های بیشتر و در زمان طولانی­تر در اختیار پروژه­ها قرار می­گیرند، که اثر بخشی مطلوب را ندارند. برای رهایی از این بحران باید در وهله­ی اول با همراه شدن با دنیا در صدد رفع تحریم­ها کوشید و در حال حاضر با بهره گرفتن از راه­هایی برای جذب سرمایه­گذار خارجی، دیپلماسی با شریکان منابع مشترک و تربیت و انتصاب مدیران کارآمد،  خط سبز در پروژه­های هزینه بر چند فازی صنعت نفت، تزریق گاز و آب به میدان­های نفتی و چاه­های نفت پیر برای استخراج بیشتر،  اثر تحریم­ها را کم کرد. و در نهایت باید با سرمایه ­گذاری در بخش­های دیگر صنعتی و اقتصادی کشور وابستگی به نفت را کم کرد.

مقدمه

در آغاز قرن بیستم، «آنتوان کتابچی» بانى و دلال قراردادى شد که پیامدهاى آن، هم در عرصه­ بین‌الملل و هم در امور داخلى ایران، تغییرات شگرف و بنیادینى به وجود آورد. سال ۱۲۸۰ هجری شمسی، ویلیام ناکس دارسى با پرداخت رشوه‌هایى که کتابچى دلال آن بود و با توشیح ملوکانه­ی­ مظفرالدین شاه، حق انحصارى اکتشاف، استخراج، بهره‌بردارى، حمل و نقل و فروش نفت و فرآورده‌هاى نفتى و تمام عملیات مربوط به منابع نفت ایران را به مدت ۶۰ سال، به دست آورد. در قبال آن، ایران ۲۰هزار لیره به صورت نقد و۲۰هزار لیره به صورت سهام دریافت کرد. طبق قرارداد ۱۶درصد از منافع خالص سالانه­ی تمام شرکت‌هایى‌که به موجب این امتیاز تشکیل مى‌شدند، باید به ایران تعلق می‌گرفت. دارسى براى تأمین هزینه‌هاى عملیات اکتشافی، از نیروى دریایى انگلستان کمک خواست و سرانجام در پنجم خرداد ۱۲۸۷، فوران نفت از چاهى در مسجد سلیمان اسباب دگرگونى اوضاع ایران و خاورمیانه را فراهم آورد.

خبر کشف نفت در ایران، به‌سرعت در سراسر جهان پیچید. دو سال بعد، شرکت نفت «انگلیس و ایران»، با سرمایه یک میلیون پوند، براى بهره‌بردارى از این منابع تأسیس شد. این شرکت به سرعت رشد کرد و طولى نکشید که اولین پالایشگاه خاورمیانه در آبادان احداث شد و در تاریخ یکم دى ۱۲۹۱، اولین محموله­ی نفتى از آبادان راهى بازار جهانى شد. سال ۱۲۹۲، چرچیل در پارلمان حضور یافت و هشدار داد: «اگر به نفت دسترسى نداشته باشیم، نمی‌توانیم غله، پنبه و هزار و یک کالاى ضرورى دیگر را به دست آوریم». او در جایگاه رئیس ستاد نیروى دریایى، چند ماه پیش از آغاز جنگ جهانى اول، موفق شد با پرداخت ۲ میلیون لیره،۵۰ درصد از سهام شرکت نفت انگلیس و ایران را خریداری کند. به این ترتیب، نفت به مؤلفه‌اى مؤثر در مسائل امنیتى و سیاسى تبدیل شد.

دکتر مصدق، در اولین اقدام خود در زمینه­ نفت، طرحى دو فوریتى به مجلس تقدیم کرد که در یازدهم آذر ۱۳۲۳، با تصویب مجلس، به صورت قانون درآمد. بر اساس این قانون، هرگونه مذاکره­ی رسمى و غیررسمى به منظور اعطاى امتیاز نفت ایران، ممنوع شد. تصویب این قانون آغاز نهضت ملی شدن صنعت نفت بود که در نهایت 29 اسفند 1329 به نتیجه رسید.

