فصل اول: مقدمه و اهداف

1-1- مقدمه

انار Punica granatum L.)) از خانواده انارسانان (Punicacea) یکی از قدیمی­ترین میوه­های خوراکی و دارویی ارزشمند و از مهم­ترین میوه­های تجاری در جهان است (اوپارا و همکاران[1]، 2009). موطن اصلی آن ایران بوده و با توجه به خواص خوراکی و دارویی آن، کشت و کار آن همواره مورد توجه بوده است. نام این میوه در قرآن و انجیل ذکر شده است (دومان و همکاران[2]، 2009). میوه انار دارای مقادیر قابل توجهی                     ویتامین­های,E ,C 1,B 2 Bو A ترکیبات قندی، پتاسیم، منیزیم، آهن و اسید­های آلی می­باشد. میوه انار غنی از آنتی‏اکسیدان‏های قوی، مواد فنولی، تانن و آنتوسیانین می­باشد (مهرابیان و همکاران، 1387). از آن به منظور کنترل اوره، اسید بالا درخون، درمان بیماری سل، جذام، درد شکمی و تب استفاده می­شود و به عنوان یک ابر میوه[3] توسط صنایع غذایی با کاربرد جهانی شناخته شده است (آسری و همکاران[4]، 2008 و ملگارجو و همکاران[5]، 2000). در سال­های اخیر با بیشتر شناخته شدن خواص این محصول و پی بردن به ارزش غذایی و نقش آن در سلامت انسان، توجه بیشتری به آن شده است. میوه انار را می­توان به­صورت دانه­های تازه، آب انار، شربت انار، ژله، مربا، سس، دانه خشک شده و عصاره در ترکیبات داروهای گیاهی و مکمل غذایی استفاده کرد. محصولات جانبی که از آن تهیه می­شود شامل فرآورده‏های آرایشی، دارویی و نیز روغن دانه انار می­باشد (سیرام و همکاران[6]، 2006؛ هلند و باریاکوف[7]، 2008). انار همچنین یک گیاه مقاوم به خشکی و سرمای زمستانه بوده که به خوبی تحت شرایط بیابانی پرورش می­یابد. امروزه باغ های تجاری انار در کشور­های آسیایی مانند ایران، هند، تونس، افغانستان، چین، بنگلادش و میانمار و در کشورهای مدیترانه­ای مانند اسپانیا، آفریقای شمالی، مصر، فلسطین، سوریه، لبنان، ترکیه، یونان، قبرس وجود دارند (فاوول و همکاران[8] ، 2011). درخت انار توسط گروه های مذهبی از اسپانیا به قاره امریکا برده شده است. در حال حاضر انار در 35 کشور جهان، کشت می­شود. نوشته­های مورخین و آثار به جای مانده و حک شده بر دیواره­های سنگی تخت جمشید، همه گویای این واقعیت است که انار از میوه­های بومی ایران بوده و یک میوه مهم تجاری در ایران محسوب می­شده است. در ایران کشت انار به­طور عمده در مناطق مرکزی و در شهرهای یزد، ساوه، شیراز، اصفهان صورت می­گیرد (بهزادی شهر بابکی، 1377). محصولات باغبانی می توانند پس از اتمام نفت جایگزینی برای صادرات ایران باشد. سالیانه به طور متوسط 57/13 میلیون تن محصولات باغی تولید می شود که نقش اساسی در اقتصاد ایران دارد. در این میان محصول انار به دلیل داشتن ویژگی های منحصر به فرد یعنی سازگاری با شرایط آب و هوایی، قابل کشت بودن در خاک های سنگین تا سبک، تحمل شوری آب، مقابله با خشکی و کم آبی و تنوع ژنتیکی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است و در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی کشور قابل کشت و کار است. در حال حاضر سطح زیر کشت انار در کشور        ایران 6/ 74785 هکتار می­باشد و میزان تولید آن 7/396983 تن با عملکرد 7/10 تن در هکتار است. بر اساس آمار فائو در سال 2009 میلادی ایران بیشترین سطح زیر کشت و تولید انار در جهان را به خود اختصاص داده است (بی نام، 1387). صادرات میوه انار به کشورهای مختلف نیز در چند سال اخیر افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. این آمار گویای اهمیت میوه انار در صادرات محصولات باغبانی است، به­طوری­که بیش از یک پنجم این صادرات را در بر می­گیرد و از سوی دیگر نشان دهنده ظرفیت و پتانسیل صادرات این محصول با توجه به ناچیز بودن میزان صادرات نسبت به ظرفیت تولید آن است (سالم، 1379). طی روند بازار رسانی و فروش در بازارهای داخلی و یا صادرات انار لازم است که میوه مدت زمانی در سردخانه نگهداری شود