مصدق این نهضت را چنان به پیش برد که دولت‌های بزرگى مانند آمریکا و انگلیس، براى تأمین منافع خود، به ناچار ننگ کودتاى ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را به جان خریدند. به این ترتیب، مصدق اگر چه از مسند نخست‌وزیرى کنار گذاشته شد، اما بر مسندى پرافتخار نشست که تا به حال برقرار و پا بر جاست. در سمت مقابل برای دسیسه‌های آمریکا و انگلیس نیز پایانی متصور نیست.

تشدید تحریم صنعت نفت ایران با هدف محروم کردن کشور از درآمدهای نفتی و وادارکردن آن به همکاری با جامعه­ جهانی برای برطرف سازی ابهامات درباره ی برنامه ی احتمالی هسته­ای از بیش از یک سال پیش آغاز شده است. بدیهی است رصد واقع بینانه­ی وضع موجود می ­تواند در دستیابی به راه­کارهای رفع و گذر از شرایط فعلی نقش بسیار عمده­ای ایفا کند. بر این اساس در بررسی زیر سعی می­شود تا به صورت کاملا اجمالی، پیامدهای ناشی از اعمال تحریم های نفتی بر صنعت نفت ایران به صورت فهرست­وار ارائه شود. لازم به ذکر است که مسلما تاثیر تحریم­ها فقط به این موارد محدود نیست.

طبق برخی گزارشات در پی این تحریم­ها و کم شدن خرید نفت از ایران، فاصله­ی بسیار زیادی بین برنامه­ی پیش بینی شده و عملکرد واقعی تولید دیده می شود. بر این اساس درآمد کشور و همچنین شرکت ملی نفت ایران از محل فروش نفت خام کاهش یافته است. در بخش سرمایه گذاری پروژه­های نفتی، این کاهش چشمگیرتر است. حجم عظیمی از سرمایه گذاری­های شرکت ملی نفت ایران در حال حاضر در پارس جنوبی انجام می­شود که در نتیجه به تولید نرسیدن فازها، بازپرداخت تعهدات مالی فشار عظیمی به ساختار مالی شرکت ملی نفت ایران وارد کرده است. عدم بازگشت درآمد حاصل از تولیدات و صرف این منابع در پروژه­های در دست اقدام، یکی از تنگناهای شرکت ملی نفت ایران در توسعه­ی هرچه سریع­تر این میدان مشترک است موضوعی که در صورت اصلاح می­توانست تا توسعه­ی کامل این میدان نقش بسزایی در بهبود روند کار ایجاد کند. با توجه به شرایط فعلی حتی در صورت به ثمر رسیدن پروژه­های در دست اجرا و با وجود صرف وقت و هزینه­ زیاد، به ناچار باید بین عدم تولید از این میادین یا کاهش تولید از سایر میادین یکی را انتخاب کرد.

تحریم فروش برخی اقلام خاص و همچنین داد و ستد با ایران، منجر به بروز مشکلات عدیده­ای در تامین بسیاری از کالاهای ضروری صنعت نفت شده است. از سوی دیگر حتی در صورت دور زدن تحریم­ها، اقلام مورد نیاز مهم که گاهی از تکنولوژی روز نیز برخوردار نیستند با هزینه­ های بیشتر و در زمان طولانی­تر در اختیار پروژه­ها قرار می­گیرند. اگرچه در برخی موارد نیز عملا کالاهای مورد نیاز قابل تامین نبوده و باعث رکود پروژه­ها شده است که این موضوع در پروژه­های بسیار اولویت دار نیز به خوبی قابل مشاهده است. به طور مثال مشکلاتی مانند تامین دکل یا سایر اقلام مورد نیاز حفاری و همچنین مشکل تامین سایر کالاهای مهم پروژه باعث شده که امکان بهره برداری از هیچ یک از فازهای پارس جنوبی طی سال­های اخیر فراهم نشود.

با توجه به کاهش صادرات، تولید از برخی چاه­ها متوقف یا در حد اندک است. اثر منفی چنین اقداماتی می تواند به عدم تحقق اهداف تولید در صورت لغو تحریم­ها منجر شود. چراکه جهت حفظ تولید قبلی مخزن و تولید از چاه­ها با روند قبلی، نیاز به صرف هزینه­ های بعدی برای انگیزش چاه یا حفر چاه­های جایگزین و… وجود خواهد داشت.