و لازم است طی این دوره انبارمانی، کیفیت میوه کاهش نیابد (بی­نام، 1389). ولی کاهش وزن و چروکیدگی پوست، گسترش و انتشار پوسیدگی، ظهور لکه­های پوستی به خصوص خشکیدگی و خسارت کیفی قهوه­ای شدن پوست و دانه­ها (آریل­ها) و تغییر مزه از مشکلات انبارداری طولانی مدت انار می­باشد (ژانگ و ژانگ[9]، 2008). میوه انار دچار نابسامانی­های فیزیولوژیکی مختلفی می­شود. ظاهر و کیفیت میوه­های تازه، اولین معیار انتخاب آن­ها برای خرید و یا مصرف می­باشد (آبوت[10]، 1999). این ضایعات به­طور عمده ناشی از آسیب­های مکانیکی حاصل از حمل و نقل    نامناسب، استفاده از روش­های انبارداری سنتی، بی­دقتی و یا در اثر تعرق شدید به دلیل عدم استفاده از سردخانه و انبار نامناسب است که در نهایت موجب حمله عوامل مختلف بیماری­زا و در نتیجه فساد محصول می­شود. ولی با کاربرد تیمارهای مناسب انبارداری روی میوه می­توان این ضایعات را کاهش داد. ایجاد این ضایعات به دلایل زیادی از جمله آسیب سرمازدگی، اتلاف آب و توسعه اختلالات فیزیولوژیکی در انبار می­باشد (ژانگ و ژانگ[11]، 2008). متاسفانه چگونگی برداشت، حمل و نقل و نگهداری انار در کشورمان وضعیت مناسبی نداشته و ضایعات ناشی از کاربرد روش های سنتی و اعمال بی دقتی از مرحله برداشت تا عرضه به مصرف کننده، بسیار زیاد     می باشد در روش سنتی معمولا انار را پس از برداشت در گودال هایی که در باغ ایجاد شده است به صورت توده روی هم چیده و روی آن را با ماسه و یا کاه و کلش می پوشانند، روش دیگر آویزان کردن انارها بصورت خوشه ای از سقف اتاق است که درنهایت کلیه این اعمال باعث صدمه شدید به محصول و افت کیفی آن می گردد. ضایعات انار در این مرحله بیش از 25 درصد برآورد شده است (بی نام، 1387). با توجه به اهمیت این محصول در ایران و افزایش صادرات آن، بهبود روش­های انبارداری به منظور حفظ ویژگی­های کیفی و انباری ارقام انار، جلوگیری از بروز بیماری­ها و عوارض فیزیولوژیک در مرحله پس از برداشت و معرفی روش­های مناسب انبارمانی میوه ضروری است (اثنی عشری و ذکائی خسروشاهی ، 1387). انار ایران علاوه بر تنوع و کیفیت بسیار عالی، به دلیل عدم مصرف سموم شیمیایی در برخی باغ­های انار می ­تواند به عنوان یک محصول ارگانیک جایگاه بسیار مناسب­تری را در بازارهای جهانی به خود اختصاص دهد. در طول دوره انبارداری، دما و رطوبت محیط نگهداری میوه از اهمیت خاصی برخوردار می‏باشند. بهترین دما برای نگهداری میوه انار 7+ درجه سانتی­گراد و رطوبت نسبی 95-90 درصد پیشنهاد شده است (هولکرافت[12] و همکاران، 1998؛ میردهقان و همکاران، 2007). نتایج حاصل از پژوهش­ها بیانگر آن است که نگهداری انار در دماهای سرد کمتر از 5+ تا 6+ درجه سانتی­گراد باعث ایجاد خسارات سرمازدگی می­شود. وجود این ناهنجاری کیفیت میوه انبار شده را کاهش داده و سالیانه ضرر­های اقتصادی فراوانی به جا می گذارد. این حقیقت که بسیاری از علائم سرمازدگی نظیر پوست مردگی سطحی، آب گز شدن، کاهش وزن بیش­تر و افزایش نشت یون عموماً در بافت­های سرمازده مشاهده می­شود، بیانگر عدم توانایی غشا در حفظ ساختار سلولی است (موراتا[13]، 1990). روش­های زیادی برای کاهش خسارات سرمازدگی قبل و در طول انبارداری در دمای سرد پیشنهاد شده است. استفاده از تیمارهای گرمادهی نشان داده است که باعث کاهش خسارت سرمازدگی در میوه انار می­شود (میردهقان و همکاران،2002 ). بلوغ میوه انار در زمان برداشت نیز یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده عمر انباری و کیفیت نهایی میوه است. در مورد زمان رسیدن و برداشت انار نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی عقیده دارند انار را بایستی کاملا رسیده برداشت نمود. میوه­های نابالغ بیشتر در معرض چروکیدگی و صدمات مکانیکی بوده و رنگ پوست و دانه به شرایط طبیعی خود نمی­رسد و دارای طعم نامطلوب نسبت به زمان رسیدن هستند، شاخص های رسیدن:

1- بسته به رقم رنگ پوست و آب میوه قرمز می شود.

2- بایستی اسیدیته آب میوه پایین تر از 85/1 درصد باشد. (بی نام، 1387).

تأخیر در برداشت باعث کاهش وزن، کاهش شفافیت و مرغوبیت دانه، افزایش درصد آلودگی به کرم گلوگاه، افزایش درصد ترکیدگی و کاهش خاصیت انبارمانی میوه می­گردد. پایمرد (1391) گزارش داد ارتباط معنی داری بین کیفیت میوه و زمان برداشت میوه انار وجود دارد.

از عوامل مؤثر در افزایش انبارمانی میوه­ها، کاهش سرعت رسیدن و تنفس و به تعویق انداختن مرحله پیری می­باشد که بدین منظور باید رطوبت میوه حفظ شود (اثنی عشری و زکائی خسروشاهی ، 1387). یکی                از روش­هایی که برای جلوگیری از اتلاف رطوبت در میوه انار مورد استفاده قرار می­گیرد، پوشاندن میوه با یک ماده جلوگیری کننده از اتلاف رطوبت می­باشد. یکی از این ترکیبات واکس­ها هستند، واکس ها از تبخیر آب و چروک شدن پوست میوه جلوگیری کرده و زمان انبارداری را طولانی تر می کنند. واکس­ها همچنین ضایعاتی مانند سرمازدگی و قهوه­ای شدن را کاهش داده و در طول دوره انبارداری تعرق را کمتر می­ کند ضمن این­که باعث حفظ یا بهبود کیفیت ظاهری میوه می­شوند (اوبنلند[14]، 2008). واکس­ها به تنهایی یا همراه با تیمارهای دیگر به کار          می­روند. گزارش شده است استفاده از آب گرم درمانی و واکس پرونولیج[15] باعث حفظ کیفیت میوه انار و کاهش درصد آلودگی میوه گردید (بی­نام، 1387). گزارش گردیده است، آگاهی مصرف­ کنندگان محصولات باغبانی از خطرات استفاده از ترکیبات شیمیایی که در مرحله پس از برداشت استفاده می­شود محققان این رشته را برآن داشته که استفاده از ترکیبات طبیعی را در کنترل ضایعات انباری گسترش دهند. استفاده از واکس­های طبیعی یا ترکیبات روغن­های گیاهی نمونه ای از این تلاش ها می‏باشد (بروک[16]، 1979).