 

نفت یا همان طلای سیاه تا امروز شریان حیاتی و اقتصادی کشورهای تولیدکننده و واردکننده­ آن را به خود اختصاص داده است. در رتبه ­بندی منابع انرژی زیرزمینی، نفت همواره در جایگاه نخست قرار داشته و اهمیت انرژی در دنیای امروز بر هیچ کس پوشیده نیست. به حدی که هر گونه تحول و رویداد سیاسی در جهان متاثر از نفت و مسایل آن است به عبارت دیگر نفت از زمان کشف تا امروز همواره بر رویدادهای سیاسی و اجتماعی جهان تاثیر مستقیم گذاشته است.

اگر نقش حیاتی انرژی به ویژه نفت را به عنوان اصلی­ترین منبع دست کم تا امروز برای اقتصاد جهان همانند نقشی که هوا و خون برای بدن ایفا می کنند، تشبیه کنیم سخنی به گزاف نگفته­ایم. اما بحث این است که این منبع تا چه وقت تداوم خواهد داشت.

همه­ی ما می­دانیم که نفت سرانجام روزی به پایان خواهد رسید. البته در همین صد سالی که از سرگذشت آن سپری می شود چیزی جز تیره­بختی وخون دل عاید مردم، تاریخ و اقتصاد ایران نشده به طوری که نفت موجب شد یکی از مردمی­ترین نهضت­های معاصر ایران که در واقع به هدف حاکمیت مردم بر منابع انرژی شکل گرفته بود، ساقط شود و استقلال و سرنوشت کشور نیز به همراه آن محو شود. افزون بر این نفت ایران را عرصه­ چپاول و جولان قدرت­های استعماری کرد…

 

این صنعت عظیم و بسیار حیاتی همواره با مسایل و مشکلاتی دست به گریبان بوده است و در حال حاضر نیز این صنعت با دو چالش اساسی مواجه است، نخست فرسوده شدن صنایع آن و دوم تحریم‌های خارجی و اثر این تحریم‌ها بر این بخش. در این مقاله ابتدا مروری بر نقش و وابستگی دنیای امروز به نفت، جایگاه آن در اقتصاد ایران و سپس نگاهی به ادبیات تحریم خواهیم داشت، در ادامه اثر تحریم بر اقتصاد، صنعت به‌ویژه صنعت نفت را بررسی می‌کنیم و نهایتاً، راه‌های برون‌رفت و تجدید قوای آن مورد بحث قرار خواهد گرفت و در انتها مثالی خواهیم زد از مقابله با تحریم در چند دهه­ی گذشته در ایران؛

 

1- نفت

 

1-1 ارزش نفت و وابستگی دنیا به آن

از زمانی که اشتهای انرژی جهان از زغال سنگ به نفت تغییر یافت، میزان مصرف این منبع انرژی معادل ۸۷۵ میلیارد بشکه بوده است و حدود یک هزار ذخیره اثبات شده و محتمل نفتی در جهان وجود دارد که در سالیان آینده بهره برداری می شوند. نفت نخستین بار در سال ۱۸۵۹ میلادی در ایالات متحده­ی آمریکا کشف و از آن پس، به عنوان یک منبع تأمین کننده انرژی استفاده شد، اما نقش این منبع که اکنون سهم بزرگی در صنایع جهان دارد، در آن زمان چندان زیاد نبود؛ به طوری که حتی در سال­های آغازین قرن بیستم میلادی نیز، نفت فقط ۴ درصد از کل انرژی مورد نیاز جهان را تامین می­کرد، اما با گذشت چند دهه به مهم­ترین منبع انرژی جهان بدل شد. هم اکنون، نفت ۴۰ درصد از نیاز انرژی جهان را تامین می­ کند و سوخت مورد نیاز برای ۹۶ درصد از کل فعالیت­های حمل و نقل جهان از این طلای سیاه به دست می­آید. از زمان تغییر سوخت غالب صنایع از زغال سنگ به نفت میزان مصرف این منبع انرژی معادل ۸۷۵ میلیارد بشکه بوده است و حدود یک هزار ذخیره اثبات شده و محتمل نفتی در جهان وجود دارد که در سالیان آینده بهره ­برداری می شوند. این در حالی است که انتظار می­رود سطح تقاضای انرژی جهان در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۶۰ درصد بیشتر از سال گذشته باشد و در این میان، بیشترین میزان نفت مصرفی وارد صنعت حمل و نقل شود. تا سال ۲۰۲۵ میلادی شمار خودروهای موجود در جاده­های جهان از مرز یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون دستگاه نیز فراتر می­رود که نسبت به سال ۲۰۰۵ میلادی، حدود ۵۰۰ میلیون بیشتر خواهد بود. روشن است که در چنین شرایطی مصرف بنزین که یکی از اصلی­ترین فرآورده­های نفتی جهان است، دو برابر می شود و سهم زیادی از این بازار را به خود اختصاص خواهد داد. دو کشوری که بیشترین سهم رشد سطح تقاضا و مصرف نفت را در سالیان آینده به خود اختصاص خواهند داد، چین و هند هستند. چین و هند دو کشور پرجمعیت آسیایی هستند که شمار افراد ساکن در آنها معادل یک سوم کل جمعیت این کره خاکی است و با توجه به نرخ بالای رشد اقتصاد و صنعت در آن­ها میزان مصرف انرژی در این کشورها روز به روز بیشتر می شود. انتظار می­رود در دو دهه­ی آینده، مصرف نفت در کشور چین سالانه ۵/۷ درصد افزایش یابد و هند نیز با رشد ۵/۵ درصدی در مصرف نفت رو به­رو باشد. شاید در نگاه اول به نظر برسد که نرخ رشد ۵ یا ۷ درصدی در سطح تقاضای نفت برای کشورهای پرجمعیت و بزرگی مانند چین و هند چندان زیاد نیست، اما زمانی که بدانید بر میزان مصرف نفت در کشورهای صنعتی و پیشرفته سالانه یک درصد افزوده می شود، به علت نگرانی کارشناسان از آینده­ی این بازار پی می­برید. از سوی دیگر، با توسعه­ی اقتصادی دو کشور پهناور آسیایی، نقش آنها در اقتصاد جهان روز به روز پر رنگ­تر می شود و هرگونه اختلال در سطح مصرف انرژی از سوی آنها روی کارایی صنایع آنان و به دنبال آن، روی اقتصاد داخلی و اقتصاد جهانی اثر منفی می­گذارد. افزون بر دو قطب آسیایی، تقاضای نفت در ایالات متحده­ی آمریکا نیز روز به روز بیشتر می شود و همین امر، فشار بر تولید­کنندگان را روز به روز افزایش می­دهد. با وجود آن­که این منبع انرژی در دورترین نقاط جهان نیز مصرف دارد و هیچ صنعتی در جهان بدون بهره گیری از نفت و فرآورده­های آن نمی ­تواند به بقای خود ادامه دهد، فقط گوشه­هایی از این دنیای پهناور طلای سیاه را در خود جای داده­اند.

 

-1-11 ذخایر نفتی اثبات شده

ذخایر نفتی اثبات شده به آن میزان از نفت گفته می­شود که اطلاعات و تحقیقات زمین­شناسی وجود آن را تائید می­ کند و فعالیت­های پژوهشی در آن مناطق می ­تواند ثمره­ی مفید و سودمندی برای اقتصاد جهان داشته باشد. از مجموع ذخایر نفتی اثبات شده که ثروت دنیای آینده محسوب می­شوند، ۶۶ درصد در اختیار کشورهای خاور میانه است و در میان این کشورها عربستان سعودی با جای دادن ۲۵ درصد از ذخایر نفتی در خود، در صدر قرار دارد. سهم عراق در ذخایر نفتی جهان ۱۱ درصد، سهم ایران ۸ درصد، سهم امارات متحده­ی عربی ۹ درصد و سهم کویت، ۹ درصد از کل ذخایر جهان است.

 

1-1-2 نقش خاورمیانه در تولید نفت