صمغ آکاسیا یا صمغ عربی سفید رنگ و محلول در آب است و به طور عمده شامل کربوهیدرات است. صمغ آکاسیا از دو گونه ی آکاسیا به نام های Acasia seyal و Acasia senegal استخراج می­شود. صمغ عربی ترکیب پیچیده­ای از ساکاریدها و گلیکوپروتئین­ها می­باشد. این صمغ خوراکی، پایدار کننده و امولوسیون کننده­ اسانس و طعم میوه است. (ویلیام و فیلیپ[17]، 1998). صمغ عربی پوشش جدید خوراکی است که جهت کاهش اتلاف رطوبت و حفظ و نگهداری محصولات باغبانی به مدت طولانی استفاده می­شود (کریل ,2006؛ علی و همکاران،2010؛ عباسی و همکاران، 2009).

یکی از دیگر ترکیباتی که جهت کاهش اتلاف رطوبت و حفظ و نگهداری میوه در طول دوره انبارداری استفاده می­شود کاربرد روغن است. استفاده از روغن کاهش وزن و تعرق میوه را در طول دوره انبارداری کاهش می­دهد (دوریا و همکاران[18]، 2007). جو و همکاران[19] (2005) گزارش دادند که استفاده از روغن­های گیاهی سلول­های غشا پوست میوه را تثبیت کرده و پیری سلول را به تأخیر می­اندازد. در میوه­های سیب تیمار شده با روغن­های طبیعی، فسفولیپیدها و روغن­های گیاهی از تجزیه کلروفیل جلوگیری نمود.

استفاده از مواد معدنی نیز یکی از روش­های افزایش عمر انباری محصولات کشاورزی می­باشند. برخی از مواد مانند کلسیم در هنگام رشد و نمو میوه یا محصولات به میزان کافی در اندام ها رایج است. امروزه استفاده از کلسیم به عنوان یک تیمار برای حفظ ویژگی‏های پس از برداشت گل­های بریدنی، سیب و سایر محصولات باغبانی پذیرفته شده است. سیلیس یکی از جدیدترین عناصر شناخته

شده در این زمینه است. سیلیس[20] دومین عنصر فراوان پوسته زمین است و نقش فعالی را در افزایش مقاومت به پاتوژن­ها و بیماری­های گیاهی ایجاد می­ کند (ما و همکاران[21], 2002). سیلیس دیواره سلولی را استحکام می­بخشد و این عمل سیلیس در ارتباط با تشکیل ترکیبات سیلیکاتی در دیواره سلولی است که نفوذ پاتوژن­ها را کاهش می­دهد. سیلیس همچنین در ترکیب با پروتئین­های دیواره سلولی باعث تولید ترکیبات دفاعی می­شود (چریفت و همکاران[22]، 1994). از این­رو استفاده از سیلیس در پس از برداشت محصولات باغی برای حفظ خصوصیات کیفی مانند سفتی بافت و کاهش تنفس و تولید اتیلن مورد توجه قرار گرفته است. گزارش شده است کاربرد سیلیسیم در موز از پراکسیداسیون چربی­ها و نشت الکترولیت جلوگیری کرد (کیدان و همکاران[23]، 2008).

به منظور جلوگیری از کاهش رطوبت و حفظ خصوصیات کیفی میوه انار در طی انبارمانی تاثیر مواد پوششی صمغ عربی، روغن بادام تلخ و سیلیکات سدیم مورد بررسی قرار گرفت، بنابراین پژوهش حاضر به منظور بررسی موارد زیر انجام گردید:

1- استفاده از روغن بادام تلخ باعث کاهش از دست دادن آب و چروکیدگی پوست میوه انار و جلوگیری از کاهش کیفیت پوست میوه انار می­شود.

2- استفاده از سیلیس موجب حفظ کیفیت پوست میوه انار میشود.

3- افزودن سیلیس به صمغ عربی یا روغن بادام تلخ باعث افزایش کارایی صمغ عربی در حفظ کیفیت پوست میوه انار می شود.

1 Opara etal.

[2] Duman et al.

[3] Super fruit

[4] Aseri et al.

[5] Melgarejo et al.

[6] Seeram et al.

[7] Holland and Bar-Yaakov

[8] Fawole et al.

1 Zhang and Zhang

[10] Abbot

1 Holcraft et al.

2 Murata

1 Obenland et al.

2 Pronolage

3 Brooks

4 Williams and Phillips

1 Dorria et al.

2 Ju et al.

3 Silicon